Edytujesz Język ęmucki

{{lang|[[Emmut language|English]], [[Język ęmucki|polski]]}}{{Język
|kolor=lightgreen
|nazwa własna=Ral'ęmyt syr'atkan
|nazwa=Język ęmucki
|alfabet u=Łaciński, pismo późne nowoczesne
|faktycznie=tak
|twórca f=[[User:Milya0|Milya0]]
|rok f=[[2009]]
|cel f=artystyczny
|fikcyjnie=tak
|nazwa conworldu=[[Gruszki Na Wierzbie]]
|conworld Msc=Gruszkach Na Wierzbie
|państwa=[[Ecja]]
|regiony=[[Baukazja]], [[Chomąto]]
|conlanger3=gnw.em.mil
}}

[[Plik:Emmut-now-1.png|290px|right|thumb|Kilka słów zapisanych pismem późnym nowoczesnym]]
[[Plik:flag-eth.png|200px|right|thumb|Flaga Ecji jest nieoficjalnym symbolem języka ęmuckiego]]

'''Język ęmucki''' (od ''ęmyt'' - bytowy) - polisyntetyczny język używany przez [[Eci|Etów]] w [[Gruszki Na Wierzbie (świat)|świecie Gruszek na Wierzbie]].

==Historia==
{{User blog:Milya0/O ęmucczyźnie słów kilka}}

==Legenda==
Język ęmucki należy do rodziny języków środkowoeuremickich, używanych we wschodniej i południowej [[Euremika Północna|Euremice Północnej]], północnej [[Euremika Południowa|Euremice Południowej]] i zachodniej [[Łazja|Łazji]]. Jest najbliżej spokrewniony z [[język białodolski|językiem białodolskim]], [[język ymnicki|etnolektem ymnickim]] i [[język ącki|ąckim]].

Rozwój języka ęmuckiego można podzielić na cztery fazy:
* język praęmucki (dawniej niż 2000 lat temu) - język najwcześniejszy, powstały bezpośrednio z proto-środkowoeuremickiego; w większości rekonstruowany - nieliczne inskrypcje [[abdżad]]owe. Podzielił się na język staroęmucki i proto-białodolski.
* język staroęmucki (2000-1400 lat temu) - kolejny etap, pod koniec którego ukształtowało się [[Pismo_ęmuckie#Pismo_stare|pismo wczesne]].
* język średnioęmucki (1200-600 lat temu) - etap silnego zróżnicowania dialektalnego. Język średnioęmucki jest wspólnym przodkiem języka nowoęmuckiego, ąckiego i ymnickiego.
* język nowoęmucki (od 400 lat do dziś) - współczesna forma języka, rozpowszechniana dzięki wynalazkowi [[interrecja (GNW)|interrecji]].

==Etymologia nazwy==
Nazwa ''język ęmucki'' powstała przez zapożyczenie ęmuckiego zwrotu ''(ral)ęmyt syr'atkan'', który etymologicznie można podzielić na pięć części:
* ''ral-'' to pozostałość po staroęm. przedimku określonym ''lɑlə''
* ''ę'' to orzecznikownik od ''et'' <- staroęm. ''ɛ(tə)'' o znaczeniu ''obecny, będący''
* natomiast ''myt'' jest już nowszym tworem. Przypuszczalnie jest to relikt dawnego ''məmu(tə)'' lub ''tə̃mu(tə)'', gdzie nosowość została później reanalizowana jako orzecznikownik
* ''syr'at'' pochodzi od praęm. *''zurəhɑ'' oznaczającego mowę i *''zur(ə)hɑtə'' oznaczającego mówcę.<ref>Gdzieniegdzie jako owe słowa identyfikowano inskrypcje ''s.r.h.h'' i ''s.r.h.t''.</ref>
* ''kan'' (średnioęm. ''kanə'') odpowiada systemowi lub narzędziu.


==Fonetyka==
[[Plik:Emmut_vowel_trapezoid.png|thumb|250px|Diagram samogłosek dla języka ęmuckiego]]

W języku ęmuckim występuje 20 spółgłosek i 6 samogłosek.

===Samogłoski===

<div style="background:transparent;">
{| cellspacing="0px" cellpadding=0 style="text-align:center; background:transparent;"
|- style="text-align:center; font-size:smaller;"
| style="width:70px; text-align:right;" |
| style="width:60px;" | '''[[Samogłoski przednie|Przednie]]'''
| style="width:60px;" |
| style="width:60px;" | '''[[Samogłoski centralne|Centralne]]'''
| style="width:60px;" |
| style="width:60px;" | '''[[Samogłoski tylne|Tylne]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski przymknięte|Przymknięte]]'''
| style="height:210px;" colspan=5 rowspan=7 | <div style="position:relative;">[[Plik:Blank vowel trapezoid.png|300px|link=]]<div style="background:transparent; position:absolute; top:0px; left:0px;">
{| style="position:relative; width:300px; height:210px; text-align:center; background:transparent;"
| style="width:300px; height:210px; text-align:center; background:transparent;" |

<!-- CLOSE VOWELS -->

<div style="position:absolute; left:5%; width:2em; top:2%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|i}}</div>

<div style="position:absolute; left:82%; width:3em; top:2%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|ɯ}} <tt>y</tt></div>

<!-- CLOSE-MID VOWELS -->

<div style="position:absolute; left:16%; width:2em; top:30%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|e}}</div>

<div style="position:absolute; left:83%; width:3em; top:30%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|o}} <tt>u</tt></div>

<!-- OPEN-MID VOWELS -->

<div style="position:absolute; left:84%; width:3em; top:58%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|ʌ}} <tt>o</tt></div>

<!-- NEAR-OPEN VOWELS -->

<div style="position:absolute; left:37%; width:3em; top:73%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|æ}} <tt>a</tt></div>
|}
</div></div>
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski prawie przymknięte|Prawie przymknięte]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski półprzymknięte|Półprzymknięte]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Szwa|Średnie]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski półotwarte|Półotwarte]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski prawie otwarte|Prawie otwarte]]'''
|-
| style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski otwarte|Otwarte]]'''
|}
</div>

===Spółgłoski===

W przypadkach, gdzie podano kilka alofonów, pierwszy symbol oznacza standardową wymowę.

