m (→Przykłady) |
|||
(Nie pokazano 31 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 9: | Linia 9: | ||
|cel f=artystyczny |
|cel f=artystyczny |
||
|fikcyjnie=tak |
|fikcyjnie=tak |
||
− | |nazwa conworldu=Gruszki Na Wierzbie |
+ | |nazwa conworldu=[[Gruszki Na Wierzbie]] |
|conworld Msc=Gruszkach Na Wierzbie |
|conworld Msc=Gruszkach Na Wierzbie |
||
− | |państwa=Ecja |
+ | |państwa=[[Ecja]] |
− | |regiony=Baukazja, Chomąto |
+ | |regiony=[[Baukazja]], [[Chomąto]] |
|conlanger3=gnw.em.mil |
|conlanger3=gnw.em.mil |
||
}} |
}} |
||
Linia 20: | Linia 20: | ||
'''Język ęmucki''' (od ''ęmyt'' - bytowy) - polisyntetyczny język używany przez [[Eci|Etów]] w [[Gruszki Na Wierzbie (świat)|świecie Gruszek na Wierzbie]]. |
'''Język ęmucki''' (od ''ęmyt'' - bytowy) - polisyntetyczny język używany przez [[Eci|Etów]] w [[Gruszki Na Wierzbie (świat)|świecie Gruszek na Wierzbie]]. |
||
+ | |||
+ | ==Historia== |
||
+ | {{User blog:Milya0/O ęmucczyźnie słów kilka}} |
||
+ | |||
+ | ==Legenda== |
||
+ | Język ęmucki należy do rodziny języków środkowoeuremickich, używanych we wschodniej i południowej [[Euremika Północna|Euremice Północnej]], północnej [[Euremika Południowa|Euremice Południowej]] i zachodniej [[Łazja|Łazji]]. Jest najbliżej spokrewniony z [[język białodolski|językiem białodolskim]], [[język ymnicki|etnolektem ymnickim]] i [[język ącki|ąckim]]. |
||
+ | |||
+ | Rozwój języka ęmuckiego można podzielić na cztery fazy: |
||
+ | * język praęmucki (dawniej niż 2000 lat temu) - język najwcześniejszy, powstały bezpośrednio z proto-środkowoeuremickiego; w większości rekonstruowany - nieliczne inskrypcje [[abdżad]]owe. Podzielił się na język staroęmucki i proto-białodolski. |
||
+ | * język staroęmucki (2000-1400 lat temu) - kolejny etap, pod koniec którego ukształtowało się [[Pismo_ęmuckie#Pismo_stare|pismo wczesne]]. |
||
+ | * język średnioęmucki (1200-600 lat temu) - etap silnego zróżnicowania dialektalnego. Język średnioęmucki jest wspólnym przodkiem języka nowoęmuckiego, ąckiego i ymnickiego. |
||
+ | * język nowoęmucki (od 400 lat do dziś) - współczesna forma języka, rozpowszechniana dzięki wynalazkowi [[interrecja (GNW)|interrecji]]. |
||
+ | |||
+ | ==Etymologia nazwy== |
||
+ | Nazwa ''język ęmucki'' powstała przez zapożyczenie ęmuckiego zwrotu ''(ral)ęmyt syr'atkan'', który etymologicznie można podzielić na pięć części: |
||
+ | * ''ral-'' to pozostałość po staroęm. przedimku określonym ''lɑlə'' |
||
+ | * ''ę'' to orzecznikownik od ''et'' <- staroęm. ''ɛ(tə)'' o znaczeniu ''obecny, będący'' |
||
+ | * natomiast ''myt'' jest już nowszym tworem. Przypuszczalnie jest to relikt dawnego ''məmu(tə)'' lub ''tə̃mu(tə)'', gdzie nosowość została później reanalizowana jako orzecznikownik |
||
+ | * ''syr'at'' pochodzi od praęm. *''zurəhɑ'' oznaczającego mowę i *''zur(ə)hɑtə'' oznaczającego mówcę.<ref>Gdzieniegdzie jako owe słowa identyfikowano inskrypcje ''s.r.h.h'' i ''s.r.h.t''.</ref> |
||
+ | * ''kan'' (średnioęm. ''kanə'') odpowiada systemowi lub narzędziu. |
||
+ | |||
==Fonetyka== |
==Fonetyka== |
||
+ | [[Plik:Emmut_vowel_trapezoid.png|thumb|250px|Diagram samogłosek dla języka ęmuckiego]] |
||
W języku ęmuckim występuje 20 spółgłosek i 6 samogłosek. |
W języku ęmuckim występuje 20 spółgłosek i 6 samogłosek. |
||
Linia 31: | Linia 53: | ||
|- style="text-align:center; font-size:smaller;" |
|- style="text-align:center; font-size:smaller;" |
||
| style="width:70px; text-align:right;" | |
| style="width:70px; text-align:right;" | |
||
− | | style="width:60px;" | '''Przednie''' |
+ | | style="width:60px;" | '''[[Samogłoski przednie|Przednie]]''' |
| style="width:60px;" | |
| style="width:60px;" | |
||
− | | style="width:60px;" | '''Centralne''' |
+ | | style="width:60px;" | '''[[Samogłoski centralne|Centralne]]''' |
| style="width:60px;" | |
| style="width:60px;" | |
||
− | | style="width:60px;" | '''Tylne''' |
+ | | style="width:60px;" | '''[[Samogłoski tylne|Tylne]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Przymknięte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski przymknięte|Przymknięte]]''' |
| style="height:210px;" colspan=5 rowspan=7 | <div style="position:relative;">[[Plik:Blank vowel trapezoid.png|300px|link=]]<div style="background:transparent; position:absolute; top:0px; left:0px;"> |
| style="height:210px;" colspan=5 rowspan=7 | <div style="position:relative;">[[Plik:Blank vowel trapezoid.png|300px|link=]]<div style="background:transparent; position:absolute; top:0px; left:0px;"> |
||
{| style="position:relative; width:300px; height:210px; text-align:center; background:transparent;" |
{| style="position:relative; width:300px; height:210px; text-align:center; background:transparent;" |
||
Linia 44: | Linia 66: | ||
<!-- CLOSE VOWELS --> |
<!-- CLOSE VOWELS --> |
||
− | <div style="position:absolute; left:5%; width: |
+ | <div style="position:absolute; left:5%; width:2em; top:2%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|i}}</div> |
− | <div style="position:absolute; left:82%; width:3em; top:2%; height: |
+ | <div style="position:absolute; left:82%; width:3em; top:2%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|ɯ}} <tt>y</tt></div> |
<!-- CLOSE-MID VOWELS --> |
<!-- CLOSE-MID VOWELS --> |
||
− | <div style="position:absolute; left:16%; width: |
+ | <div style="position:absolute; left:16%; width:2em; top:30%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|e}}</div> |
− | <div style="position:absolute; left:83%; width: |
+ | <div style="position:absolute; left:83%; width:3em; top:30%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|o}} <tt>u</tt></div> |
<!-- OPEN-MID VOWELS --> |
<!-- OPEN-MID VOWELS --> |
||
− | <div style="position:absolute; left:84%; width: |
+ | <div style="position:absolute; left:84%; width:3em; top:58%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|ʌ}} <tt>o</tt></div> |
<!-- NEAR-OPEN VOWELS --> |
<!-- NEAR-OPEN VOWELS --> |
||
− | <div style="position:absolute; left:37%; width: |
+ | <div style="position:absolute; left:37%; width:3em; top:73%; height:2em; background:white;" class="nounderlines">{{IPA|æ}} <tt>a</tt></div> |
|} |
|} |
||
</div></div> |
</div></div> |
||
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Prawie przymknięte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski prawie przymknięte|Prawie przymknięte]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Półprzymknięte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski półprzymknięte|Półprzymknięte]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Średnie''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Szwa|Średnie]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Półotwarte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski półotwarte|Półotwarte]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Prawie otwarte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski prawie otwarte|Prawie otwarte]]''' |
|- |
|- |
||
− | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''Otwarte''' |
+ | | style="height:30px; font-size:smaller; text-align:right;" | '''[[Samogłoski otwarte|Otwarte]]''' |
|} |
|} |
||
</div> |
</div> |
||
Linia 84: | Linia 106: | ||
{| class="prettytable" |
{| class="prettytable" |
||
| colspan="2" | |
| colspan="2" | |
||
+ | ! [[Spółgłoski dwuwargowe|War.]] |
||
− | ! Wargowe |
||
+ | ! [[Spółgłoski dziąsłowe|Dziąs.]] |
||
− | ! Dziąsłowe |
||
