Gramatyka języka akiyng

Na tej stronie opisane są zasady gramatyki języka akiyng.

Historia (legenda)

Początkowo istniał tylko jeden typ zdania; prosty. Później rozpoczęły się próby utworzenia bardziej skomplikowanej gramatyki, która dałaby jasność znaczenia wypowiedzi. Tym praktykom sprzeciwili się Chińczycy, lecz masowo wspierali je poeci. Jako pierwszy opracowany został typ zdania tematycznego, gdzie jeden temat zmieniał cały sens wypowiedzi. Później Koło Literatów Akiynga opracowało sposób wyrażania myśli za pomocą partykuł inteligentnych, których niezdefiniowany w żaden sposób zarodek już istniał w języku mówionym. Dopiero po wejściu utworów lirycznych i napisanych prozą do powszechnego obiegu wyklarowało się, że używanie partykuł stałych jest językiem prostym, mówionym, a partykuł zmiennych - literackim, stylizowanym, wykwintnym. Właściwie ten podział pozostał do dziś, choć coraz więcej osób posługuje się partykułami zmiennymi w języku mówionym potocznie.
Ten typ zdania, skomplikowany, ale pozwalający nadać jasne znaczenie zdaniu bez jego specjalnego wydłużania, wszedł do użytku w wielu językach, na przykład songdai, akran czy mera gamma. Istniały próby określenia ich w języku chińskim, lecz władze Cesarstwa bardzo brutalnie traktowały wszelkie próby wprowadzenia zmian w "starodawnym języku przodków". Podobnie było z innymi językami, które wywierały swój wpływ na akiyng, na przykład wietnamski czy khmerski.

Gramatyka

Gramatykę języka akiyng można podzielić na trzy filary:

1. honoryfikatywność;
2. podwójny (rdzenny i zapożyczony z chińskiego) system słownictwa używanego w różny sposób i w różnych sytuacjach;
3. zasadnicze sposoby wyrażania myśli (typy zdań):

• zdaniem podstawowym (prostym),
• zdaniem zaawansowanym,
• zdaniem tematycznym.

Oprócz wymienionego podziału mogą być również zdania pojedyncze, złożone i złożone wielokrotnie.

Zdania podstawowe

Zdania podstawowe są najprostszego typu, jest to pierwotna metoda wyrażania myśli w języku akiyng. Nie honoruje się w nich określania czasu (chyba że doda się słówko "stary" lub "nowy", co oczywiście często stwarza nieporozumienia). Szyk zdania to SVO, a związki pomiędzy częściami zdania zaznacza się przy użyciu partykuł o stałej formie, na przykład:

ᄫᅵ을 왕팸 헝. Vi'yl wangpëm höng.

Ja jem jabłko.

Samo zdanie "삐 왕팸 헝" Vi wangpĕm hăng wg zasad języka akiyng nie ma sensu. Należy powiązać wykonawcę czynności (podmiot) z nazwą czynności wykonywanej (orzeczeniem) specjalną partykułą, dołączaną do podmiotu, czyli 을 yl. Gdyby nawet na siłę zmienić szyk zdania (z SVO na OVS) i dokleić 을 yl do 헝 höng "jabłka", to zdanie całkowicie zmieni znaczenie, gdyż 을 yl zawsze oznacza wykonawcę czynności.

소님 항솔. Sonim hang'sol.

Sonim może walczyć.

소님 왕팸솔. Sonim wangpëm'sol.

Sonim może jeść.

Partykuła "sol" dodana do czasownika określa możliwość wykonania danej czynności. Samo "hang" oznacza "walczyć", ale "hang'sol" - "móc walczyć".

Partykuły proste

Akiyng	Halkiyng	Koreański	Japoński	Komentarz	Przykład
탐/암 [tam]/[am]	샛 [sɛt]	의 [ɯi]	の [no]	Określa daną osobę lub rzecz.	노이암 렌. Zbroja ze skały.
을 [ɯl]; ᄐᆞ/ᄋᆞ [tɑ]/[ɑ]	란/난 [ran]/[nan]	는/은 [nɯn]/[ɯn]	は [wa]	Zmienia podmiot. Można tłumaczyć funkcję partykuły mówiąc: “Jeśli chodzi o...” Jak angielski przedimek the, ale wstawiany z drugiej strony	깐을 미샘. Duch to jest lekki.

Zdania zaawansowane

Zdania zaawansowanego typu polegają na utworzeniu partykuły, która łączy dane części zdania. Pomaga to przy zdaniach złożonych, wyjaśnia też nieporozumienia wynikające ze struktury zdań podstawowych. Zmienia się przy tym często szyk zdania.

