Hylaka

Hylaka to język w świecie Kynozoiku, powstały z gramatykalizacji komunikacji wilków.

Fonologia[]

Fonologia hylaki nieszczególnie odpowiada fonologiom ludzkich języków i wywodzi się głównie ze szczekania, warczenia, wycia i skomlenia - tak więc terminy spółgłoska i samogłoska są mocno naciągane. Hylaka (pomijając wycie) jest językiem głośnym i stosunkowo szybkim.

Istnieją cztery spółgłoski: j (wysoki pisk nosowy), k (nagłos szczeknięcia lub spółgłoska zwarta, często zwarcie krtaniowe), h (spółgłoska szczelinowa gardłowa lub krtaniowa) oraz r (wark, spółgłoskowa forma trzeciego tonu).

Samogłoski mają trzy wartości (a o u) oraz trzy możliwe tony (neutralny - nieoznaczany, wysoki - oznaczany kreseczką, np. á, oraz warczący/niski - oznaczany umlautem, np. ä).

Struktura "sylaby" to CVV(V)(VV). Istnieje minimum długości wyrazu, stąd samogłoski w wyrazie o strukturze CVV wymawiane będą wolniej i z większym rozdzieleniem, niż w przypadku słowa o strukturze CVVV czy CVVVV. Większość słów składa się z dwóch sylab, trafiają się też o jednej lub trzech.

Po j zawsze następować musi ton wysoki (wyjątkiem jest sufiks -jaó), po r natomiast warczący. W związku z tym, że niemal zawsze muszą wystąpić obok siebie dwie spółgłoski, w słowach dłuższych niż wspomniane minimum, kombinacje samogłosek (szczególnie jednej wartości) wymawiane będą jako jedna, z tonem np. opadającym czy warczącym niskim przechodzącym w wysoki.

Wycie[]

W "trybie" wycia, ton warczący jest pomijany, r natomiast oddawane jest jako k. Ograniczenie to wymusza często doprecyzowanie dwuznacznych lub niezrozumiałych określeń. Wycie jest zdecydowanie wolniejsze od zwykłej mowy, ale roznosi się na większą odległość, stąd przypomina funkcją ludzkie języki gwizdane.

Morfoskładnia[]

Hylaka jest językiem niemal całkowicie izolującym, z elementami fuzyjnymi. Najbardziej skomplikowanym elementem gramatyki jest system rzeczownikowy.

Czasowniki[]

Czasowniki są w hylace nieodmienne i stoją zawsze na końcu zdania. Dopuszczalne są konstrukcje seryjne. Kategorie czasownika wyrażają przysłówki.

Przysłówki[]

Przysłówki stanowią w hylace zamkniętą klasę. Wyrażają one kategorie takie, jak czas/dokonaność, tryb i ewidencjalność. Czasownik nie musi być opisywany przez przysłówek, nie ma też ograniczeń na ilość przysłówków. Przysłówki występują zwyczajowo na początku zdania, ale mogą też być wtrącone gdziekolwiek przed czasownikiem.

Zestaw przysłówków wygląda następująco:

hüaoo - czas przeszły / forma dokonana ("stało się")
jüäaa - tryb obligatoryjny ("zapowiada się", "powinno")
hüäuü - tryb potencjalny ("może tak być")
kuäóá - ewidencjalność wzrokowa ("widzę/widziałem to")
jóáöo - ewidencjalność słuchowa ("słyszę/słyszałem to")
koüä - ewidencjalność zapachowa ("wyczuwam/wyczułem to"), metaforycznie też inferencyjna ("musi tak być")
küü - ewidencjalność pośrednia ("zdaje mi się")
jáá - ewidencjalność reportywna ("słyszałem o tym")

Przysłówki można łączyć, zatem np. koüä hüaoo jüäaa mówi o wydarzeniu coś w stylu "czułem, że musiało się tak stać".