+ | ! [[Spółgłoski podniebienne|Podn.]] |
||
− | ! Podniebienne |
||
+ | ! [[Spółgłoski tylnojęzykowe|Wel.]] |
||
− | ! Welarne |
||
+ | ! [[Spółgłoski krtaniowe|Krt.]] |
||
− | ! Krtaniowe |
||
|- |
|- |
||
− | ! rowspan="2" | Zwarte |
+ | ! rowspan="2" | [[Spółgłoski zwarte|Zwarte]] |
− | ! dźw. |
+ | ! [[Dźwięczność|dźw.]] |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|b}} |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|b}} |
||
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|d}} |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|d}} |
||
Linia 105: | Linia 127: | ||
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ʔ}}<br />''apostrof'' |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ʔ}}<br />''apostrof'' |
||
|- |
|- |
||
− | ! rowspan="2" | |
+ | ! rowspan="2" | [[Spółgłoski szczelinowe|Szcz.]] |
! dźw. |
! dźw. |
||
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|v}} |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|v}} |
||
Linia 120: | Linia 142: | ||
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|h}} |
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|h}} |
||
|- |
|- |
||
− | ! colspan="2" | Półotwarte |
+ | ! colspan="2" | [[Spółgłoski półotwarte|Półotwarte]] |
| |
| |
||
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|ɹ}}<br /><tt>r</tt> |
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|ɹ}}<br /><tt>r</tt> |
||
Linia 127: | Linia 149: | ||
| |
| |
||
|- |
|- |
||
− | ! colspan="2" | Nosowe |
+ | ! colspan="2" | [[Spółgłoski nosowe|Nosowe]] |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|m}} |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|m}} |
||
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|n}} |
| style="background-color:MediumSpringGreen" | {{IPA|n}} |
||
Linia 133: | Linia 155: | ||
| |
| |
||
|- |
|- |
||
− | ! colspan="2" | Boczne |
+ | ! colspan="2" | [[Spółgłoski boczne|Boczne]] |
! |
! |
||
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|l}} |
| style="background-color:PaleGoldenrod" | {{IPA|l}} |
||
Linia 140: | Linia 162: | ||
| |
| |
||
|- |
|- |
||
− | ! colspan="2" | Uderzeniowe |
+ | ! colspan="2" | [[Spółgłoski uderzeniowe|Uderzeniowe]] |
| |
| |
||
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ɾ}}<br /><tt>r</tt> |
| style="background-color:PowderBlue" | {{IPA|ɾ}}<br /><tt>r</tt> |
||
Linia 197: | Linia 219: | ||
|colspan="2"| |
|colspan="2"| |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
+ | ====Afrykaty==== |
||
+ | Wskutek procesu podobnego do geminacji powstały afrykaty wygłosowe: {{IPA|t͜s.s}} (ts) {{IPA|t͜ɕ.ɕ}} (tś) {{IPA|d͜ʑ.ʑ}} (tz). |
||
===Fonotaktyka=== |
===Fonotaktyka=== |
||
− | * |
+ | *inicjały: {{IPA|k/v/ɾ/t/m/p/s/ʑ/ʔ/ɕ/g/b/d/n}} |
− | * |
+ | *ośrodki (mediały): {{IPA|æ/e/i/ʌ/o/ɯ}} |
− | * |
+ | *finały: {{IPA|j/t/w̃/l/p/n/ɹ/ɕ/f/h/k}} |
− | Struktura sylaby: |
+ | Struktura sylaby: IM(F) |
− | |||
− | ===Przemiany głoskowe=== |
||
− | |||
− | Dla odróżnienia spółgłosek nagłosowych od wygłosowych, podkreślono te pierwsze. |
||
+ | ===Sandhi=== |
||
====Nazalizacja==== |
====Nazalizacja==== |
||
Linia 216: | Linia 238: | ||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
!Wygłosowa |
!Wygłosowa |
||
− | |t |
+ | | -t |
− | |l |
+ | | -l |
− | |p |
+ | | -p |
− | |n |
+ | | -n |
− | |r |
+ | | -r |
− | |k |
+ | | -k |
− | |f |
+ | | -f |
− | |h |
+ | | -h |
− | |ś |
+ | | -ś |
− | |j |
+ | | -j |
|- |
|- |
||
!Nazalizowana |
!Nazalizowana |
||
+ | | -nt- |
||
− | | <u>n</u> |
||
+ | | -n- |
||
− | |n<u>r</u> |
||
+ | | -np- |
||
− | |n<u>b</u> |
||
− | | |
+ | | -n- |
+ | | -n- |
||
− | |n<u>r</u> |
||
+ | | -nk- |
||
− | |n<u>g</u> |
||
+ | | -np- |
||
− | |n<u>v</u> |
||
+ | | -nt- |
||
− | | <u>n</u> |
||
+ | | -nś- |
||
− | |n<u>ś</u> |
||
+ | | -nś- |
||
− | |n<u>z</u> |
||
|} |
|} |
||
Linia 246: | Linia 268: | ||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
!Wygłosowa |
!Wygłosowa |
||
+ | | -t |
||
− | |colspan="2"|t |
||
− | |l |
+ | | -l |
− | |p |
+ | | -p |
− | |n |
+ | | -n |
− | |r |
+ | | -r |
− | |k |
+ | | -k |
− | |f |
+ | | -f |
− | |h |
+ | | -h |
− | |ś |
+ | | -ś |
− | |j |
+ | | -j |
|- |
|- |
||
!Usilniona |
!Usilniona |
||
− | | |
+ | | -d- |
+ | | -r- |
||
− | |t<u>t</u> |
||
+ | | -b- |
||
− | | <u>r</u> |
||
+ | | -n- |
||
− | | <u>b</u> |
||
+ | | -r- |
||
− | |n<u>n</u> |
||
+ | | -g- |
||
− | | <u>r</u> |
||
+ | | -v- |
||
− | |k<u>k</u> |
||
+ | | -'- |
||
− | | <u>v</u> |
||
+ | | -ś- |
||
− | | <u>t</u> |
||
+ | | -z- |
||
− | | <u>ś</u> |
||
− | | <u>z</u> |
||
|} |
|} |
||
====Cofnięcie==== |
====Cofnięcie==== |
||
− | Cofnięcie |
+ | Cofnięcie (-M.'''I'''MF -> -M'''F'''.IM-) występuje w stopniowaniu niektórych przymiotników i przy honoryfikacji. |
{|class="wikitable" |
{|class="wikitable" |
||
!Nagłosowa |
!Nagłosowa |
||
+ | | -t- |
||
− | |<u>k</u> |
||
+ | | -d- |
||
− | |<u>v</u> |
||
− | | |
+ | | -r- |
+ | | -p- |
||
− | |<u>t</u> |
||
+ | | -b- |
||
− | |<u>m</u> |
||
+ | | -n- |
||
− | |<u>p</u> |
||
+ | | -m- |
||
− | |<u>s</u> |
||
+ | | -s- |
||
− | |<u>z</u> |
||
+ | | -k- |
||
− | |' |
||
+ | | -g- |
||
− | |<u>ś</u> |
||
+ | | -v- |
||
− | |<u>g</u> |
||
+ | | -'- |
||
− | |<u>b</u> |
||
+ | | -ś- |
||
− | |<u>d</u> |
||
+ | | -z- |
||
− | |<u>n</u> |
||
|- |
|- |
||
!Wygłosowa |
!Wygłosowa |
||
+ | | colspan="2" rowspan="1"| -t- |
||
− | |k |
||
+ | | -l- |
||
− | |f |
||
+ | | colspan="2" rowspan="1"| -p- |
||
− | |l |
||
+ | | colspan="2" rowspan="1"| -n- |
||
− | |t |
||
+ | | -r- |
||
− | |n |
||
+ | | colspan="2" rowspan="1"| -k- |
||
− | |p |
||
+ | | -f- |
||
− | |r |
||
+ | | -h- |
||
− | |j |
||
+ | | -ś- |
||
− | |h |
||
+ | | -j- |
||
− | |ś |
||
− | | |
+ | |} |
+ | |||
− | |p |
||
+ | ====Geminacja==== |
||
− | |t |
||
+ | |||
− | |n |
||
+ | {| class="wikitable" |
||
+ | !Wygłosowa |
||
+ | | -t |
||
+ | | -l |
||
+ | | -p |
||
+ | | -n |
||
+ | | -r |
||
+ | | -k |
||
+ | | -f |
||
+ | | -h |
||
+ | | -ś |
||
+ | | -j |
||
+ | |- |
||
+ | !Geminata |
||
+ | | -tt- |
||
+ | | -lr- |
||
+ | | -pp- |
||
+ | | -nn- |
||
+ | | -rr- |
||
+ | | -kk- |
||
+ | | -fv- |
||
+ | | -tt- |
||
+ | | -śś- |
||
+ | | -śz- |
||
|} |
|} |
||
====Asymilacja==== |
====Asymilacja==== |
||
− | Spółgłoska wygłosowa upodabnia się do następującej po niej spółgłoski nagłosowej dźwięcznością i miejscem artykulacji. |
+ | Spółgłoska wygłosowa upodabnia się do następującej po niej spółgłoski nagłosowej dźwięcznością i miejscem artykulacji. Niezapisywana. |
==Pisownia== |
==Pisownia== |
||
− | ===Dawne pismo ęmuckie=== |
||
:''Główny artykuł: [[Pismo ęmuckie]]'' |
:''Główny artykuł: [[Pismo ęmuckie]]'' |
||
Linia 321: | Linia 365: | ||
Łacinka używa 18 liter spółgłosek, 12 liter samogłosek: |
Łacinka używa 18 liter spółgłosek, 12 liter samogłosek: |
||
− | * ' |
+ | * ' (apostrof) [{{IPA|ʔ}}] al'of [{{IPA|ʔælʔʌf}}] |
− | * '''A a''' [{{IPA|æ}}] a [{{IPA| |
+ | * '''A a''' [{{IPA|æ}}] a [{{IPA|ʔæˑ}}] |
− | * '''Ą ą''' [{{IPA|æw̃}}] akyś [{{IPA| |
+ | * '''Ą ą''' [{{IPA|æw̃}}] akyś [{{IPA|ʔæˑkɯɕ}}] |
− | * '''B b''' [{{IPA|b}}] bo [{{IPA| |
+ | * '''B b''' [{{IPA|b}}] bo [{{IPA|bʌˑ}}] |
− | * '''D d''' [{{IPA|d}}] do [{{IPA| |
+ | * '''D d''' [{{IPA|d}}] do [{{IPA|dʌˑ}}] |
− | * '''E e''' [{{IPA|e}}] e [{{IPA| |
+ | * '''E e''' [{{IPA|e}}] e [{{IPA|ʔeˑ}}] |
− | * '''Ę ę''' [{{IPA|ew̃}}] ekyś [{{IPA| |
+ | * '''Ę ę''' [{{IPA|ew̃}}] ekyś [{{IPA|ʔeˑkɯɕ}}] |
