Conlang Wiki
Advertisement

Ragmala taxa - Deri[]

Wprowadzenie[]

W tej lekcji zostaniesz zapoznany z łacińskim zapisem safty oraz jej wymową. Pierwszy króciutki tekst posłuży za okazję do podania podstawowych cech tego języka - występujących w nim stosunków morfosyntaktycznych oraz podziału czasów.

Zapis[]

Ponieważ będziemy się tutaj posługiwać transliteracją (jednak nie w ścisłym tego słowa znaczeniu) alfabetu saftyjskiego, wymienimy litery tej transliteracji w kolejności odpowiadających im liter oryginalnego alfabetu. Oto znaki, których będziemy używać do łacińskiego zapisu safty:

Aa Ee Ii Oo Uu Ĕĕ Pp Tt Kk (Ff Θθ Xx) Bb Dd Gg (Vv Ðð Ğğ) Mm Nn Ññ Ll Rr Yy Ss Zz Hh Ʒʒ Qq Ww Cc Jj

Wymowa i kilka informacji fonologicznych[]

Sylaby w safcie mają budowę CV(C). Nie występują samogłoski długie, natomiast podwojone spółgłoski jak najbardziej. Akcent zasadniczo pada na przedostatnią sylabę; gdy jednak jest inaczej, akcentowana samogłoska przybiera daszek (np. â). Gdy do słów saftyjskich dodaje się końcówki, które sprawiają, że słowo się wydłuża, następuje stosowne przesunięcie akcentu. Gdy jednak końcówka nie powoduje przesunięcia akcentu (jest enklityką), stawia się miedzy nią a właściwym słowem łącznik (-, np. deri-ya).

Samogłoski[]

W safcie występuje 6 samogłosek: /a e i o u ə/ zapisywanych kolejno <a e i o u ĕ>.

Spółgłoski[]

Pierwszą grupą spółgłosek są spółgł. zwarte, które posiadają jakby swoje szczelinowe odpowiedniki - ma to znaczenie przy różnych alternacjach zachodzących w koniugacji. Są to:

  • /p t k b d g/ <p t k b d g>

Ich szczelinowe odpowiedniki zaś to:

  • /f θ x v ð ɣ/ <f θ x v ð ğ>

Kolejnymi dźwiękami są spółgłoski nosowe, płynne oraz jedna półsamogłoska:

  • /m n ŋ l r j/ <m n ñ l r y>

Dalej - reszta szczelinowych:

  • /s z h/ <s z h>

Przed ostatnią serią w alfabecie znajduje się jeszcze zwarcie krtaniowe /ʔ/ zapisywane <ʒ>. Co ważne przy czytaniu tekstów, każde słowo, które graficznie zaczyna się na samogłoskę, zaczyna się tak naprawdę w wymowie zwarciem krtaniowym, tyle że nie jest ono zapisywane (np. ikke wymawia się tak, jakby było zapisane ʒikke). Ostatnie cztery spółgłoski to:

  • /kʷ w c ɟ/ <q w c j>

Miejsce ich liter w alfabecie bierze się z ich pochodzenia, wcześniej bowiem brzmiały one /kʷ gʷ kʲ gʲ/.

Tekst[]

Flaga
Dialog
Tekst - Deri

Ikke deri. Je yodi-ñu deri-ya? Deri-ya marsu. Qa derin-ya marsu? Derin-ya marsu marâ. Mara-ya ñefa. Ñefa mara-ya němara derin-ya.

<br=clear>

Flaga
Słownictwo
Słowniczek - Deri

ikke

tax
deri
mar~
mara
ñef
ñu
ragmala
ya
yod~
qa
je

oto

jeden
mężczyzna
mówić, powiedzieć
słowo, wypowiedź, przesłanie, informacja
dobry
my
lekcja
określoność
wiedzieć, znać
co?
czy

part.

licz.
m

n
przym.
zaim.
n
suff.

zaim. pyt.
part. pyt.

<br=clear>

Gramatyka[]

Morfologia nominalna[]

Imiona (nomina) w safcie występują w jednym z czterech rodzajów - męskim (m), żeńskim (f), wspólnym (c) lub nijakim (n). Ich omówienie znajdzie się w następnych lekcjach. Mogą się one odmieniać w dwóch liczbach - pojedynczej (sg) i mnogiej (pl), ale przede wszystkim - co tutaj będzie najistotniejsze - odmieniają się przez cztery przypadki. Są to absolutivus (abs), constructivus (con), ergativus (erg) oraz accusativus (acc). Funkcje constructivusa zostaną podane później, tutaj skupimy się na pozostałych przypadkach.