Rzeczowniki[]

Podstawową cechą rzeczowników w hylace jest ich seryjność. Zestaw rzeczowników stojących obok siebie odnosi się do tego samego podmiotu, np. koüjaó höóuú znaczy, dosłownie, "ręka i coś białego", czyli "biała ręka". W ten sposób wiele rzeczowników opisowych pełni funkcję przymiotników.

Rzeczowniki mają dwa rodzaje: męski i żeński, ale nie mają one odbicia w strukturze morfologicznej słowa. Od rodzaju rzeczownika zależą użyte w odniesieniu do niego sufiksy podrzędne i zaimki anaforyczne. W przypadku rzeczowników ożywionych, rodzaj odpowiada naturalnej płci, w innych przypadkach jest arbitralny (np. júoúrüäo - słońce, rodzaj żeński) czy nawet może być narzucony przez mówiącego.

Istnieją trzy sufiksy, które zmieniają związek między pierwszym rzeczownikiem a następującym po nim:

jaó - antydopełniacz/izafet (coś posiadanego)
huá - antycelownik (podmiot w związku)
hóóü - komitatyw (i/razem z)

Np. koüjaó höóuú - "zapach śmierci", káokáuhuá köáúáo - "matka klanu" (dosł. "matka klanowi"), huóóúhóóü káokáu - "matka i ojciec".

Sufiksy te występują jedynie w złożonych konstrukcjach rzeczownikowych. Dla oznaczenia np. biernika w zdaniu, wykorzystuje się poimek räüö.

Rzeczownik nie może posiadać więcej niż jednego sufiksu, stąd komitatyw w przypadku frazy rzeczownikowej z sufiksem izafetowym/antycelownikowym są oznaczane wyłącznie na "wolnym" rzeczowniku. Komitatyw ma dość ograniczone użycie i zwykle odnosi się do imion lub naturalnych par.

Poza tym, hylaka posiada jeszcze sufiks podrzędne, w dwóch formach, w zależności od rodzaju gramatycznego:

rüa (m), käü (f) - wprowadzenie zdania podrzędnego

Po rzeczowniku oznaczonym sufiksem podrzędnym następuje odnosząca się do niego fraza, np. káokáuhuá köáúáokäü hüaoo jáá júuokúü räüö kááärüu - "matka klanu, która upołowała zająca/zające (słyszałem o tym)".

W przypadku rzeczowników seryjnych, sufiksy oznaczane są na wszystkich rzeczownikach odnoszących się do jednego podmiotu, choć w mowie potocznej mogą być pominięte poza pierwszym/ostatnim/głównym rzeczownikiem.

Zaimki[]

W hylace obok "zwykłych" zaimków osobowych, pytających itp. istnieją zaimki nieokreślone podrzędne, wykorzystywane do tworzenia rzeczowników odczasownikowych przez postawienie przed czasownikiem nieokreślonego zaimka wprowadzającego frazę podrzędną.

Zaimki podrzędne to, odpowiednio, háärüa dla rodzaju męskiego i háakäü dla rodzaju żeńskiego. I tak np. háärüa hüä hooahaö rüajaöúo znaczy "grzebiący w niebie".

Poimki[]

Poimki służą do oznaczenia roli rzeczownika w zdaniu, jak wspomniane räüö dla biernika czy hooahaö dla miejscownika. Nic ciekawego.

Koniunkcje[]

Też są (głównie "i" dla wymieniania więcej niż dwóch podmiotów). Też nic ciekawego.

Semantyka[]

Tak jak języki ludzkie, hylaka opiera się w dużym stopniu na metaforze - położenie w czasie przedstawione jest jako położenie "fizyczne", pozycja i wartość wyrażone są przez nawiązanie do wielkości, wysokości lub kolejności, a przeczucia wyrażone są, no, węchem. Obok tego typu codziennych metafor istnieją też bardziej poetyckie, jak światło - jáájaó júoúrüäo röuoo - dosł. "krew pani-słońca".

Słownictwo oleatoryczne[]

Do bardziej unikalnych cech hylaki należy istnienie słownictwa oleatorycznego, czyli opisującego zapach. Obok słownictwa opisującego zapach konkretnych istot (np. júuokúü - zając, koáoäü - zapach zająca) istnieją słowa odnoszące się do szerokiej gamy zapachów, na podobnej zasadzie, na jakiej ludzkie języki posiadają słownictwo opisujące kolor.