* '''F f''' [{{IPA|f}}] of [{{IPA|ʔʌf}}] |
* '''F f''' [{{IPA|f}}] of [{{IPA|ʔʌf}}] |
||
− | * '''G g''' [{{IPA|g}}] go [{{IPA| |
+ | * '''G g''' [{{IPA|g}}] go [{{IPA|gʌˑ}}] |
* '''H h''' [{{IPA|h}}] kah [{{IPA|kæh}}] |
* '''H h''' [{{IPA|h}}] kah [{{IPA|kæh}}] |
||
− | * '''I i''' [{{IPA|i}}] i [{{IPA| |
+ | * '''I i''' [{{IPA|i}}] i [{{IPA|ʔiˑ}}] |
− | * '''Į į''' [{{IPA|iw̃}}] ikyś [{{IPA| |
+ | * '''Į į''' [{{IPA|iw̃}}] ikyś [{{IPA|ʔiˑkɯɕ}}] |
* '''J j''' [{{IPA|j}}] ij'ot [{{IPA|ʔijʔʌt}}] |
* '''J j''' [{{IPA|j}}] ij'ot [{{IPA|ʔijʔʌt}}] |
||
− | * '''K k''' [{{IPA|k}}] ko [{{IPA| |
+ | * '''K k''' [{{IPA|k}}] ko [{{IPA|kʌˑ}}] |
* '''L l''' [{{IPA|l}}] al [{{IPA|ʔæl}}] |
* '''L l''' [{{IPA|l}}] al [{{IPA|ʔæl}}] |
||
− | * '''M m''' [{{IPA|m}}] me [{{IPA| |
+ | * '''M m''' [{{IPA|m}}] me [{{IPA|meˑ}}] |
− | * '''N n''' [{{IPA|n}}] ne [{{IPA| |
+ | * '''N n''' [{{IPA|n}}] ne [{{IPA|neˑ}}] |
− | * '''O o''' [{{IPA|ʌ}}] omikrun [{{IPA| |
+ | * '''O o''' [{{IPA|ʌ}}] omikrun [{{IPA|ʔʌˑmikɾon}}] |
− | * '''Ǫ ǫ''' [{{IPA|ʌw̃}}] okyś [{{IPA| |
+ | * '''Ǫ ǫ''' [{{IPA|ʌw̃}}] okyś [{{IPA|ʔʌˑkɯɕ}}] |
− | * '''P p''' [{{IPA|p}}] pe [{{IPA| |
+ | * '''P p''' [{{IPA|p}}] pe [{{IPA|peˑ}}] |
− | * '''R r''' [{{IPA|ɾ}}]<ref>W inicjale sylaby.</ref> [{{IPA|ɹ}}]<ref>W kodzie sylaby.</ref> ro [{{IPA| |
+ | * '''R r''' [{{IPA|ɾ}}]<ref>W inicjale sylaby.</ref> [{{IPA|ɹ}}]<ref>W kodzie sylaby.</ref> ro [{{IPA|ɾʌˑ}}] |
− | * '''S s''' [{{IPA|s}}] so [{{IPA| |
+ | * '''S s''' [{{IPA|s}}] so [{{IPA|sʌˑ}}] |
− | * '''Ś ś''' [{{IPA|ɕ}}] śe [{{IPA| |
+ | * '''Ś ś''' [{{IPA|ɕ}}] śe [{{IPA|ɕeˑ}}] |
− | * '''T t''' [{{IPA|t}}] te [{{IPA| |
+ | * '''T t''' [{{IPA|t}}] te [{{IPA|teˑ}}] |
− | * '''U u''' [{{IPA|o}}] u [{{IPA| |
+ | * '''U u''' [{{IPA|o}}] u [{{IPA|ʔoˑ}}] |
− | * '''Ų ų''' [{{IPA|ow̃}}] ukyś [{{IPA| |
+ | * '''Ų ų''' [{{IPA|ow̃}}] ukyś [{{IPA|ʔoˑkɯɕ}}] |
− | * '''V v''' [{{IPA|v}}] ve [{{IPA| |
+ | * '''V v''' [{{IPA|v}}] ve [{{IPA|veˑ}}] |
− | * '''Y y''' [{{IPA|ɯ}}] y [{{IPA| |
+ | * '''Y y''' [{{IPA|ɯ}}] y [{{IPA|ʔɯˑ}}] |
− | * '''Ỹ ỹ''' [{{IPA| |
+ | * '''Ỹ ỹ''' [{{IPA|ɯ̃ː}}] ykyś [{{IPA|ʔɯˑkɯɕ}}] |
− | * '''Z z''' [{{IPA|ʑ}}] ze [{{IPA| |
+ | * '''Z z''' [{{IPA|ʑ}}] ze [{{IPA|ʑeˑ}}] |
Litery ''Yy z tyldą'' zastępują nieobecne w Unikodzie ''Yy z ogonkiem'': Y̨ y̨ |
Litery ''Yy z tyldą'' zastępują nieobecne w Unikodzie ''Yy z ogonkiem'': Y̨ y̨ |
||
+ | |||
+ | Czasem diaerezą zaznacza się tzw. nieme samogłoski, występujące zazwyczaj w zapożyczeniach jako samogłoski epentetyczne: |
||
+ | * '''Ë ë''' [{{IPA|ɘ̥}}] |
||
+ | * '''Ö ö''' [{{IPA|ɜ̥}}] |
||
===Dawna łacinka=== |
===Dawna łacinka=== |
||
Linia 411: | Linia 459: | ||
:(P - afiks osobowy - p. [[#Zaimki|sekcja ''zaimki'']]) |
:(P - afiks osobowy - p. [[#Zaimki|sekcja ''zaimki'']]) |
||
− | * czas |
+ | * czas ogólny (''raf''+P) |
* czas przeszły ciągły (''myf''+P) |
* czas przeszły ciągły (''myf''+P) |
||
* czas przeszły punktowy (''myf''+P+''rak'') |
* czas przeszły punktowy (''myf''+P+''rak'') |
||
Linia 434: | Linia 482: | ||
====być==== |
====być==== |
||
Polskiemu czasownikowi ''być'' odpowiadają w języku ęmuckim dwie konstrukcje: |
Polskiemu czasownikowi ''być'' odpowiadają w języku ęmuckim dwie konstrukcje: |
||
− | #w znaczeniu ''istnieć'', ''znajdować się, '' ''być gdzieś'' - czasownik ''ę-śi'' |
+ | #w znaczeniu ''istnieć'', ''znajdować się, '' ''być gdzieś'' - czasownik ''ę-śi''<ref>staroęm. ''ɛ ə̃xi'', średnioęm. ''ɛ̃çi''</ref> |
#w znaczeniu ''być kimś'', ''być jakimś'' - konstrukcja orzecznika z łącznikiem |
#w znaczeniu ''być kimś'', ''być jakimś'' - konstrukcja orzecznika z łącznikiem |
||
Linia 451: | Linia 499: | ||
Ponadto w przypadku każdego z tych czasowników modalnych, czasownik-argument znajduje się przed nim jako odsłownik (tworzony od imiesłowu końcówką ''-boś'') w dopełniaczu i jest polisyntetyzowany jako dopełnienie. |
Ponadto w przypadku każdego z tych czasowników modalnych, czasownik-argument znajduje się przed nim jako odsłownik (tworzony od imiesłowu końcówką ''-boś'') w dopełniaczu i jest polisyntetyzowany jako dopełnienie. |
||
− | == |
+ | ===Imiesłowy=== |
+ | {| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue;" |
||
− | :''Zobacz też: [[Przypadki w języku ęmuckim]]'' |
||
+ | ! Imiesłów |
||
+ | !colspan="5" | <center>I</center> |
||
+ | !<center>II</center> |
||
+ | !colspan="6" | <center>III a</center> |
||
+ | !<center>III b</center> |
||
+ | !<center>IV a</center> |
||
+ | !<center>IV b</center> |
||
+ | |- |
||
+ | ! Zwykły |
||
+ | | -at |
||
+ | | -et |
||
+ | | -it |
||
+ | | -ut |
||
+ | | -yt |
||
+ | | -ot |
||
+ | | -l |
||
+ | | -p |
||
+ | | -n |
||
+ | | -r |
||
+ | | -k |
||
+ | | -f |
||
+ | | -h |
||
+ | | -ś |
||
+ | | -j |
||
+ | |- |
||
+ | ! Sprawczy |
||
+ | | -aśket |
||
+ | | -eśket |
||
+ | | -iśket |
||
+ | | -uśket |
||
+ | | -yśket |
||
+ | | -otket |
||
+ | | -lket |
||
+ | | -pket |
||
+ | | -nket |
||
+ | | -rket |
||
+ | | -kket |
||
+ | | -fket |
||
+ | | -tket |
||
+ | | -śket |
||
+ | | -jket |
||
+ | |- |
||
+ | ! Bierny |
||
+ | | -anat |
||
+ | | -enat |
||
+ | | -inat |
||
+ | | -unat |
||
+ | | -ynat |
||
+ | | -otot |
||
+ | | -nret |
||
+ | | -nbet |
||
+ | | -net |
||
+ | | -nret |
||
+ | | -nget |
||
+ | | -nvet |
||
+ | | -net |
||
+ | | -śet |
||
+ | | -zet |
||
+ | |} |
||
+ | ====Strona czynna==== |
||
− | Charakterystycznym przypadkiem ęmuckiej koniugacji jest orzecznikownik, którego tworzenie jest podlega szeregowi reguł gramatycznych. |
||
+ | |||
+ | * podmiot wykonuje pewną czynność |
||
+ | * podmiot czynnie działa na samego siebie (strona zwrotna), wówczas nie podaje się dopełnienia bliższego |
||
+ | * podmioty wzajemnie na siebie działają (strona wzajemna), wówczas jako dopełnienie bliższe dodaje się odpowiedni zaimek osobowy |
||
+ | * podmiot wykonując czynność powoduje ją u innej osoby, podanej w dopełnieniu dalszym (kauzatyw) |
||
+ | |||
+ | ====Strona sprawcza==== |
||
+ | |||
+ | * podmiot wykonując czynność powoduje ją u nieznanej osoby, nie podaje się dopełnienia dalszego adresata |
||
+ | * podmiot powoduje działanie, samemu go nie wykonując |
||
+ | |||
+ | ====Strona bierna==== |
||
+ | |||
+ | * na podmiocie jest wykonywana czynność |
||
+ | * podmiot strony zwrotnej nie jest głównym sprawcą czynności (strona zwrotna) |
||
+ | * sprawca stanu podmiotu jest nieznany (antykozatyw) |
||
+ | |||
+ | ==Deklinacja== |
||
+ | W języku ęmuckim występuje 19 przypadków. Pierwsze cztery są fleksyjne, pozostałe natomiast - aglutynacyjne, tworzone przez przyklejanie poimków do przypadku czwartego i służące głównie do określania relacji czasowych i przestrzennych. |
||
{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue" |
{| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue" |
||
Linia 535: | Linia 661: | ||
|} |
|} |
||
+ | Istnieją nieliczne słowa zakończone w mianowniku na samogłoskę ustną bądź nosową. Są one odmieniane wg I deklinacji. |
||
− | ===Imiesłowy=== |
||
+ | ===Przykład odmiany=== |
||
− | {| class="prettytable" style="background-color:AliceBlue;" |
||
+ | {| class=wikitable |
||
− | ! Imiesłów |
||
+ | ! get |
||
− | !colspan="5" | <center>I</center> |
||
+ | | ziemia |
||
− | !<center>II</center> |
||
+ | ! rot |
||
− | !colspan="6" | <center>III a</center> |
||
+ | | kot |
||
− | !<center>III b</center> |
||
+ | ! śek |
||
− | !<center>IV a</center> |
||
+ | | pies |
||