{| class="prettytable"
| colspan="2" |
! [[Spółgłoski dwuwargowe|War.]]
! [[Spółgłoski dziąsłowe|Dziąs.]]
! [[Spółgłoski podniebienne|Podn.]]
! [[Spółgłoski tylnojęzykowe|Wel.]]
! [[Spółgłoski krtaniowe|Krt.]]
|-
! rowspan="2" | [[Spółgłoski zwarte|Zwarte]]
! [[Dźwięczność|dźw.]]
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|b}}
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|d}}
|
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|g}}
|
|-
! bezdźw.
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|p}}
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|t}}
|
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|k}}
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ʔ}}<br />''apostrof''
|-
! rowspan="2" | [[Spółgłoski szczelinowe|Szcz.]]
! dźw.
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|v}}
|
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ʑ}}<br /><tt>z</tt>
|
|
|-
! bezdźw.
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|f}}
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|s}}
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|ɕ}}<br /><tt>ś</tt>
|
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|h}}
|-
! colspan="2" | [[Spółgłoski półotwarte|Półotwarte]]
|
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|ɹ}}<br /><tt>r</tt>
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|j}}
| rowspan="2" style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|w̃}}<br />''ogonek''
|
|-
! colspan="2" | [[Spółgłoski nosowe|Nosowe]]
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|m}}
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|n}}
|
|
|-
! colspan="2" | [[Spółgłoski boczne|Boczne]]
!
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|l}}
|
|
|
|-
! colspan="2" | [[Spółgłoski uderzeniowe|Uderzeniowe]]
|
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ɾ}}<br /><tt>r</tt>
|
|
|
|}

W języku ęmuckim spółgłoski dzielą się na:
*'''nagłosowe''' ({{IPA|b, v, m, d, ɾ, s, ʑ, g, ʔ}}) - mogą występować jedynie przed samogłoskami (inicjał sylaby). Mogą znajdować się pomiędzy nimi (wtedy poprzedzająca samogłoska wykazuje niewielkie wzdłużenie).
*'''wygłosowe''' ({{IPA|f, ɹ, l, w̃, j, h}}) - znajdują się zawsze po samogłoskach; tylko przed spółgłoskami nagłosowymi i na końcu wyrazów (koda sylaby).
*'''obojętne''' ({{IPA|p, t, n, ɕ, k}}) - występują zarówno przed samogłoskami (inicjał), jak i spółgłoskami nagłosowymi (koda).

====Geminaty====
Geminaty mogą być tworzone przez spółgłoski obojętne. Mogą też powstawać ze zbitek dwóch bliskich sobie spółgłosek (pierwsza wygłosowa lub obojętna, druga nagłosowa) wskutek [[Asymilacja|asymilacji]].

{| class="wikitable"
|
!colspan="2"|Wargowe
!colspan="2"|Dziąsłowe
!colspan="2"|Podniebienne
!colspan="2"|Welarne
|-
!Zwarte
|style="background-color:PowderBlue" |{{IPA|bː}}<br /><tt>pb</tt>
|style="background-color:MediumSpringGreen" |{{IPA|pː}}<br /><tt>pp</tt>
|style="background-color:PowderBlue" |{{IPA|dː}}<br /><tt>td</tt>
|style="background-color:MediumSpringGreen" |{{IPA|tː}}<br /><tt>tt</tt>
|colspan="2"|
|style="background-color:PowderBlue" |{{IPA|gː}}<br /><tt>kg</tt>
|style="background-color:MediumSpringGreen" |{{IPA|kː}}<br /><tt>kk</tt>
|-
!Szczelinowe
|style="background-color:PowderBlue" colspan="2"|{{IPA|vː fː}}<br /><tt>fv</tt>
|style="background-color:PowderBlue" colspan="2"|{{IPA|zː sː}}<br /><tt>rs</tt>
|style="background-color:PowderBlue"| {{IPA|ʑː}}<br /><tt>śz</tt>
|style="background-color:MediumSpringGreen" |{{IPA|ɕː}}<br /><tt>śś</tt>
|colspan="2"|
|-
!Nosowe
|style="background-color:PowderBlue" colspan="2"| {{IPA|mː}}<br /><tt>nm</tt>
|style="background-color:MediumSpringGreen" colspan="2"|{{IPA|nː}}<br /><tt>nn</tt>
|colspan="2"|
|colspan="2"|
|-
!Boczne
|colspan="2"|
|style="background-color:PowderBlue" colspan="2"| {{IPA|lː}}<br /><tt>lr</tt>
|colspan="2"|
|colspan="2"|
|-
!Drżące
|colspan="2"|
|style="background-color:PowderBlue" colspan="2"| {{IPA|rː}}<br /><tt>rr</tt>
|colspan="2"|
|colspan="2"|
|}

====Afrykaty====
Wskutek procesu podobnego do geminacji powstały afrykaty wygłosowe: {{IPA|t͜s.s}} (ts) {{IPA|t͜ɕ.ɕ}} (tś) {{IPA|d͜ʑ.ʑ}} (tz).

===Fonotaktyka===

*inicjały: {{IPA|k/v/ɾ/t/m/p/s/ʑ/ʔ/ɕ/g/b/d/n}}
*ośrodki (mediały): {{IPA|æ/e/i/ʌ/o/ɯ}}
*finały: {{IPA|j/t/w̃/l/p/n/ɹ/ɕ/f/h/k}}

Struktura sylaby: IM(F)

===Sandhi===
====Nazalizacja====

Nazalizacja obejmuje tworzenie imiesłowów biernych grup I i III oraz tworzenie stopnia najwyższego przymiotników.

