Czasowniki w ihshi

Czasowniki w Ihshi zaczynają się na ni- lub na- (z wyjątkiem siedmiu czasowników będących przyrostkami). Różnica między tymi dwoma grupami czasowników jest niewielka.

Podział czasowników

W Ihshi czasowniki dzielimy na dwie grupy:

Czasowniki na-

Czasowniki zaczynające się na na- mogą pojawić sie tylko wtedy, kiedy wykonawca czynności jest ożywiony. Jeśli czasownik zaczynający się na na- z jakiś przyczyn ma opisywać nieożywionego wykonawcę, wtedy na- zmienia się w ni-, a reszta nie ulega zmianie.

• Przykład: Ahhnamai natetzuhh. [aːnamai natɛʦuː] - Dziecko żyje.
• Przykład: Shanmai nitetzuhh. [ʂanmai nitɛʦuː] - Noc żyje.

Czasowniki ni-

Czasowniki zaczynające się na ni- są uniwersalne i nie są zależne od ożywioności wykonawcy lub jej braku.

• Przykład: Ninenmai niete. [ninɛnmai niɛtɛ] - Człowiek płonie.
• Przykład: Sheghmai niete. [ʂɛɢmai niɛtɛ] - Serce płonie.

Czasy

W Ihshi wyróżnia się tylko dwa czasy:

Czas teraźniejszy

Służy do mówienia o rzeczach trwających obecnie lub mających się zdarzyć w przyszłości.

• Przykład: Teniete nehhtehhne nitzuhh. [tɛniɛtɛ nɛːtɛːnɛ niʦuː] - Widzę płonące kwiaty.

Czas przeszły

Używany w przypadku czynności, która miała miejsce w przeszłości i już się zakończyła. Tworzy się go przez dodanie przyrostka me.

• Przykład: Teniete nehhtehhne nitzuhhme. [tɛniɛtɛ nɛːtɛːnɛ niʦuːmɛ] - Widziałem płonące kwiaty.

Tryby

W Ihshi tworzymy tryby dodając do czasownika odpowiednie przedrostki. Wyróżniamy następujące tryby:

Tryb rozkazujący (gha-)

Służy do wydawania bezpośrednich poleceń. Użycie go (szczególnie w stosunku do osoby wyżej postawionej) może zostać odebrane jako wulgarne, dlatego używając go należy zwrócić szczególną uwagę co i do kogo mówimy.

• Przykład: Ghaahsenesh! [ɢaːhsɛnɛʂ] - Ucisz się!

Tryb proszący (ta-)

Służy do formułowania próśb i zwrotów grzecznościowych.

• Przykład: Tatenineesh. [tatɛninɛːʂ] - Proszę zaśnij.

Tryb niekontrolowany (an-)

Używany gdy chcemy jednoznacznie podkreślić, że wykonawca czynności nie wykonuje jej świadomie czy w sposób kontrolowany przez niego. Pojawia się głównie kiedy mówimy maszynach i automatach wykonujących daną czynność. Służy również do konstrukcji strony biernej.

• Przykład: teanohiis mahhin [tɛanɔhiːs maːin] - automat robiący kawę

Czasowniki przyrostki

W Ihshi wyróżnia się siedem czasowników będących przyrostkami. W specyficznych sytuacjach mogą być użyte jak samodzielne czasowniki. W szyku zdania nie zmieniają pozycji rzeczownika do którego są dołączone. Prócz tego rzeczownik z czasownikiem przyrostkowym jest traktowany tak samo jak zwykły czasownik. Są to:

być (-a)

Dotyczy sytuacji, kiedy wykonawca jest jakiś lub istnieje.

• Przykład: Utohha utemai. [utɔːa utɛmai] - Drzewo jest zielone.
• Przykład: Shehh utemaia. [ʂɛː utɛmaia] - Istnieje białe drzewo.

mieć (-she)

Dotyczy sytuacji kiedy wykonawca czynności jest właścicielem czegoś.

• Przykład: Inashihh umeshe. [inaʂː umɛʂɛ] - Mam piękny dom.

robić (-is)

Dotyczy sytacji kiedy wykonawca czynności sprawia, że odbiorca czynności staje się czymś, jakiś lub zaczyna istnieć. Jednak wykonawca czynności nie jest jednocześnie odbiorcą.

• Przykład: Ohiis. [ɔhiːs] - Robię kawę.

stawać się (-esh)

Dotyczy sytacji, w których wykonawca czynności zaczyna być czymś, jakiś lub zaczyna istnieć.

• Przykład: Sanisesh setzumemai. [sanisɛʂ sɛʦumɛmai] - Zostajemy przyjaciółmi.

niszczyć (-om)

Dotyczy sytacji kiedy wykonawca czynności sprawia, że odbiorca czynności przestaje byś czymś, jakiś lub przestaje istnieć. Jednak wykonawca czynności nie jest jednocześnie odbiorcą.

odstawać się (-gho)

Dotyczy sytacji, w których wykonawca czynności przestaje być czymś, jakiś lub przestaje istnieć.

używać (-no)

Dotyczy sytuacji, w których wykonawca czynności wykonuje ją przy pomocy czegoś.

Czasowniki modalne

W przypadkach kiedy jeden czasownik wymusza obecność drugiego użyta zostanie konstrukcja z imiesłowem.

• Przykład: Tenigh naghshi. [tɛniɢ naɢʂi] - Umiem latać.