Opisanie istoty połączeniem wyrazów opisujących ją samą i jej zapach (jak wspomniane júuokúü koáoäü - "zając i zapach zająca") stanowi częstą formę podkreślenia lub wzmocnienia.

Pokrewieństwo[]

Słownictwo związane z pokrewieństwem w hylace jest stosunkowo skomplikowane - wyróżnia się dwie płcie, a określena na rodzeństwo kierują się trójstopniowym podziałem ze względu na wiek. Z drugiej strony, nie ma wielu terminów opisujących dalszą rodzinę lub rodzinę współmałżonków.

W Zachodnim Klanie powszechne jest używać tytułu "matka/ojciec" w odniesieniu do każdej osoby starszej/wyższej stopniem (i, w przeciwną stronę, tytułu "córka/syn"), stąd terminy takie jak "starszy brat" czy "młodsza siostra" są bardziej techniczne.

Liczebniki[]

System liczebników hylaki jest dość specyficzny. Wyróżnia się podział na liczebniki proste oraz rozbudowane. Do rzeczowników prostych należą:

häaköo - "jeden"
kúukáä - "dwa"
háákúu - "kilka" (głównie od czterech do ośmiu)
räuooá - "kilkanaście" (od ośmiu do czternastu)
kúää - "kilkadziesiąt"
jáokáoúú - "nieokreślenie dużo"

Definicje rzeczowników określonych są zwykle "zdroworozsądkowe" i przekładają się na ilość dzieci ("kilka"), ilość członków rodziny ("kilkanaście"), ilość członków klanu lub stada zwierząt ("kilkadziesiąt") i ilości niepoliczalne, jak drzewa w lesie ("nieokreślenie dużo"). Tak więc dla niektórych, siedem może być określone jako háákúu, dla innych jako räuooá.

Niektórzy za liczebniki uważają też röáo ("brak") oraz jóoäoú ("całość").

Obok tego typu określeń, istnieją określenia bardziej rozbudowane. Specyficzne jest to, że "brak" oznacza normalnie zero, ale przy wyższych liczbach również trójkę.

0 - röáo ("brak")
1 - häaköo ("jeden")
2 - kúukáä ("dwa")
3 - kúukáähóóü häaköo ("dwa i jeden")
4 - kúukáähóóü kúukáä ("dwa i dwa")
5 - jóoäoúhóóü häaköo ("całość i jeden")
6 - jóoäoúhóóü kúukáä ("całość i dwa")
7 - jóoäoúhóóü röáo ("całość i brak")
8 - jóoäoúhóóü jóoäoú / jóoäoújaó kúukáä ("całość i całość" / "całość dwóch")
9 - jóoäoújaó kúukáähóóü häaköo ("całość dwóch i jeden")
10 - jóoäoújaó kúukáähóóü kúukáä ("całość dwóch i dwa")
11 - jóoäoújaó kúukáähóóü röáo ("całość dwóch i brak")
12 - jóoäoújaó kúukáähóóü jóoäoú ("całość dwóch i całość")

Choć w Zachodnim Klanie przyjęty jest (dla celów komunikacji) powyższy "standard", w przypadku liczb większych od siedmiu (a niekiedy nawet od czterech) wielu użytkowników po prostu komponuje odpowiednie określenia na miejscu. Przy liczbach wyższych od dwunastu takie kombinowanie jest już nie do uniknięcia ("całość braku i jeden", "brak całości i jeden" czy może "brak braku i cztery" albo w ogóle "całość dwóch i całość i jeszcze jeden"?).

Można jeszcze dodać, że w hylace liczebniki rozbudowane zwykle nie komponują się gramatycznie z rzeczownikami, stąd stanowią raczej dodatkowy opis lub liczbę samą w sobie, podaną dla dokładności, nie zaś określenie samego rzeczownika.