Partykuły tzw. "zmienne" tworzy się ze względu na funkcję sąsiadujących słów w zdaniu. W języku akiyng składają się one z dwóch spółgłosek (inicjał i koda) i samogłoski łączącej (jądro), która wskazuje na czas.

Samogłoski łączące

Przeszłość	samogł. łącząca	Teraźniejszość	samogł. łącząca	Przyszłość	samogł. łącząca
niedokonana (robiłem)	ㅏ	niedokonana (robię)	ㅣ	niedokonana (będę robił)	ㅗ
dokonana (zrobiłem)	ㅓ	dokonana* brak słowa w jęz. polskim	ㅐ	dokonana (zrobię)	ㅜ

Teraźniejszość dokonana

Mimo absurdu nazwy taki typ samogłosek łączących istnieje i ma duże znaczenie w języku. "Teraźniejszość dokonana" raczej ma wyrażać cel wykonywanej obecnie czynności. Na przykład, spotykając przyjaciela na ulicy, możemy się spytać, dokąd idzie. W języku akiyng taka osoba nie odpowie nam, że "jest na spacerze", ale że "idzie do sklepu", lecz nie po to, by do sklepu wejść, ale po to, by do niego dojść. Wtedy połączy spółgłoski łącznikiem ㅣ i - niedokonanym. Jeśli zaś idzie do sklepu, by coś kupić, użyje ㅐ ë - wersji dokonanej.

Spółgłoski

Spółgłoski dobiera się ze względu na pozycję i znaczenie słów stojących obok. Należy przy tym zaznaczyć, że partykuła zmienna stoi zawsze pomiędzy dwoma częściami zdania. Ich działanie można wytłumaczyć w poniższy sposób:

BEZ: ᄫᅵ 왕팸 헝. Vi wangpëm höng.

Dosł. Ja Jeść Jabłko.

Powyższe zdanie jako takie nie ma sensu. Wymaga partykuł łączących (np. 을 wskazujące wykonawcę czynności, wtedy jest zdanie proste) lub tematu. Aby utworzyć zdanie zaawansowane, należy połączyć podmiot z orzeczeniem.

Podmiot - ㅁ m, orzeczenie - ㅋ k, dopełnienie - ㄴ n.

Z: ᄫᅵ 밐 왕팸 헝. Vi mik wangpëm höng.

Ja jem jabłko.

Zazwyczaj jedna partykuła zmienna wystarczy do nadania sensu zdaniu, lecz w utworach literackich można znaleźć ich więcej na jedno zdanie. Teoretycznie każde słowo zdania można powiązać partykułą zmienną. Na przykład:

ᄫᅵ 밐 왕팸 킨 헝. Vi mik wangpëm kin höng.

Ja jem jabłko.

• ㅁ - rzeczowniki, głównie podmiot (najważniejszy rzeczownik w zdaniu, wykonawca czynności)
• ㄴ - rzeczowniki, głównie dopełnienie (rzeczowniki uzupełniające)
• ㅋ - czasowniki, głównie orzeczenie
• ㆁ - przymiotniki i przysłówki (słowa opisujące rzecz lub czynność)
• ㄹ - liczebniki

Szyk zdania

Szyk zdania zmienia się w zależności od ilości słów kluczowych (czyli bez żadnych partykuł) oraz ich funkcji. Takie formy nazywa się "wariantem".

Możliwe warianty:

• zdanie ogólne (3 słowa, SVO);

ᄫᅵ 왕팸 헝。

partykuły łączące nie są obligatoryjne, gdyż zdanie jest krótkie i klarowne nawet z różnym kontekstem

• zdanie ogólne określające (4 słowa, VOS);

왕팸 미파 ᅌᅵᆫ 헝 ᄫᅵ。

partykuła łącząca konieczna, gdyż pojawia się rzeczownik (o funkcji przymiotnika bądź przysłówka) i należy go powiązać z odpowiednim rzeczownikiem bądź czasownikiem

• zdanie podwójnie określające (5 słów, SVO);

ᄫᅵ 캉 ᅌᅵᆿ 왕팸 미파 ᅌᅵᆫ 헝

więcej niż jedno słowo określające nadaje zdaniu charakter opisowy, ale w tym przypadku łączniki są konieczne do stworzenia powiązań

• zdanie negujące (4 słowa, SOV);
• zdanie podwójnie negujące (5 słów, SVO);
• zdanie negujące określenie (5 słów, VOS);
• zdanie podwójnie negujące określenie podwójne (6 słów, SVO);

i wiele innych.