{| class="wikitable"
!Wygłosowa
| -t
| -l
| -p
| -n
| -r
| -k
| -f
| -h
| -ś
| -j
|-
!Nazalizowana
| -nt-
| -n-
| -np-
| -n-
| -n-
| -nk-
| -np-
| -nt-
| -nś-
| -nś-
|}

====Usilnienie====

Usilnienie następuje przy stopniowaniu przymiotników i niektórych sufiksach słowotwórczych zakończonych spółgłoską oraz w grupie IV b imiesłowów biernych.

{| class="wikitable"
!Wygłosowa
| -t
| -l
| -p
| -n
| -r
| -k
| -f
| -h
| -ś
| -j
|-
!Usilniona
| -d-
| -r-
| -b-
| -n-
| -r-
| -g-
| -v-
| -'-
| -ś-
| -z-
|}

====Cofnięcie====
Cofnięcie (-M.'''I'''MF -> -M'''F'''.IM-) występuje w stopniowaniu niektórych przymiotników i przy honoryfikacji.

{|class="wikitable"
!Nagłosowa
| -t-
| -d-
| -r-
| -p-
| -b-
| -n-
| -m-
| -s-
| -k-
| -g-
| -v-
| -'-
| -ś-
| -z-
|-
!Wygłosowa
| colspan="2" rowspan="1"| -t-
| -l-
| colspan="2" rowspan="1"| -p-
| colspan="2" rowspan="1"| -n-
| -r-
| colspan="2" rowspan="1"| -k-
| -f-
| -h-
| -ś-
| -j-
|}

====Geminacja====

{| class="wikitable"
!Wygłosowa
| -t
| -l
| -p
| -n
| -r
| -k
| -f
| -h
| -ś
| -j
|-
!Geminata
| -tt-
| -lr-
| -pp-
| -nn-
| -rr-
| -kk-
| -fv-
| -tt-
| -śś-
| -śz-
|}

====Asymilacja====
Spółgłoska wygłosowa upodabnia się do następującej po niej spółgłoski nagłosowej dźwięcznością i miejscem artykulacji. Niezapisywana.

==Pisownia==
===Dawne pismo ęmuckie===
:''Główny artykuł: [[Pismo ęmuckie]]''

===Nowoczesne pismo emuckie===
:''Główny artykuł: [[Pismo ęmuckie nowoczesne]]''

===Alfabet łaciński===

Łacinka używa 18 liter spółgłosek, 12 liter samogłosek:
* ' (apostrof) [{{IPA|ʔ}}] al'of [{{IPA|ʔælʔʌf}}]
* '''A a''' [{{IPA|æ}}] a [{{IPA|ʔæˑ}}]
* '''Ą ą''' [{{IPA|æw̃}}] akyś [{{IPA|ʔæˑkɯɕ}}]
* '''B b''' [{{IPA|b}}] bo [{{IPA|bʌˑ}}]
* '''D d''' [{{IPA|d}}] do [{{IPA|dʌˑ}}]
* '''E e''' [{{IPA|e}}] e [{{IPA|ʔeˑ}}]
* '''Ę ę''' [{{IPA|ew̃}}] ekyś [{{IPA|ʔeˑkɯɕ}}]
* '''F f''' [{{IPA|f}}] of [{{IPA|ʔʌf}}]
* '''G g''' [{{IPA|g}}] go [{{IPA|gʌˑ}}]
* '''H h''' [{{IPA|h}}] kah [{{IPA|kæh}}]
* '''I i''' [{{IPA|i}}] i [{{IPA|ʔiˑ}}]
* '''Į į''' [{{IPA|iw̃}}] ikyś [{{IPA|ʔiˑkɯɕ}}]
* '''J j''' [{{IPA|j}}] ij'ot [{{IPA|ʔijʔʌt}}]
* '''K k''' [{{IPA|k}}] ko [{{IPA|kʌˑ}}]
* '''L l''' [{{IPA|l}}] al [{{IPA|ʔæl}}]
* '''M m''' [{{IPA|m}}] me [{{IPA|meˑ}}]
* '''N n''' [{{IPA|n}}] ne [{{IPA|neˑ}}]
* '''O o''' [{{IPA|ʌ}}] omikrun [{{IPA|ʔʌˑmikɾon}}]
* '''Ǫ ǫ''' [{{IPA|ʌw̃}}] okyś [{{IPA|ʔʌˑkɯɕ}}]
* '''P p''' [{{IPA|p}}] pe [{{IPA|peˑ}}]
* '''R r''' [{{IPA|ɾ}}]<ref>W inicjale sylaby.</ref> [{{IPA|ɹ}}]<ref>W kodzie sylaby.</ref> ro [{{IPA|ɾʌˑ}}]
* '''S s''' [{{IPA|s}}] so [{{IPA|sʌˑ}}]
* '''Ś ś''' [{{IPA|ɕ}}] śe [{{IPA|ɕeˑ}}]
* '''T t''' [{{IPA|t}}] te [{{IPA|teˑ}}]
* '''U u''' [{{IPA|o}}] u [{{IPA|ʔoˑ}}]
* '''Ų ų''' [{{IPA|ow̃}}] ukyś [{{IPA|ʔoˑkɯɕ}}]
* '''V v''' [{{IPA|v}}] ve [{{IPA|veˑ}}]
* '''Y y''' [{{IPA|ɯ}}] y [{{IPA|ʔɯˑ}}]
* '''Ỹ ỹ''' [{{IPA|ɯː̃}}] ykyś [{{IPA|ʔɯˑkɯɕ}}]
* '''Z z''' [{{IPA|ʑ}}] ze [{{IPA|ʑeˑ}}]

Litery ''Yy z tyldą'' zastępują nieobecne w Unikodzie ''Yy z ogonkiem'': Y̨ y̨

Czasem diaerezą zaznacza się tzw. nieme samogłoski, występujące zazwyczaj w zapożyczeniach jako samogłoski epentetyczne:
* '''Ë ë''' [{{IPA|ɘ̥}}]
* '''Ö ö''' [{{IPA|ɜ̥}}]

===Dawna łacinka===

Dawniej zapisywano litery:
* ''a'', ''e'', ''i'', ''o'', ''u'', ''y'' - jako: ''e'', ''é'', ''i'', ''a'', ''o'', ''u'';
* ''ą'', ''ę'', ''į'', ''ǫ'', ''ų'', ''ỹ'' - jako: ''ey'', ''éy'', ''iy'', ''ay'', ''oy'', ''uy'';
* ''ś'', ''s'' - jako ''s'', ''sy'';
* ''r'' przed spółgłoskami i na końcu wyrazów (r wygłosowe) - jako ''ry''.