− | !<center>IV b</center> |
||
+ | ! duj |
||
+ | | piorun |
||
+ | ! Mianownik |
||
|- |
|- |
||
− | ! |
+ | ! gę |
+ | | (być) ziemią |
||
− | | -at |
||
+ | ! rotǫ |
||
− | | -et |
||
+ | | (być) kotem |
||
− | | -it |
||
+ | ! śektǫ |
||
− | | -ut |
||
+ | | (być) psem |
||
− | | -yt |
||
+ | ! dujzę |
||
− | | -ot |
||
+ | | (być) piorunem |
||
− | | -l |
||
+ | ! Orzecznik |
||
− | | -p |
||
− | | -n |
||
− | | -r |
||
− | | -k |
||
− | | -f |
||
− | | -h |
||
− | | -ś |
||
− | | -j |
||
|- |
|- |
||
+ | ! ge |
||
− | ! Sprawczy |
||
− | | |
+ | | ziemię |
+ | ! rot |
||
− | | -eśket |
||
− | | |
+ | | kota |
+ | ! śek |
||
− | | -uśket |
||
− | | |
+ | | psa |
+ | ! duj |
||
− | | -otket |
||
− | | |
+ | | piorun |
+ | ! Dopełniacz |
||
− | | -pket |
||
− | | |
+ | |- |
+ | ! ge |
||
− | | -rket |
||
− | | |
+ | | ziemi |
+ | ! roto |
||
− | | -fket |
||
− | | |
+ | | kocie |
+ | ! śekto |
||
− | | -śket |
||
− | | |
+ | | psie |
+ | ! duzi |
||
+ | | piorunie |
||
+ | ! Poimkownik |
||
|- |
|- |
||
− | ! |
+ | ! ge'uh |
− | | |
+ | | w ziemi |
+ | ! roto'uh |
||
− | | -enat |
||
− | | |
+ | | w kocie |
+ | ! śekto'uh |
||
− | | -unat |
||
− | | |
+ | | w psie |
+ | ! duzi'uh |
||
− | | -otot |
||
+ | | w piorunie |
||
− | | -nret |
||
+ | ! Inessyw |
||
− | | -nbet |
||
− | | |
+ | |- |
+ | ! ge'uhrek |
||
− | | -nret |
||
− | | |
+ | | z ziemi |
+ | ! roto'uhrek |
||
− | | -nvet |
||
− | | |
+ | | z kota |
+ | ! śekto'uhrek |
||
− | | -śet |
||
− | | |
+ | | z psa |
+ | ! duzi'uhrek |
||
+ | | z pioruna |
||
+ | ! Ellatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! ge'uhtik |
||
+ | | w ziemię |
||
+ | ! roto'uhtik |
||
+ | | w kota |
||
+ | ! śekto'uhtik |
||
+ | | w psa |
||
+ | ! duzi'uhtik |
||
+ | | w pioruna |
||
+ | ! Illatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gevoh |
||
+ | | na ziemi |
||
+ | ! rotovoh |
||
+ | | na kocie |
||
+ | ! śektovoh |
||
+ | | na psie |
||
+ | ! duzivoh |
||
+ | | na piorunie |
||
+ | ! Adessyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gevohrek |
||
+ | | od ziemi |
||
+ | ! rotovohrek |
||
+ | | od kota |
||
+ | ! śektovohrek |
||
+ | | od psa |
||
+ | ! duzivohrek |
||
+ | | od pioruna |
||
+ | ! Delatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gevohtik |
||
+ | | na ziemię |
||
+ | ! rotovohtik |
||
+ | | na kota |
||
+ | ! śektovohtik |
||
+ | | na psa |
||
+ | ! duzivohtik |
||
+ | | na piorun |
||
+ | ! Allatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gezuś |
||
+ | | ziemi |
||
+ | ! rotozuś |
||
+ | | kota |
||
+ | ! śektozuś |
||
+ | | psa |
||
+ | ! duzizuś |
||
+ | | pioruna |
||
+ | ! Posessyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gezuśrek |
||
+ | | od ziemi |
||
+ | ! rotozuśrek |
||
+ | | od kota |
||
+ | ! śektozuśrek |
||
+ | | od psa |
||
+ | ! duzizuśrek |
||
+ | | od pioruna |
||
+ | ! Ablatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gezuśtik |
||
+ | | dla ziemi |
||
+ | ! rotozuśtik |
||
+ | | dla kota |
||
+ | ! śektozuśtik |
||
+ | | dla psa |
||
+ | ! duzizuśtik |
||
+ | | dla pioruna |
||
+ | ! Celownik |
||
+ | |- |
||
+ | ! gevek |
||
+ | | podczas ziemi |
||
+ | ! rotovek |
||
+ | | podczas kota |
||
+ | ! śektovek |
||
+ | | podczas psa |
||
+ | ! duzivek |
||
+ | | podczas pioruna |
||
+ | ! Essyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! ge'ak |
||
+ | | z ziemią |
||
+ | ! roto'ak |
||
+ | | z kotem |
||
+ | ! śekto'ak |
||
+ | | z psem |
||
+ | ! duzi'ak |
||
+ | | z piorunem |
||
+ | ! Komitatyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! gekik |
||
+ | | bez ziemi |
||
+ | ! rotokik |
||
+ | | bez kota |
||
+ | ! śektokik |
||
+ | | bez psa |
||
+ | ! duzikik |
||
+ | | bez pioruna |
||
+ | ! Abessyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! genamik |
||
+ | | jak ziemia / ziemią |
||
+ | ! rotonamik |
||
+ | | po kociemu / kotem |
||
+ | ! śektonamik |
||
+ | | po psiemu / psem |
||
+ | ! duzinamik |
||
+ | | jak piorun / piorunem |
||
+ | ! Instruktyw |
||
+ | |- |
||
+ | ! genatik |
||
+ | | przez ziemię |
||
+ | ! rotonatik |
||
+ | | przez kota |
||
+ | ! śektonatik |
||
+ | | przez psa |
||
+ | ! duzinamik |
||
+ | | przez piorun |
||
+ | ! Prolatyw |
||
|} |
|} |
||
− | |||
− | ====Strona czynna==== |
||
− | |||
− | * podmiot wykonuje pewną czynność |
||
− | * podmiot czynnie działa na samego siebie (strona zwrotna), wówczas nie podaje się dopełnienia bliższego |
||
− | * podmioty wzajemnie na siebie działają (strona wzajemna), wówczas jako dopełnienie bliższe dodaje się odpowiedni zaimek osobowy |
||
− | * podmiot wykonując czynność powoduje ją u innej osoby, podanej w dopełnieniu dalszym (kauzatyw) |
||
− | |||
− | ====Strona sprawcza==== |
||
− | |||
− | * podmiot wykonując czynność powoduje ją u nieznanej osoby, nie podaje się dopełnienia dalszego adresata |
||
− | * podmiot powoduje działanie, samemu go nie wykonując |
||
− | |||
− | ====Strona bierna==== |
||
− | |||
− | * na podmiocie jest wykonywana czynność |
||
− | * podmiot strony zwrotnej nie jest głównym sprawcą czynności (strona zwrotna) |
||
− | * sprawca stanu podmiotu jest nieznany (antykozatyw) |
||
==Zaimki== |
==Zaimki== |
||
Linia 684: | Linia 914: | ||
|colspan="2"|nir- |
|colspan="2"|nir- |
||
|- |
|- |
||
− | ! |
+ | !Afiks<br />czasownikowy |
|meś |
|meś |
||
|duś |
|duś |
||
Linia 698: | Linia 928: | ||
{|class="prettytable" style="background-color:AliceBlue" |
{|class="prettytable" style="background-color:AliceBlue" |
||
| |
| |
||
+ | !obecny !!wskazujący !!pytający !!względny !!nieokreśl. !!upowszech-<br />niający |
||
− | !obecny |
||
− | !pytający |
||
− | !nieokreśl. |
||
− | !wskazujący |
||
− | !względny |
||
− | !upowszech-<br />niający |
||
|- |
|- |
||
!osoba |
!osoba |
||
+ | |da'it (on)<br />zo'it (ona) ||sat (ta osoba) ||vit (kto) ||tyt (ten, kto) ||at (ktoś) ||kot (każdy) |
||
− | |da'it<br />zo'it |
||
− | |vin'it |
||
− | |at |
||
− | |sa'it |
||
− | |tyn'it |
||
− | |kon'it |
||
|- |
|- |
||
!rzecz |
!rzecz |
||
+ | |ih (to) ||sato (tamto) ||vito (co) ||tyto (to, co) ||ato (coś) ||koto (wszystko) |
||
− | |ih |
||
+ | |- |
||
− | |vin'ih |
||
+ | !przymiot |
||
− | |ah |
||
+ | |kut (taki) || sąmyt (takowy) || vįmyt (jaki) || tỹmyt (taki, jak) || ąmyt (jakiś) || kǫmyt |
||
− | |sa'ih |
||
− | |tyn'ih |
||
− | |kon'ih |
||
|- |
|- |
||
!miejsce |
!miejsce |
||
+ | |kanoh (tu) ||savoh (tam) ||vivoh (gdzie) ||tynvoh (tam, gdzie) ||avoh (gdzieś) ||konvoh (wszędzie) |
||
− | |kanoh |
||
+ | |- |
||
− | |vivoh |
||
+ | !początek |
||
− | |avoh |
||
+ | |kanohrek (stąd) ||savohrek (stamtąd) ||vivohrek (skąd) ||tynvohrek (skąd) ||avohrek (skądś) ||konvohrek (zewsząd) |
||
− | |savoh |
||
+ | |- |
||
− | |tynvoh |
||
+ | !cel |
||
− | |konvoh |
||
+ | |kanohtik (tu) ||savohtik (tam) ||vivohtik (dokąd) ||tynvohtik (dokąd) ||avohtik (dokądś) ||konvohtik (wszędzie) |
||
|- |
|- |
||
!czas |
!czas |
||
+ | |kak (teraz) ||savek (wtedy) ||vivek (kiedy) ||tynvek (gdy) ||avek (kiedyś) ||konvek (zawsze) |
||
− | |kak |
||
− | |vivek |
||
− | |avek |
||
− | |savek |
||
− | |tynvek |
||
− | |konvek |
||
|- |
|- |
||
!sposób |
!sposób |
||
+ | |kak (tak) ||sanamik ||vinamik (jak) ||tynnamik (tak, jak) ||ak (jakoś) ||konnamik |
||
− | | |
||
− | |vinamik |
||
− | |anamik |
||
− | |sanamik |
||
− | |tynnamik |
||
− | |konnamik |
||
|} |
|} |
||
Linia 810: | Linia 1019: | ||
==Słowotwórstwo== |