Absolutivus[]

Jest to przypadek, w którym występuje podstawowa, słownikowa forma rzeczownika. Generalnie abs spełnia wszystkie funkcje, których nie spełniają pozostałe przypadki. Spośród nich należy wyróżnić przede wszystkim oznaczanie podmiotu w zdaniu nieprzechodnim. Poza tym używa się go w zdaniach nominalnych, w złożeniach z przyimkami i wielu innych konstrukcjach. W tekście z lekcji deri i mara to formy abs sg.

Ergativus[]

Dla odmiany ergativus spełnia funkcję podmiotu w zdaniach przechodnich. Poza tym oznacza się nim wykonawcę czynności w zdaniach o konstrukcjach biernych. W tekście z lekcji derin jest właśnie w erg sg.

Accusativus[]

Przypadek ten oznacza dopełnienie bliższe orzeczenia i na tym kończy się w zasadzie jego funkcja - w tekście mamy jego dwa przykłady: marâ i qa.

Stosunki morfosyntaktyczne[]

Do informacji, które zostały podane powyżej można dodać, że safta jest językiem trójdzielnym. Wymaga to jednak jednego komentarza. Tekst z lekcji zawierał zdanie Je yodi-ñu deri-ya? - Czy znamy tego mężczyznę?. Z pewnych przyczyn deri nie jest oznaczone accusativusem, a ñu ergativusem. Dzieje się tak dlatego, że czasowniki w safcie mogą być aktywne bądź statyczne. W tym wypadku yod~ jest statyczny, a zatem jego "dopełnienie bliższe" otrzyma absolutivus. Tak samo w stronie biernej będzie to wyrażone raczej jako Je deri-ya nodi iñu? (dosł. Czy ten mężczyzna jest znany w nas?), niż **Je deri-ya nodi ñun? (dosł. Czy ten mężczyzna jest znany przez nas?).

Czasy[]

Safta posiada pięć czasów, które dzieli na dwie grupy. Podział ten wynika z tego z pewnego rodzaju ewidencjalności, który występuje w tym języku. Otóż pierwsza grupa - realis - zawiera czasy, którymi wyraża się rzeczy pewne. Należą tutaj:

  • perfectum (perfectivum) - wyraża ono czynności i stany dokonane, często ze skutkiem dla przyszłości, nie jest jednak ograniczone do przeszłości w stosunku do mówiącego - może odpowiadać czasowi przeszłemu, zaprzeszłemu, a także przyszłemu dokonanego. Dodatkowa informacja, jaką niesie użycie tego czasu, to pewność lub mocne przekonanie, że wyrażane czynności i stany miały miejsce lub niezawodnie się wydarzą. W tekście w tym czasie występuje słowo nĕmara.
  • praesens (aoristus, habitualis) - skupia się na pewnym fakcie zaistnienia czynności lub stanu w teraźniejszości lub przeszłości. Wyraża także prawdy stałe oraz zwyczaje. W tekście w tym czasie mamy yodi.
  • progressivum - koncentruje się na ciągłości akcji lub stanu i może wyrażać tak przeszłość i teraźniejszość, jak przyszłość. W tekście reprezentuje go marsu.

Druga grupa - irrealis - dla odmiany zawiera dwa czasy oznaczające czynności niepewne, co do ich zaistnienia bądź zakończenia:

  • preteritum - wyraża zaistnienie czynności w przeszłości, choć pewność co do niej nie jest duża, a także podkreśla niepewność, co do jej zakończenia.
  • futurum - odnosi się tylko do przyszłości i opisuje czynności, których wydarzenie się, nie jest pewne - nie wyraża zwątpienia, ale nie wyraża też pewności.

Rozwiązania[]

Tekst[]

Oto mężczyzna. Czy znamy tego mężczyznę? Ten mężczyzna przemawia. Co mówi ten mężczyzna? Ten mężczyzna mówi słowo. Ta wypowiedź jest dobra. Dobra wypowiedź jest powiedziana przez tego mężczyznę.


Advertisement