Ponadto nie zapisywano zwarcia krtaniowego.

===Intrapunkcja===

Dla lepszej czytelności dopełnienie, orzecznik, łącznik i podmiot tworzące jedno słowo oddziela się myślnikiem. Na początku wyrazu oraz po myślniku nie pisze się zwarcia krtaniowego.

Poza pracami naukowymi, dokumentami urzędowymi i materiałami do nauki, zazwyczaj nie zaznacza się także zwarcia krtaniowego między samogłoskami, a także po spółgłoskach wygłosowych (poza ''r'' sprawiającym dwuznaczności).

==Zdania==

W języku ęmuckim występuje polisynteza: niektóre części zdania łączą się z orzeczeniem dając jedno słowo. W przypadku podmiotu jest to opcjonalne i może wystąpić tylko, jeśli nie ma przydawek.

===Struktura===

* podmiot bez polisyntezy
* określenia osobowe
* polisynteza
** przydawka w dopełnieniu
** dopełnienie
** orzecznik
** łącznik
** podmiot z polisyntezą
* określenia nieosobowe

Pogardę oznacza wymienienie osoby (w przypadku poimkowym) na końcu zdania (jako określenie nieosobowe), a nie przed słowem polisyntezy (jako określenie osobowe). W dokumentach oficjalnych używa się tego tylko wobec [[Nąmipy|Nąmipów]], nie występuje to w stosunku do innych ras ani narodów.

===Składnia===

Można powiedzieć, że w języku ęmuckim występuje składnia OVS lub SOV (pod warunkiem, że podmiot nie uległ polisyntezie).
===Pytania===
Pytania ogólne tworzy się przez intonację, nie ma inwersji ani specjalnych partykuł. Dla emfazy można na końcu dodać ''ker?'' (czyż nie) lub ''sar?'' (czy tak?).
===Przeczenia===
Przy przeczeniu najczęściej stosuje się sufiks ''kiś-'' przy orzeczniku. W przypadku zaimków nie występuje podwjna negacja, a formy zaprzeczone zaimków nie są używane.

==Czasowniki==
W języku ęmuckim czasownik składa się z orzecznika i końcówki (nazywanej czasami łącznikiem czasownikowym). Wszystkie czasowniki są tworzone od imion gramatycznych (np. rzeczowników, przymiotników lub imiesłowów) odmienionych przez przypadek ''orzecznikownik''. Orzecznik może także zawierać informację o [[#Honoryfikacja|honoryfikacji]].

Końcówkę w piśmie odgranicza się od reszty czasownika dywizem. Buduję się ją z cząstek łączonych aglutynacyjnie według określonych zasad i noszących informację gramatyczną, np. ''tofmeśterak'' - ''tof'' (czas nieprzeszły) + ''meś'' (1. os. l. poj.) + ''te'' (czas przyszły) + ''rak'' (czynność nagła).

===Tryby===

Czasowniki mogą przyjąć jeden z trzech trybów, trzech stron (p. [[#Imiesłowy|sekcja ''imiesłowy'']]), trzech osób w dwóch liczbach, dziesięciu czasów. Po dołączeniu prefiksu ''-il/ir'' do orzecznika przyjmują optatyw. Forma bezosobowa jest równa trzeciej osobie l. poj., która nie posiada afiksu osoby.

====Tryb oznajmujący====

Możliwe do konstrukcji czasy:
:''kursywą'' oznaczono czasy używane rzadko lub nieobecne w mowie potocznej
:(P - afiks osobowy - p. [[#Zaimki|sekcja ''zaimki'']])

* czas ogólny (''raf''+P)
* czas przeszły ciągły (''myf''+P)
* czas przeszły punktowy (''myf''+P+''rak'')
* ''czas zaprzeszły'' (''myf''+P+''myp'')
* ''czas przyszły w przeszłości'' (''myf''+P+''te'')
* ''czas przyszły w przeszłości punktowy'' (''myf''+P+''terak'')
* czas teraźniejszy ciągły (''tof''+P)
* ''czas teraźniejszy punktowy'' (''tof''+P+''rak'')
* czas przyszły ciągły (''tof''+P+''te'')
* ''czas przyszły punktowy'' (''tof''+P+''terak'')

====Tryb rozkazujący====
* 1. i 2. os. l. poj. i mn. - P
* 3. os. l. poj. - ''te''
* 3. os. l. mn. - P+''te''

====Tryb warunkowy====
*czas współczesny - ''gaf''+P
*czas uprzedni - ''myf''+P+''gap''

===Czasowniki konstrukcyjne===
====być====
Polskiemu czasownikowi ''być'' odpowiadają w języku ęmuckim dwie konstrukcje:
#w znaczeniu ''istnieć'', ''znajdować się, '' ''być gdzieś'' - czasownik ''ę-śi''<ref>staroęm. ''ɛ ə̃xi'', średnioęm. ''ɛ̃çi''</ref>
#w znaczeniu ''być kimś'', ''być jakimś'' - konstrukcja orzecznika z łącznikiem

====mieć====
W języku ęmuckim nie ma czasownika mieć. Zamiast niego używa się konstrukcji czasownika ''ę-śi'' i posiadacza w posesywie.