==Słowotwórstwo== |
||
+ | {| class="wikitable" |
||
+ | !Afiks |
||
+ | !Kategoria słowotwórcza |
||
+ | !Przykład |
||
+ | |- |
||
+ | | ihtal- |
||
+ | | położenie południowe |
||
+ | | ''ihtalvit'' (południowo-wschodni) od ''vit'' (wschodni) |
||
+ | |- |
||
+ | | kep- |
||
+ | | dla kolejnego pokolenia (w nazwach członków rodziny) |
||
+ | | ''kepmanzor'' (babcia) od ''manzor'' (mama) |
||
+ | |- |
||
+ | | kiś- |
||
+ | | zaprzeczenie |
||
+ | | ''kiśvit'' (zachodni) od ''vit'' (wschodni) |
||
+ | |- |
||
+ | | nǫ- |
||
+ | | liczba mnoga |
||
+ | | ''Ralnǫ'et'' (Eci) od ''Ral'et'' (Et) |
||
+ | |- |
||
+ | | poj- |
||
+ | | położenie północne |
||
+ | | ''pojvit'' (północno-wschodni) od ''vit'' (wschodni) |
||
+ | |- |
||
+ | | ral- |
||
+ | | dla słowa rodzimego, które przyjęło znaczenie nazwy własnej |
||
+ | | ''Ralmip'' ([[Nąmipy|Nąmip]]) od ''mip'' (chomik) |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-ak |
||
+ | |Nazwa narzędzia |
||
+ | |''tudak'' (packa) od ''tut'' <ref>dźwiękonaśladowcze "pac"</ref> |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-at |
||
+ | |Rzeczownik zbiorowy; duże nagromadzenie czegoś |
||
+ | |''bezat'' <ref>archaicznie "miasto/ulica/osiedle"; stąd też nazwa "[[Beżadat|Bezadat]]" <- średnioęm. ''bɛʝadad(ə)''</ref> od ''bej'' (dom) |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-etek |
||
+ | |słabe zdrobnienie |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>n</sup>-ek |
||
+ | |zdrobnienie |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>n</sup>-eśek |
||
+ | |mocne zdrobnienie |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-edek |
||
+ | |słabe zgrubienie |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-et |
||
+ | |zgrubienie |
||
+ | |''soval'', ''sovaret'' ([[Sobal]]) |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-en |
||
+ | |Nazwa większej rzeczy podobnej do czegoś |
||
+ | |''zyven'' (ocean) od ''zyf'' (morze) |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>g</sup>-ul |
||
+ | |nazwa organizacji |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>n</sup>-yt |
||
+ | |archaiczny sufiks przymiotnikowy |
||
+ | | |
||
+ | |- |
||
+ | | -boś |
||
+ | | rzeczownik odsłowny |
||
+ | | ''ziktatboś'' (bieg) od ''ziktat'' (biegnący) |
||
+ | |- |
||
+ | | -kan |
||
+ | | archaiczny sufiks narzędzia, systemu |
||
+ | | ''syr'atkan'' (mowa) od ''syr'at'' (mówiący) |
||
+ | |- |
||
+ | | -myt |
||
+ | | sufiks przymiotnikowy (dodawany do orzecznikownika) |
||
+ | | ''ral'ęmyt'' (ęmucki) od ''Ral'et'' ([[Eci|Et]]) |
||
+ | |- |
||
+ | | -toh |
||
+ | | nazwa kraju, państwa, okolic |
||
+ | | ''rojtyttoh'' (unia) od ''rojtyt'' (jednoczący) |
||
+ | |- |
||
+ | | -zan |
||
+ | | sufiks przysłówkowy |
||
+ | | ''etzan'' (będąc) od ''et'' (będący) |
||
+ | |} |
||
+ | |||
===Honoryfikacja=== |
===Honoryfikacja=== |
||
− | Spośród różnych rodzajów zdrobnień i zgrubień na uwagę zasługują afiksy posiadające |
+ | Spośród różnych rodzajów zdrobnień i zgrubień na uwagę zasługują afiksy posiadające nacechowanie emocjonalne. Przyłączone do orzecznika mogą wyrażać honoryfikatywność. |
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
Linia 833: | Linia 1132: | ||
|o osobach starszych, dorosłych |
|o osobach starszych, dorosłych |
||
|średnio pozytywne |
|średnio pozytywne |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>n</sup>-ek |
||
+ | |różne |
||
+ | |zdrobnienie |
||
+ | |- |
||
+ | |<sup>u</sup>-et |
||
+ | |różne |
||
+ | |zgrubienie |
||
|- |
|- |
||
|<sup>[[#Usilnienie|u]]</sup>-uk |
|<sup>[[#Usilnienie|u]]</sup>-uk |
||
Linia 889: | Linia 1196: | ||
| 0 |
| 0 |
||
| ah |
| ah |
||
+ | | (antyt) |
||
− | | <center>–</center> |
||
| (atǫ-) |
| (atǫ-) |
||
|- |
|- |
||
Linia 895: | Linia 1202: | ||
| keh |
| keh |
||
| ekmyt |
| ekmyt |
||
+ | | (enk-, ek-) |
||
− | | <center>–</center> |
||
|- |
|- |
||
| 5 |
| 5 |
||
Linia 910: | Linia 1217: | ||
| sit |
| sit |
||
| sįmyt |
| sįmyt |
||
− | | sit- |
+ | | sit-, (sį-) |
|- |
|- |
||
| 1000 |
| 1000 |
||
| mąsit |
| mąsit |
||
| mąsįmyt |
| mąsįmyt |
||
− | | mąsit- |
+ | | (mąsit-) |
|- |
|- |
||
| 10 000 |
| 10 000 |
||
| zot |
| zot |
||
| zotǫmyt |
| zotǫmyt |
||
− | | zot- |
+ | | (zot-) |
|- |
|- |
||
| 1 000 000 |
| 1 000 000 |
||
| milzun |
| milzun |
||
+ | | (milzuntǫmyt) |
||
− | | <center>–</center> |
||
+ | | (milzun-) |
||
− | | <center>–</center> |
||
|} |
|} |
||
Linia 935: | Linia 1242: | ||
*''Ral'ęmyt syr'atkan'' |
*''Ral'ęmyt syr'atkan'' |
||
**[{{IPA|ɾælʔew̃mɯt sɯɹʔætkæn}}] |
**[{{IPA|ɾælʔew̃mɯt sɯɹʔætkæn}}] |
||
+ | **{{font|f='emmut neote'|raLqeWmyT syRqaTkaN}} |
||
− | **{{EM|t}}{{EM|R}}{{EM|l}}{{EM|e}}{{EM|I}}{{EM|e}}{{EM|p}}{{EM|M}}{{EM|t}} {{EM|p}}{{EM|S}}{{EM|r}}{{EM|t}}{{EM|I}}{{EM|t}}{{EM|t}}{{EM|K}}{{EM|n}} |
||
**Рѣлъеўмыт сыръѣткѣн |
**Рѣлъеўмыт сыръѣткѣн |
||
− | **{{HG|랄엥믇 |
+ | **{{HG|랄엥믇 슷앋칸}} |
**''Język ęmucki'' |
**''Język ęmucki'' |
||
+ | ---- |
||
− | |||
− | *''Ę-śi, onvi kiś'ę-śi; sa'it |
+ | *''Ę-śi, onvi kiś'ę-śi; sa'it somatbojśę-raf.'' |
− | **[{{IPA|ew̃ɕi ʌɱvi kiɕʔew̃ɕi sæʔit |
+ | **[{{IPA|ew̃ɕi ʌɱvi kiɕʔew̃ɕi sæʔit ˈsʌmædbʌjɕew̃ˌɾæf}}] |
− | **Еўші, анві кішъеўші; сѣіт |
+ | **Еўші, анві кішъеўші; сѣіт самѣтбайшеўрѣф. |
− | **{{HG|엥치 언비 킻엥치; 사읻 |
+ | **{{HG|엥치 언비 킻엥치; 사읻 서맏벚쳉랍}} |
**''Być, albo nie być; oto jest pytanie.'' |
**''Być, albo nie być; oto jest pytanie.'' |
||
+ | ---- |
||
− | |||
*''Repnatboś-sormejtę-myfmeśrak.'' |
*''Repnatboś-sormejtę-myfmeśrak.'' |
||
**[{{IPA|ɾepnætbʌɕ sʌɹmejtew̃ mɯɸmeɕɾæk}}] |
**[{{IPA|ɾepnætbʌɕ sʌɹmejtew̃ mɯɸmeɕɾæk}}] |
||
**Репнѣтбаш сармейте мыфмешрѣк. |
**Репнѣтбаш сармейте мыфмешрѣк. |
||
− | **{{HG|렢낱뻧 |
+ | **{{HG|렢낱뻧 삿멪텡 믑멫락}} |
**''Przegrałem grę.'' |
**''Przegrałem grę.'' |
||
+ | ---- |
||
− | |||
*''Damok etboś-mų-tofte solmazivek.'' |
*''Damok etboś-mų-tofte solmazivek.'' |
||
+ | **[{{IPA|dæmʌk ˌʔedbʌɕˈmow̃ˌtʌfte sʌlmæʑivek}}] |
||
+ | **Дамок етбашмоўтафте салмѣживек |
||
**''Jutro może padać.'' |
**''Jutro może padać.'' |
||
+ | ---- |
||
− | |||
*''Ave, Kajsar. Nǫsut sardatbośizuśtik du-dajreśkę-tof'it.'' |
*''Ave, Kajsar. Nǫsut sardatbośizuśtik du-dajreśkę-tof'it.'' |
||
+ | **[{{IPA|æve kæjsær nʌw̃sot sæɹdædbʌɕiʑoɕtik doˈdæjɾeɕkew̃ˌtʌfʔit}}] |
||
+ | **Ѣве, кѣйсѣр. Наўсот сѣрдѣтбажоштик додѣйрешкеўтафъит. |
||
**''Awe, Cezarze! Idący na śmierć pozdrawiają cię.'' |
**''Awe, Cezarze! Idący na śmierć pozdrawiają cię.'' |
||
+ | ---- |
||
− | |||
*''Venką-raf-a-nihboś, vą tarmaktozuś ę-raf-a-dolśanboś gon-ziltovohtik kon'ito salto'uh.'' |
*''Venką-raf-a-nihboś, vą tarmaktozuś ę-raf-a-dolśanboś gon-ziltovohtik kon'ito salto'uh.'' |
||
+ | **[{{IPA|ˈvenkæw̰ˌɾæfʔæniɦbʌɕ væw̃ tæɹmættʌʑoɕ ˈew̃ɾæfʔædʌlɕænbʌɕ gʌnʑiltʌvʌhtik kʌnʔitʌ sæltʌʔoh}}] |
||
**''Życie jest drogie, ale cena obejmuje podróż dookoła Słońca każdego roku.'' |
**''Życie jest drogie, ale cena obejmuje podróż dookoła Słońca każdego roku.'' |
||
Aktualna wersja na dzień 15:07, 30 paź 2010
Język ęmucki Ral'ęmyt syr'atkan | |
---|---|
Sposoby zapisu: | Łaciński, pismo późne nowoczesne |
Faktycznie | |
Utworzenie: | Milya0 w 2009 |
Cel utworzenia: | artystyczny |
W Gruszkach Na Wierzbie | |
Używany w (Gruszki Na Wierzbie): | Ecja |
Regiony (Gruszki Na Wierzbie): | Baukazja, Chomąto |
Kody | |
Conlanger–3 | gnw.em.mil |
Lista conlangów | |
Język ęmucki (od ęmyt - bytowy) - polisyntetyczny język używany przez Etów w świecie Gruszek na Wierzbie.