====Czasowniki modalne====
;móc
#w znaczeniu ''mieć prawo'', ''można'', ''wolno'', gdzie użycie wynika z pozwolenia - czasownik ''mų-śi''
#w znaczeniu ''potrafić'', ''zdołać'', gdzie użycie wynika z własnych możliwości - czasownik ''sośtą-śi''

;musieć
#w znaczeniu ''mieć obowiązek'', ''trzeba'', gdzie użycie wynika z nakazu, przymusu - czasownik ''darą-śi''
#w znaczeniu ''mieć potrzebę'', gdzie użycie wynika z naturalnej potrzeby - czasownik ''tahtą-śi''

Ponadto w przypadku każdego z tych czasowników modalnych, czasownik-argument znajduje się przed nim jako odsłownik (tworzony od imiesłowu końcówką ''-boś'') w dopełniaczu i jest polisyntetyzowany jako dopełnienie.

===Imiesłowy===

{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue;"
! Imiesłów
!colspan="5" | <center>I</center>
!<center>II</center>
!colspan="6" | <center>III a</center>
!<center>III b</center>
!<center>IV a</center>
!<center>IV b</center>
|-
! Zwykły
| -at
| -et
| -it
| -ut
| -yt
| -ot
| -l
| -p
| -n
| -r
| -k
| -f
| -h
| -ś
| -j
|-
! Sprawczy
| -aśket
| -eśket
| -iśket
| -uśket
| -yśket
| -otket
| -lket
| -pket
| -nket
| -rket
| -kket
| -fket
| -tket
| -śket
| -jket
|-
! Bierny
| -anat
| -enat
| -inat
| -unat
| -ynat
| -otot
| -nret
| -nbet
| -net
| -nret
| -nget
| -nvet
| -net
| -śet
| -zet
|}

====Strona czynna====

* podmiot wykonuje pewną czynność
* podmiot czynnie działa na samego siebie (strona zwrotna), wówczas nie podaje się dopełnienia bliższego
* podmioty wzajemnie na siebie działają (strona wzajemna), wówczas jako dopełnienie bliższe dodaje się odpowiedni zaimek osobowy
* podmiot wykonując czynność powoduje ją u innej osoby, podanej w dopełnieniu dalszym (kauzatyw)

====Strona sprawcza====

* podmiot wykonując czynność powoduje ją u nieznanej osoby, nie podaje się dopełnienia dalszego adresata
* podmiot powoduje działanie, samemu go nie wykonując

====Strona bierna====

* na podmiocie jest wykonywana czynność
* podmiot strony zwrotnej nie jest głównym sprawcą czynności (strona zwrotna)
* sprawca stanu podmiotu jest nieznany (antykozatyw)

==Deklinacja==
W języku ęmuckim występuje 19 przypadków. Pierwsze cztery są fleksyjne, pozostałe natomiast - aglutynacyjne, tworzone przez przyklejanie poimków do przypadku czwartego i służące głównie do określania relacji czasowych i przestrzennych.

{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue"
| gr.
!colspan="5" | <center>I</center>
!<center>II</center>
!colspan="6" | <center>III a</center>
!<center>III b</center>
!<center>IV a</center>
!<center>IV b</center>
|-
!Mian.
| -at
| -et
| -it
| -ut
| -yt
| -ot
| -l
| -p
| -n
| -r
| -k
| -f
| -h
| -ś
| -j
|-
!Orz.
| -ą
| -ę
| -į
| -ų
| -ỹ
| -otǫ
| -ltǫ
| -ptǫ
| -ntǫ
| -rtǫ
| -ktǫ
| -ftǫ
| -tǫ
| -jśę
| -jzę
|-
!Dop.
| -a-
| -e-
| -i-
| -u-
| -y-
| -ot-
| -l-
| -p-
| -n-
| -r-
| -k-
| -f-
| -t-
| -ś-
| -j-
|-
!Postp.
| -a
| -e
| -i
| -u
| -y
| -oto
| -lto
| -pto
| -nto
| -rto
| -kto
| -fto
| -to
| -śi
| -zi
|}

Istnieją nieliczne słowa zakończone w mianowniku na samogłoskę ustną bądź nosową. Są one odmieniane wg I deklinacji.

===Przykład odmiany===
{| class=wikitable
! get
| ziemia
! rot
| kot
! śek
| pies
! duj
| piorun
! Mianownik
|-
! gę
| (być) ziemią
! rotǫ
| (być) kotem
! śektǫ
| (być) psem
! dujzę
| (być) piorunem
! Orzecznik
|-
! ge
| ziemię
! rot
| kota
! śek
| psa
! duj
| piorun
! Dopełniacz
|-
! ge
| ziemi
! roto
| kocie
! śekto
| psie
! duzi
| piorunie
! Poimkownik
|-
! ge'uh
| w ziemi
! roto'uh
| w kocie
! śekto'uh
| w psie
! duzi'uh
| w piorunie
! Inessyw
|-
! ge'uhrek
| z ziemi
! roto'uhrek
| z kota
! śekto'uhrek
| z psa
! duzi'uhrek
| z pioruna
! Ellatyw
|-
! ge'uhtik
| w ziemię
! roto'uhtik
| w kota
! śekto'uhtik
| w psa
! duzi'uhtik
| w pioruna
! Illatyw
|-
! gevoh
| na ziemi
! rotovoh
| na kocie
! śektovoh
| na psie
! duzivoh
| na piorunie
! Adessyw
|-
! gevohrek
| od ziemi
! rotovohrek
| od kota
! śektovohrek
| od psa
! duzivohrek
| od pioruna
! Delatyw
|-
! gevohtik
| na ziemię
! rotovohtik
| na kota
! śektovohtik
| na psa
! duzivohtik
| na piorun
! Allatyw
|-
! gezuś
| ziemi
! rotozuś
| kota
! śektozuś
| psa
! duzizuś
| pioruna
! Posessyw
|-
! gezuśrek
| od ziemi
! rotozuśrek
| od kota
! śektozuśrek
| od psa
! duzizuśrek
| od pioruna
! Ablatyw
|-
! gezuśtik
| dla ziemi
! rotozuśtik
| dla kota
! śektozuśtik
| dla psa
! duzizuśtik
| dla pioruna
! Celownik
|-
! gevek
| podczas ziemi
! rotovek
| podczas kota
! śektovek
| podczas psa
! duzivek
| podczas pioruna
! Essyw
|-
! ge'ak
| z ziemią
! roto'ak
| z kotem
! śekto'ak
| z psem
! duzi'ak
| z piorunem
! Komitatyw
|-
! gekik
| bez ziemi
! rotokik
| bez kota
! śektokik
| bez psa
! duzikik
| bez pioruna
! Abessyw
|-
! genamik
| jak ziemia / ziemią
! rotonamik
| po kociemu / kotem
! śektonamik
| po psiemu / psem
! duzinamik
| jak piorun / piorunem
! Instruktyw
|-
! genatik
| przez ziemię
! rotonatik
| przez kota
! śektonatik
| przez psa
! duzinamik
| przez piorun
! Prolatyw
|}