Historia[]
Nawet się nie obejrzałem, jak bardzo język ęmucki zdążył się rozwinąć. Artykuł o nim jest jednym z najdłuższych na wiki, a zaczynało się tak skromnie...
Zaczęło się od zamiaru zastosowania polisyntezy w praktyce. Zacząłem z inspiracji słowem "ęsi". Na początku tworzyłem pismo (dziś pismo ęmuckie wczesne), które zawarło w sobie pierwotny zarys fonologii. A szkice wielce się różniły od tego, czym teraz jest ęmucki.
Fonologia nie różniła się bardzo od dzisiejszej, jedynie było mniej fonemów (10 sp. nagłosowych, 8 sp. wygłosowych, 6 samogłosek), miało pojawić się ɢ, zmienione na n, później skreślone. Zamiast ʑ było ʒ, nie było p t k n w nagłosie. Później, gdy kompletowałem już dzisiejszą fonologię i nowy konskrypt, planowałem długie samogłoski.
Kilka pierwszych, demonstracyjnych słów, danych dla wypróbowania konskryptu: sardąda bel'ęśi, dyrit, dyr'it. Później eksperymentowałem z polisyntezą (tąrokręta, tutęta, nąrattutziktęta, karHemśasśuBalad, natpornąvirportokpę).
W końcu zacząłem działać aktywnie, czego skutkiem była pierwsza publikacja nowego języka - w Tłumaczeniach, temat Nie rozumiem, nie mówię po... - datę 30 listopada 2009 można uznać za datę rozpoczęcia prac nad językiem.
To właśnie wtedy stworzyłem ostateczną wersję polisyntezy. W zeszycie mam nawet różne zapisy dotyczące tego zdarzenia:
vetɾæɰ̃ɕi
wietręśi
wietret - rozumiejący
wietretbaś
wétretbaś - zrozumienie
wétrepźan - ze zrozumieniemméś - 1. os.
polsęmut
polsęmuptźan
-kiś- nie
sur'ąęśi - mówić
kiśwétrętafméś,
kiśsur'ęśi polsęmutźan
Legenda[]
Język ęmucki należy do rodziny języków środkowoeuremickich, używanych we wschodniej i południowej Euremice Północnej, północnej Euremice Południowej i zachodniej Łazji. Jest najbliżej spokrewniony z językiem białodolskim, etnolektem ymnickim i ąckim.
Rozwój języka ęmuckiego można podzielić na cztery fazy:
- język praęmucki (dawniej niż 2000 lat temu) - język najwcześniejszy, powstały bezpośrednio z proto-środkowoeuremickiego; w większości rekonstruowany - nieliczne inskrypcje abdżadowe. Podzielił się na język staroęmucki i proto-białodolski.
- język staroęmucki (2000-1400 lat temu) - kolejny etap, pod koniec którego ukształtowało się pismo wczesne.
- język średnioęmucki (1200-600 lat temu) - etap silnego zróżnicowania dialektalnego. Język średnioęmucki jest wspólnym przodkiem języka nowoęmuckiego, ąckiego i ymnickiego.
- język nowoęmucki (od 400 lat do dziś) - współczesna forma języka, rozpowszechniana dzięki wynalazkowi interrecji.
Etymologia nazwy[]
Nazwa język ęmucki powstała przez zapożyczenie ęmuckiego zwrotu (ral)ęmyt syr'atkan, który etymologicznie można podzielić na pięć części:
- ral- to pozostałość po staroęm. przedimku określonym lɑlə
- ę to orzecznikownik od et <- staroęm. ɛ(tə) o znaczeniu obecny, będący
- natomiast myt jest już nowszym tworem. Przypuszczalnie jest to relikt dawnego məmu(tə) lub tə̃mu(tə), gdzie nosowość została później reanalizowana jako orzecznikownik
- syr'at pochodzi od praęm. *zurəhɑ oznaczającego mowę i *zur(ə)hɑtə oznaczającego mówcę.[1]
- kan (średnioęm. kanə) odpowiada systemowi lub narzędziu.
Fonetyka[]
W języku ęmuckim występuje 20 spółgłosek i 6 samogłosek.
Samogłoski[]
Przednie | Centralne | Tylne | ||||
Przymknięte |
| |||||
Prawie przymknięte | ||||||
Półprzymknięte | ||||||
Średnie | ||||||
Półotwarte | ||||||
Prawie otwarte | ||||||
Otwarte |
Spółgłoski[]
W przypadkach, gdzie podano kilka alofonów, pierwszy symbol oznacza standardową wymowę.
War. | Dziąs. | Podn. | Wel. | Krt. | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Zwarte | dźw. | b | d | g | ||
bezdźw. | p | t | k | ʔ apostrof | ||
Szcz. | dźw. | v | ʑ z |
|||
bezdźw. | f | s | ɕ ś |
h | ||
Półotwarte | ɹ r |
j | w̃ ogonek |
|||
Nosowe | m | n | ||||
Boczne | l | |||||
Uderzeniowe | ɾ r |
W języku ęmuckim spółgłoski dzielą się na:
- nagłosowe (b, v, m, d, ɾ, s, ʑ, g, ʔ) - mogą występować jedynie przed samogłoskami (inicjał sylaby). Mogą znajdować się pomiędzy nimi (wtedy poprzedzająca samogłoska wykazuje niewielkie wzdłużenie).
- wygłosowe (f, ɹ, l, w̃, j, h) - znajdują się zawsze po samogłoskach; tylko przed spółgłoskami nagłosowymi i na końcu wyrazów (koda sylaby).
- obojętne (p, t, n, ɕ, k) - występują zarówno przed samogłoskami (inicjał), jak i spółgłoskami nagłosowymi (koda).
Geminaty[]
Geminaty mogą być tworzone przez spółgłoski obojętne. Mogą też powstawać ze zbitek dwóch bliskich sobie spółgłosek (pierwsza wygłosowa lub obojętna, druga nagłosowa) wskutek asymilacji.
Wargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zwarte | bː pb |
pː pp |
dː td |
tː tt |
gː kg |
kː kk | ||
Szczelinowe | vː fː fv |
zː sː rs |
ʑː śz |
ɕː śś |
||||
Nosowe | mː nm |
nː nn |
||||||
Boczne | lː lr |
|||||||
Drżące | rː rr |
Afrykaty[]
Wskutek procesu podobnego do geminacji powstały afrykaty wygłosowe: t͜s.s (ts) t͜ɕ.ɕ (tś) d͜ʑ.ʑ (tz).
Fonotaktyka[]
- inicjały: k/v/ɾ/t/m/p/s/ʑ/ʔ/ɕ/g/b/d/n
- ośrodki (mediały): æ/e/i/ʌ/o/ɯ
- finały: j/t/w̃/l/p/n/ɹ/ɕ/f/h/k
Struktura sylaby: IM(F)
Sandhi[]
Nazalizacja[]
Nazalizacja obejmuje tworzenie imiesłowów biernych grup I i III oraz tworzenie stopnia najwyższego przymiotników.
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nazalizowana | -nt- | -n- | -np- | -n- | -n- | -nk- | -np- | -nt- | -nś- | -nś- |
Usilnienie[]
Usilnienie następuje przy stopniowaniu przymiotników i niektórych sufiksach słowotwórczych zakończonych spółgłoską oraz w grupie IV b imiesłowów biernych.
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Usilniona | -d- | -r- | -b- | -n- | -r- | -g- | -v- | -'- | -ś- | -z- |
Cofnięcie[]
Cofnięcie (-M.IMF -> -MF.IM-) występuje w stopniowaniu niektórych przymiotników i przy honoryfikacji.
Nagłosowa | -t- | -d- | -r- | -p- | -b- | -n- | -m- | -s- | -k- | -g- | -v- | -'- | -ś- | -z- |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wygłosowa | -t- | -l- | -p- | -n- | -r- | -k- | -f- | -h- | -ś- | -j- |
Geminacja[]
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Geminata | -tt- | -lr- | -pp- | -nn- | -rr- | -kk- | -fv- | -tt- | -śś- | -śz- |
Asymilacja[]
Spółgłoska wygłosowa upodabnia się do następującej po niej spółgłoski nagłosowej dźwięcznością i miejscem artykulacji. Niezapisywana.
Pisownia[]
- Główny artykuł: Pismo ęmuckie
Nowoczesne pismo emuckie[]
- Główny artykuł: Pismo ęmuckie nowoczesne
Alfabet łaciński[]
Łacinka używa 18 liter spółgłosek, 12 liter samogłosek:
- ' (apostrof) [ʔ] al'of [ʔælʔʌf]
- A a [æ] a [ʔæˑ]
- Ą ą [æw̃] akyś [ʔæˑkɯɕ]
- B b [b] bo [bʌˑ]
- D d [d] do [dʌˑ]
- E e [e] e [ʔeˑ]
- Ę ę [ew̃] ekyś [ʔeˑkɯɕ]
- F f [f] of [ʔʌf]
- G g [g] go [gʌˑ]
- H h [h] kah [kæh]
- I i [i] i [ʔiˑ]
- Į į [iw̃] ikyś [ʔiˑkɯɕ]
- J j [j] ij'ot [ʔijʔʌt]
- K k [k] ko [kʌˑ]
- L l [l] al [ʔæl]
- M m [m] me [meˑ]
- N n [n] ne [neˑ]
- O o [ʌ] omikrun [ʔʌˑmikɾon]
- Ǫ ǫ [ʌw̃] okyś [ʔʌˑkɯɕ]
- P p [p] pe [peˑ]
- R r [ɾ][2] [ɹ][3] ro [ɾʌˑ]
- S s [s] so [sʌˑ]
- Ś ś [ɕ] śe [ɕeˑ]
- T t [t] te [teˑ]
- U u [o] u [ʔoˑ]
- Ų ų [ow̃] ukyś [ʔoˑkɯɕ]
- V v [v] ve [veˑ]
- Y y [ɯ] y [ʔɯˑ]
- Ỹ ỹ [ɯ̃ː] ykyś [ʔɯˑkɯɕ]
- Z z [ʑ] ze [ʑeˑ]
Litery Yy z tyldą zastępują nieobecne w Unikodzie Yy z ogonkiem: Y̨ y̨
Czasem diaerezą zaznacza się tzw. nieme samogłoski, występujące zazwyczaj w zapożyczeniach jako samogłoski epentetyczne:
- Ë ë [ɘ̥]
- Ö ö [ɜ̥]
Dawna łacinka[]
Dawniej zapisywano litery:
- a, e, i, o, u, y - jako: e, é, i, a, o, u;
- ą, ę, į, ǫ, ų, ỹ - jako: ey, éy, iy, ay, oy, uy;
- ś, s - jako s, sy;
- r przed spółgłoskami i na końcu wyrazów (r wygłosowe) - jako ry.
Ponadto nie zapisywano zwarcia krtaniowego.
Intrapunkcja[]
Dla lepszej czytelności dopełnienie, orzecznik, łącznik i podmiot tworzące jedno słowo oddziela się myślnikiem. Na początku wyrazu oraz po myślniku nie pisze się zwarcia krtaniowego.
Poza pracami naukowymi, dokumentami urzędowymi i materiałami do nauki, zazwyczaj nie zaznacza się także zwarcia krtaniowego między samogłoskami, a także po spółgłoskach wygłosowych (poza r sprawiającym dwuznaczności).
Zdania[]
W języku ęmuckim występuje polisynteza: niektóre części zdania łączą się z orzeczeniem dając jedno słowo. W przypadku podmiotu jest to opcjonalne i może wystąpić tylko, jeśli nie ma przydawek.
Struktura[]
- podmiot bez polisyntezy
- określenia osobowe
- polisynteza
- przydawka w dopełnieniu
- dopełnienie
- orzecznik
- łącznik
- podmiot z polisyntezą
- określenia nieosobowe
Pogardę oznacza wymienienie osoby (w przypadku poimkowym) na końcu zdania (jako określenie nieosobowe), a nie przed słowem polisyntezy (jako określenie osobowe). W dokumentach oficjalnych używa się tego tylko wobec Nąmipów, nie występuje to w stosunku do innych ras ani narodów.
Składnia[]
Można powiedzieć, że w języku ęmuckim występuje składnia OVS lub SOV (pod warunkiem, że podmiot nie uległ polisyntezie).
Pytania[]
Pytania ogólne tworzy się przez intonację, nie ma inwersji ani specjalnych partykuł. Dla emfazy można na końcu dodać ker? (czyż nie) lub sar? (czy tak?).
Przeczenia[]
Przy przeczeniu najczęściej stosuje się sufiks kiś- przy orzeczniku. W przypadku zaimków nie występuje podwjna negacja, a formy zaprzeczone zaimków nie są używane.
Czasowniki[]
W języku ęmuckim czasownik składa się z orzecznika i końcówki (nazywanej czasami łącznikiem czasownikowym). Wszystkie czasowniki są tworzone od imion gramatycznych (np. rzeczowników, przymiotników lub imiesłowów) odmienionych przez przypadek orzecznikownik. Orzecznik może także zawierać informację o honoryfikacji.
Końcówkę w piśmie odgranicza się od reszty czasownika dywizem. Buduję się ją z cząstek łączonych aglutynacyjnie według określonych zasad i noszących informację gramatyczną, np. tofmeśterak - tof (czas nieprzeszły) + meś (1. os. l. poj.) + te (czas przyszły) + rak (czynność nagła).
Tryby[]
Czasowniki mogą przyjąć jeden z trzech trybów, trzech stron (p. sekcja imiesłowy), trzech osób w dwóch liczbach, dziesięciu czasów. Po dołączeniu prefiksu -il/ir do orzecznika przyjmują optatyw. Forma bezosobowa jest równa trzeciej osobie l. poj., która nie posiada afiksu osoby.
Tryb oznajmujący[]
Możliwe do konstrukcji czasy:
- kursywą oznaczono czasy używane rzadko lub nieobecne w mowie potocznej
- (P - afiks osobowy - p. sekcja zaimki)
- czas ogólny (raf+P)
- czas przeszły ciągły (myf+P)
- czas przeszły punktowy (myf+P+rak)
- czas zaprzeszły (myf+P+myp)
- czas przyszły w przeszłości (myf+P+te)
- czas przyszły w przeszłości punktowy (myf+P+terak)
- czas teraźniejszy ciągły (tof+P)
- czas teraźniejszy punktowy (tof+P+rak)
- czas przyszły ciągły (tof+P+te)
- czas przyszły punktowy (tof+P+terak)
Tryb rozkazujący[]
- 1. i 2. os. l. poj. i mn. - P
- 3. os. l. poj. - te
- 3. os. l. mn. - P+te
Tryb warunkowy[]
- czas współczesny - gaf+P
- czas uprzedni - myf+P+gap
Czasowniki konstrukcyjne[]
być[]
Polskiemu czasownikowi być odpowiadają w języku ęmuckim dwie konstrukcje:
- w znaczeniu istnieć, znajdować się, być gdzieś - czasownik ę-śi[4]
- w znaczeniu być kimś, być jakimś - konstrukcja orzecznika z łącznikiem
mieć[]
W języku ęmuckim nie ma czasownika mieć. Zamiast niego używa się konstrukcji czasownika ę-śi i posiadacza w posesywie.
Czasowniki modalne[]
- móc
- w znaczeniu mieć prawo, można, wolno, gdzie użycie wynika z pozwolenia - czasownik mų-śi
- w znaczeniu potrafić, zdołać, gdzie użycie wynika z własnych możliwości - czasownik sośtą-śi
- musieć
- w znaczeniu mieć obowiązek, trzeba, gdzie użycie wynika z nakazu, przymusu - czasownik darą-śi
- w znaczeniu mieć potrzebę, gdzie użycie wynika z naturalnej potrzeby - czasownik tahtą-śi
Ponadto w przypadku każdego z tych czasowników modalnych, czasownik-argument znajduje się przed nim jako odsłownik (tworzony od imiesłowu końcówką -boś) w dopełniaczu i jest polisyntetyzowany jako dopełnienie.
Imiesłowy[]
Imiesłów | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zwykły | -at | -et | -it | -ut | -yt | -ot | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
Sprawczy | -aśket | -eśket | -iśket | -uśket | -yśket | -otket | -lket | -pket | -nket | -rket | -kket | -fket | -tket | -śket | -jket |
Bierny | -anat | -enat | -inat | -unat | -ynat | -otot | -nret | -nbet | -net | -nret | -nget | -nvet | -net | -śet | -zet |
Strona czynna[]
- podmiot wykonuje pewną czynność
- podmiot czynnie działa na samego siebie (strona zwrotna), wówczas nie podaje się dopełnienia bliższego
- podmioty wzajemnie na siebie działają (strona wzajemna), wówczas jako dopełnienie bliższe dodaje się odpowiedni zaimek osobowy
- podmiot wykonując czynność powoduje ją u innej osoby, podanej w dopełnieniu dalszym (kauzatyw)
Strona sprawcza[]
- podmiot wykonując czynność powoduje ją u nieznanej osoby, nie podaje się dopełnienia dalszego adresata
- podmiot powoduje działanie, samemu go nie wykonując
Strona bierna[]
- na podmiocie jest wykonywana czynność
- podmiot strony zwrotnej nie jest głównym sprawcą czynności (strona zwrotna)
- sprawca stanu podmiotu jest nieznany (antykozatyw)
Deklinacja[]
W języku ęmuckim występuje 19 przypadków. Pierwsze cztery są fleksyjne, pozostałe natomiast - aglutynacyjne, tworzone przez przyklejanie poimków do przypadku czwartego i służące głównie do określania relacji czasowych i przestrzennych.
gr. | |||||||||||||||
Mian. | -at | -et | -it | -ut | -yt | -ot | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
Orz. | -ą | -ę | -į | -ų | -ỹ | -otǫ | -ltǫ | -ptǫ | -ntǫ | -rtǫ | -ktǫ | -ftǫ | -tǫ | -jśę | -jzę |
Dop. | -a- | -e- | -i- | -u- | -y- | -ot- | -l- | -p- | -n- | -r- | -k- | -f- | -t- | -ś- | -j- |
Postp. | -a | -e | -i | -u | -y | -oto | -lto | -pto | -nto | -rto | -kto | -fto | -to | -śi | -zi |
Istnieją nieliczne słowa zakończone w mianowniku na samogłoskę ustną bądź nosową. Są one odmieniane wg I deklinacji.