==Zaimki==

{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue"
|
!Ja
!Ty
!On
!Ona
!Ono
!My
!Wy
!Oni/<br />one ''f''
!One ''n''
|-
!Mianownik
|met
|dut
|da'it
|zo'it
|ih
|nomet
|ganet
|nǫ'it
|nǫ'ih
|-
!Orzecznik
|mę
|dų
|da'į
|zo'į
|itǫ
|nomę
|ganę
|nǫ'į
|nǫ'itǫ
|-
!Dopełniacz
|me-
|du-
|da'i-
|zo'i-
|ito-
|non-
|gan-
|nǫ'i-
|nǫ'ito-
|-
!Przypadek<br />przyrostkowy
|meni
|duni
|da'i
|zo'i
|ito
|noni
|gani
|nǫ'i
|nǫ'ito
|-
!Przedrostek<br />dzierżawczy
|mer-
|dur-
|da'ir-
|zo'ir-
| –
|nor-
|gar-
|colspan="2"|nir-
|-
!Afiks<br />czasownikowy
|meś
|duś
| –
| –
| –
|non
|gan
|'it
|'ih
|}

{|class="prettytable" style="background-color:AliceBlue"
|
!obecny !!wskazujący !!pytający !!względny !!nieokreśl. !!upowszech-<br />niający
|-
!osoba
|da'it (on)<br />zo'it (ona) ||sat (ta osoba) ||vit (kto) ||tyt (ten, kto) ||at (ktoś) ||kot (każdy)
|-
!rzecz
|ih (to) ||sato (tamto) ||vito (co) ||tyto (to, co) ||ato (coś) ||koto (wszystko)
|-
!przymiot
|kut (taki) || sąmyt (takowy) || vįmyt (jaki) || tỹmyt (taki, jak) || ąmyt (jakiś) || kǫmyt
|-
!miejsce
|kanoh (tu) ||savoh (tam) ||vivoh (gdzie) ||tynvoh (tam, gdzie) ||avoh (gdzieś) ||konvoh (wszędzie)
|-
!początek
|kanohrek (stąd) ||savohrek (stamtąd) ||vivohrek (skąd) ||tynvohrek (skąd) ||avohrek (skądś) ||konvohrek (zewsząd)
|-
!cel
|kanohtik (tu) ||savohtik (tam) ||vivohtik (dokąd) ||tynvohtik (dokąd) ||avohtik (dokądś) ||konvohtik (wszędzie)
|-
!czas
|kak (teraz) ||savek (wtedy) ||vivek (kiedy) ||tynvek (gdy) ||avek (kiedyś) ||konvek (zawsze)
|-
!sposób
|kak (tak) ||sanamik ||vinamik (jak) ||tynnamik (tak, jak) ||ak (jakoś) ||konnamik
|}

==Przymiotniki==
Przymiotniki mają najczęściej końcówkę -myt i odmieniają się jak zwykłe imiona.

===Dopełniacz===
Przymiotnik charakteryzuje się dwoma dopełniaczami:
* '''współrzędny''' (końcówka ''-me''<ref>Dołączane do mianownika lub zamieniane z ''-myt''</ref>) - jeśli pełni funkcję przydawki dopełniaczowej dla wyrazu podstawowego;
* '''podrzędny''' (koncówka dopełniacza) - jeśli pełni funkcję przydawki innego dopełnienia (lub przydawki dopełniaczowej) albo dopełnienia.

===Stopniowanie===
Przymiotnik może mieć jeden z czterech stopni:
* '''równy''' (forma podstawowa);
* '''wyższy''' (<sup>([[#Cofnięcie|c]])[[#Usilnienie|u]]</sup> -aj; -ej; manaj) - rzadko używana forma oznaczająca większe natężenie cechy niż w st. równym. Zazwyczaj spotyka się ją przy porównaniach 2-3 osób/rzeczy.
* '''zawyższy''' (<sup>([[#Cofnięcie|c]])[[#Usilnienie|u]]</sup> -azaj; -aj; -(z)ej; nazaj) - forma oznaczająca wyższe natężenie cechy niż w st. równym i wyższym, ale niższe niż w najwyższym. Stosuje się ją przy porównaniach 4 i więcej osób/rzeczy.
* '''najwyższy''' (<sup>[[#Nazalizacja|n]]</sup> -it; ~midit; nit) - stopień najwyższego natężenia cechy wśród wszystkich osób/rzeczy.

Konstrykcje porównawcze:
* stopnia równego - przymiotnik + rzeczownik w instruktywie
* stopnia wyższego - przymiotnik + rzeczownik w ablatywie
* stopnia zawyższego - przymiotnik + partykuła ''tą'' + rzeczownik w ablatywie
* stopnia najwyższego - przymiotnik + rzeczownik w adessywie

{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue"
|+Lista przymiotników stopniowanych nieregularnie i niepełnie:
|dobry
!gah
| -
|kazaj
|ganit
|-
|zły
!ruj
|colspan="2"|ruzaj
|ruzit
|-
|piękny
!tankal
|tankaraj
|takrazaj
|tankit
|-
|prosty<br />banalny
!mervyt
|colspan="2"|mervydaj
|mervidit
|-
|młody
!maldat
|colspan="2"|maldadaj
|maldanit
|-
|mizerny<br />biedny
!rudot
|rudodaj
|rutdozaj
|rudonit
|-
|święty
!sajsan
| -
|sajsanaj
|sajsannit
|}

==Słowotwórstwo==
{| class="wikitable"
!Afiks
!Kategoria słowotwórcza
!Przykład
|-
| ihtal-
| położenie południowe
| ''ihtalvit'' (południowo-wschodni) od ''vit'' (wschodni)
|-
| kep-
| dla kolejnego pokolenia (w nazwach członków rodziny) 
| ''kepmanzor'' (babcia) od ''manzor'' (mama)
|-
| kiś-
| zaprzeczenie
| ''kiśvit'' (zachodni) od ''vit'' (wschodni)
|-
| nǫ-
| liczba mnoga
| ''Ralnǫ'et'' (Eci) od ''Ral'et'' (Et)
|-
| poj-
| położenie północne
| ''pojvit'' (północno-wschodni) od ''vit'' (wschodni)
|-
| ral-
| dla słowa rodzimego, które przyjęło znaczenie nazwy własnej 
| ''Ralmip'' ([[Nąmipy|Nąmip]]) od ''mip'' (chomik)
|-
|<sup>u</sup>-ak
|Nazwa narzędzia
|''tudak'' (packa) od ''tut'' <ref>dźwiękonaśladowcze "pac"</ref>
|-
|<sup>u</sup>-at
|Rzeczownik zbiorowy; duże nagromadzenie czegoś
|''bezat'' <ref>archaicznie "miasto/ulica/osiedle"; stąd też nazwa "[[Beżadat|Bezadat]]" <- średnioęm. ''bɛʝadad(ə)''</ref> od ''bej'' (dom)
|-
|<sup>u</sup>-etek
|słabe zdrobnienie
|
|-
|<sup>n</sup>-ek
|zdrobnienie
|
|-
|<sup>n</sup>-eśek
|mocne zdrobnienie
|
|-
|<sup>u</sup>-edek
|słabe zgrubienie
|
|-
|<sup>u</sup>-et
|zgrubienie
|''soval'', ''sovaret'' ([[Sobal]])
|-
|<sup>u</sup>-en
|Nazwa większej rzeczy podobnej do czegoś
|''zyven'' (ocean) od ''zyf'' (morze)
|-
|<sup>g</sup>-ul
|nazwa organizacji
|
|-
|<sup>n</sup>-yt
|archaiczny sufiks przymiotnikowy
|
|-
| -boś
| rzeczownik odsłowny
| ''ziktatboś'' (bieg) od ''ziktat'' (biegnący)
|-
| -kan
| archaiczny sufiks narzędzia, systemu
| ''syr'atkan'' (mowa) od ''syr'at'' (mówiący)
|-
| -myt
| sufiks przymiotnikowy (dodawany do orzecznikownika)
| ''ral'ęmyt'' (ęmucki) od ''Ral'et'' ([[Eci|Et]])
|-
| -toh
| nazwa kraju, państwa, okolic
| ''rojtyttoh'' (unia) od ''rojtyt'' (jednoczący)
|-
| -zan
| sufiks przysłówkowy
| ''etzan'' (będąc) od ''et'' (będący)
|}

===Honoryfikacja===
Spośród różnych rodzajów zdrobnień i zgrubień na uwagę zasługują afiksy posiadające nacechowanie emocjonalne. Przyłączone do orzecznika mogą wyrażać honoryfikatywność.

{| class="wikitable"
!Afiks
!Desygnat
!Nacechowanie
|-
|<sup>[[#Nazalizacja|n]]</sup>-an
|o mężczyznach
|bardzo pozytywne
|-
|<sup>[[#Nazalizacja|n]]</sup>-in
|o kobietach
|bardzo pozytywne
|-
|<sup>[[#Usilnienie|u]]</sup>-an
|o osobach duchownych
|pozytywne, nieco religijne
|-
|<sup>[[#Nazalizacja|n]]</sup>-ut<br />-nut
|o osobach starszych, dorosłych
|średnio pozytywne
|-
|<sup>n</sup>-ek
|różne
|zdrobnienie
|-
|<sup>u</sup>-et
|różne
|zgrubienie
|-
|<sup>[[#Usilnienie|u]]</sup>-uk
|o osobach, rzadziej podmiotach ożywionych
|średnio negatywne, żartobliwe ironiczne lub kpiące
|-
|<sup>[[#Usilnienie|u]]</sup>-ej
|o podmiotach nieożywionych, rzeczach abstrakcyjnych
|negatywne
|-
|<sup>[[#Cofnięcie|c]]</sup>-uj<br />-kuj
|o podmiotach nieosobowych, obraźliwie o osobach
|bardzo negatywne
|}

==Liczby==

Liczebniki główne:
# keh
# guh
# kekuh
# ryh
# mikan
# śoh
# keśoh
# veh
# keveh
# mah
# kemah
# majguh
# kemajguh
# majryh
# kemajryh
# majśoh
# kemajśoh
# majveh
# kemajveh
# gųmah
# gųmah keh
# gųmah guh
# gųmah kekuh
# gųmah ryh
# mikmikan
:itd.

Dla liczb 2-4, 6-20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, liczebniki porządkowe tworzy się zastępując ''-h'' przez ''-tot'', a przedrostek zwielokrotniający przez ''-w̃'' (ogonek lub tylda na piśmie). Wielokrotności dziesiątki i setki tworzy się za pomocą przedrostków zwielokrotniających, a wielokrotności dziesiątek tysięcy, milionów i większych - opisowo.

===Liczebniki nieregularne===

{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue"
! Liczba
! Liczebnik<br />główny
! Liczebnik<br />porządkowy
! Przedrostek<br />zwielokrotniający
|-
| 0
| ah
| (antyt)
| (atǫ-)
|-
| 1
| keh
| ekmyt
| (enk-, ek-)
|-
| 5
| mikan
| mikantot
| mik-
|-
| 25
| mikmikan
| mikmikantot
| mikmik-
|-
| 100
| sit
| sįmyt
| sit-, (sį-)
|-
| 1000
| mąsit
| mąsįmyt
| (mąsit-)
|-
| 10 000
| zot
| zotǫmyt
| (zot-)
|-
| 1 000 000
| milzun
| (milzuntǫmyt)
| (milzun-)
|}

Liczby 5, 25, 100 (dawniej 125) i 10 000 (dawniej 3125) są pozostałością po systemie piątkowym.

==Przykłady==
[[Plik:REC001.ogg|thumb|right|200px]]

*''Ral'ęmyt syr'atkan''
**[{{IPA|ɾælʔew̃mɯt sɯɹʔætkæn}}]
**{{font|f='emmut neote'|raLqeWmyT syRqaTkaN}}
**Рѣлъеўмыт сыръѣткѣн
**{{HG|랄엥믇 슷앋칸}}
**''Język ęmucki''
----
*''Ę-śi, onvi kiś'ę-śi; sa'it somatbojśę-raf.''
**[{{IPA|ew̃ɕi ʌɱvi kiɕʔew̃ɕi sæʔit ˈsʌmædbʌjɕew̃ˌɾæf}}]
**Еўші, анві кішъеўші; сѣіт самѣтбайшеўрѣф.
**{{HG|엥치 언비 킻엥치; 사읻 서맏벚쳉랍}}
**''Być, albo nie być; oto jest pytanie.''
----
*''Repnatboś-sormejtę-myfmeśrak.''
**[{{IPA|ɾepnætbʌɕ sʌɹmejtew̃ mɯɸmeɕɾæk}}]
**Репнѣтбаш сармейте мыфмешрѣк.
**{{HG|렢낱뻧 삿멪텡 믑멫락}}
**''Przegrałem grę.''
----
*''Damok etboś-mų-tofte solmazivek.''
**[{{IPA|dæmʌk ˌʔedbʌɕˈmow̃ˌtʌfte sʌlmæʑivek}}]
**Дамок етбашмоўтафте салмѣживек
**''Jutro może padać.''
----
*''Ave, Kajsar. Nǫsut sardatbośizuśtik du-dajreśkę-tof'it.''
**[{{IPA|æve kæjsær nʌw̃sot sæɹdædbʌɕiʑoɕtik doˈdæjɾeɕkew̃ˌtʌfʔit}}]
**Ѣве, кѣйсѣр. Наўсот сѣрдѣтбажоштик додѣйрешкеўтафъит.
**''Awe, Cezarze! Idący na śmierć pozdrawiają cię.''
----
*''Venką-raf-a-nihboś, vą tarmaktozuś ę-raf-a-dolśanboś gon-ziltovohtik kon'ito salto'uh.''
**[{{IPA|ˈvenkæw̰ˌɾæfʔæniɦbʌɕ væw̃ tæɹmættʌʑoɕ ˈew̃ɾæfʔædʌlɕænbʌɕ gʌnʑiltʌvʌhtik kʌnʔitʌ sæltʌʔoh}}]
**''Życie jest drogie, ale cena obejmuje podróż dookoła Słońca każdego roku.''

==W innych językach==

{| class="prettytable sortable" style="background-color:AliceBlue"
|+Tłumaczenia na inne języki:
!Język
!Twórca
!Tłumaczenie
|-
| [[Język ahtialański|ahtialański]]
| [[User:RWHÔ|RWHÔ]]
| ''Єумытіедаі Кієнау''
|-
| [[Język akiyng|akiŭng]]
| RWHÔ
| ''{{info|語|븐}}{{info|恩|앵}}{{info|木|묵}}{{info|頭|트}}''
|-
| [[Język angielski|angielski]]
| nd.
| ''Emmut language''
|-
| [[Język apentulski|apentulski]]
| [[User:Hapana Mtu|Hapana Mtu]]
| ''Ȝeϯo''
|-
| [[Język chomicki|chomicki]]
| [[User:Milya0|Milya0]]
| ''bzyjn vblb ryxlnw''
|-
| [[Język eboran|eboran]]
| Hapana Mtu
| ''Wudzwodocha wom''
|-
| ęmucki
| Milya0
| ''Ral'ęmyt syr'atkan''
|-
| [[Język keralijski|keralijski]]
| Milya0
| ''Etoon keili''
|-
| [[kiwu]]
| Milya0
| ''kilu etu u''
|-
| [[Język liedajski|liedajski]]
| Milya0
| ''Ewmutic ćeľep''<br />''Эўмутік келеп''
|-
| [[Język mylziański|mylziański]]
| Leto Atryda
| ''Ik-emmut''
|-
| [[nikau]]
| Milya0
| ''Keleu Etu''
|-
| [[Język noliczański|noliczański]]
| Leto Atryda
| ''Ewmuti carg''
|-
| polski
| nd.
| ''Język ęmucki''
|-
| [[Język rodzki|rodzki]]
| [[User:Paweł Ciupak|Paweł Ciupak]]
| ''emutsku jezuk''
|-
| [[Język rowański|rowański]]
| Hapana Mtu
| ''Erlëkę hu''
|-
| [[Język wielkopolski|wielkopolski]]
| Paweł Ciupak
| ''emucyś śproch''
|}

==Przypisy==

<references />

==Zobacz też==
* [[pismo ęmuckie]]
* [[pismo ęmuckie nowoczesne]]
* [[słownik języka ęmuckiego]]
* [[Przypadki w języku ęmuckim]]
[[Kategoria:Język ęmucki| ]]
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori|Ęmucki]]