Przykład odmiany[]
get | ziemia | rot | kot | śek | pies | duj | piorun | Mianownik |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
gę | (być) ziemią | rotǫ | (być) kotem | śektǫ | (być) psem | dujzę | (być) piorunem | Orzecznik |
ge | ziemię | rot | kota | śek | psa | duj | piorun | Dopełniacz |
ge | ziemi | roto | kocie | śekto | psie | duzi | piorunie | Poimkownik |
ge'uh | w ziemi | roto'uh | w kocie | śekto'uh | w psie | duzi'uh | w piorunie | Inessyw |
ge'uhrek | z ziemi | roto'uhrek | z kota | śekto'uhrek | z psa | duzi'uhrek | z pioruna | Ellatyw |
ge'uhtik | w ziemię | roto'uhtik | w kota | śekto'uhtik | w psa | duzi'uhtik | w pioruna | Illatyw |
gevoh | na ziemi | rotovoh | na kocie | śektovoh | na psie | duzivoh | na piorunie | Adessyw |
gevohrek | od ziemi | rotovohrek | od kota | śektovohrek | od psa | duzivohrek | od pioruna | Delatyw |
gevohtik | na ziemię | rotovohtik | na kota | śektovohtik | na psa | duzivohtik | na piorun | Allatyw |
gezuś | ziemi | rotozuś | kota | śektozuś | psa | duzizuś | pioruna | Posessyw |
gezuśrek | od ziemi | rotozuśrek | od kota | śektozuśrek | od psa | duzizuśrek | od pioruna | Ablatyw |
gezuśtik | dla ziemi | rotozuśtik | dla kota | śektozuśtik | dla psa | duzizuśtik | dla pioruna | Celownik |
gevek | podczas ziemi | rotovek | podczas kota | śektovek | podczas psa | duzivek | podczas pioruna | Essyw |
ge'ak | z ziemią | roto'ak | z kotem | śekto'ak | z psem | duzi'ak | z piorunem | Komitatyw |
gekik | bez ziemi | rotokik | bez kota | śektokik | bez psa | duzikik | bez pioruna | Abessyw |
genamik | jak ziemia / ziemią | rotonamik | po kociemu / kotem | śektonamik | po psiemu / psem | duzinamik | jak piorun / piorunem | Instruktyw |
genatik | przez ziemię | rotonatik | przez kota | śektonatik | przez psa | duzinamik | przez piorun | Prolatyw |
Zaimki[]
Ja | Ty | On | Ona | Ono | My | Wy | Oni/ one f |
One n | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mianownik | met | dut | da'it | zo'it | ih | nomet | ganet | nǫ'it | nǫ'ih |
Orzecznik | mę | dų | da'į | zo'į | itǫ | nomę | ganę | nǫ'į | nǫ'itǫ |
Dopełniacz | me- | du- | da'i- | zo'i- | ito- | non- | gan- | nǫ'i- | nǫ'ito- |
Przypadek przyrostkowy |
meni | duni | da'i | zo'i | ito | noni | gani | nǫ'i | nǫ'ito |
Przedrostek dzierżawczy |
mer- | dur- | da'ir- | zo'ir- | – | nor- | gar- | nir- | |
Afiks czasownikowy |
meś | duś | – | – | – | non | gan | 'it | 'ih |
obecny | wskazujący | pytający | względny | nieokreśl. | upowszech- niający | |
---|---|---|---|---|---|---|
osoba | da'it (on) zo'it (ona) |
sat (ta osoba) | vit (kto) | tyt (ten, kto) | at (ktoś) | kot (każdy) |
rzecz | ih (to) | sato (tamto) | vito (co) | tyto (to, co) | ato (coś) | koto (wszystko) |
przymiot | kut (taki) | sąmyt (takowy) | vįmyt (jaki) | tỹmyt (taki, jak) | ąmyt (jakiś) | kǫmyt |
miejsce | kanoh (tu) | savoh (tam) | vivoh (gdzie) | tynvoh (tam, gdzie) | avoh (gdzieś) | konvoh (wszędzie) |
początek | kanohrek (stąd) | savohrek (stamtąd) | vivohrek (skąd) | tynvohrek (skąd) | avohrek (skądś) | konvohrek (zewsząd) |
cel | kanohtik (tu) | savohtik (tam) | vivohtik (dokąd) | tynvohtik (dokąd) | avohtik (dokądś) | konvohtik (wszędzie) |
czas | kak (teraz) | savek (wtedy) | vivek (kiedy) | tynvek (gdy) | avek (kiedyś) | konvek (zawsze) |
sposób | kak (tak) | sanamik | vinamik (jak) | tynnamik (tak, jak) | ak (jakoś) | konnamik |
Przymiotniki[]
Przymiotniki mają najczęściej końcówkę -myt i odmieniają się jak zwykłe imiona.
Dopełniacz[]
Przymiotnik charakteryzuje się dwoma dopełniaczami:
- współrzędny (końcówka -me[5]) - jeśli pełni funkcję przydawki dopełniaczowej dla wyrazu podstawowego;
- podrzędny (koncówka dopełniacza) - jeśli pełni funkcję przydawki innego dopełnienia (lub przydawki dopełniaczowej) albo dopełnienia.
Stopniowanie[]
Przymiotnik może mieć jeden z czterech stopni:
- równy (forma podstawowa);
- wyższy ((c)u -aj; -ej; manaj) - rzadko używana forma oznaczająca większe natężenie cechy niż w st. równym. Zazwyczaj spotyka się ją przy porównaniach 2-3 osób/rzeczy.
- zawyższy ((c)u -azaj; -aj; -(z)ej; nazaj) - forma oznaczająca wyższe natężenie cechy niż w st. równym i wyższym, ale niższe niż w najwyższym. Stosuje się ją przy porównaniach 4 i więcej osób/rzeczy.
- najwyższy (n -it; ~midit; nit) - stopień najwyższego natężenia cechy wśród wszystkich osób/rzeczy.
Konstrykcje porównawcze:
- stopnia równego - przymiotnik + rzeczownik w instruktywie
- stopnia wyższego - przymiotnik + rzeczownik w ablatywie
- stopnia zawyższego - przymiotnik + partykuła tą + rzeczownik w ablatywie
- stopnia najwyższego - przymiotnik + rzeczownik w adessywie
dobry | gah | - | kazaj | ganit |
---|---|---|---|---|
zły | ruj | ruzaj | ruzit | |
piękny | tankal | tankaraj | takrazaj | tankit |
prosty banalny |
mervyt | mervydaj | mervidit | |
młody | maldat | maldadaj | maldanit | |
mizerny biedny |
rudot | rudodaj | rutdozaj | rudonit |
święty | sajsan | - | sajsanaj | sajsannit |
Słowotwórstwo[]
Afiks | Kategoria słowotwórcza | Przykład |
---|---|---|
ihtal- | położenie południowe | ihtalvit (południowo-wschodni) od vit (wschodni) |
kep- | dla kolejnego pokolenia (w nazwach członków rodziny) | kepmanzor (babcia) od manzor (mama) |
kiś- | zaprzeczenie | kiśvit (zachodni) od vit (wschodni) |
nǫ- | liczba mnoga | Ralnǫ'et (Eci) od Ral'et (Et) |
poj- | położenie północne | pojvit (północno-wschodni) od vit (wschodni) |
ral- | dla słowa rodzimego, które przyjęło znaczenie nazwy własnej | Ralmip (Nąmip) od mip (chomik) |
u-ak | Nazwa narzędzia | tudak (packa) od tut [6] |
u-at | Rzeczownik zbiorowy; duże nagromadzenie czegoś | bezat [7] od bej (dom) |
u-etek | słabe zdrobnienie | |
n-ek | zdrobnienie | |
n-eśek | mocne zdrobnienie | |
u-edek | słabe zgrubienie | |
u-et | zgrubienie | soval, sovaret (Sobal) |
u-en | Nazwa większej rzeczy podobnej do czegoś | zyven (ocean) od zyf (morze) |
g-ul | nazwa organizacji | |
n-yt | archaiczny sufiks przymiotnikowy | |
-boś | rzeczownik odsłowny | ziktatboś (bieg) od ziktat (biegnący) |
-kan | archaiczny sufiks narzędzia, systemu | syr'atkan (mowa) od syr'at (mówiący) |
-myt | sufiks przymiotnikowy (dodawany do orzecznikownika) | ral'ęmyt (ęmucki) od Ral'et (Et) |
-toh | nazwa kraju, państwa, okolic | rojtyttoh (unia) od rojtyt (jednoczący) |
-zan | sufiks przysłówkowy | etzan (będąc) od et (będący) |
Honoryfikacja[]
Spośród różnych rodzajów zdrobnień i zgrubień na uwagę zasługują afiksy posiadające nacechowanie emocjonalne. Przyłączone do orzecznika mogą wyrażać honoryfikatywność.
Afiks | Desygnat | Nacechowanie |
---|---|---|
n-an | o mężczyznach | bardzo pozytywne |
n-in | o kobietach | bardzo pozytywne |
u-an | o osobach duchownych | pozytywne, nieco religijne |
n-ut -nut |
o osobach starszych, dorosłych | średnio pozytywne |
n-ek | różne | zdrobnienie |
u-et | różne | zgrubienie |
u-uk | o osobach, rzadziej podmiotach ożywionych | średnio negatywne, żartobliwe ironiczne lub kpiące |
u-ej | o podmiotach nieożywionych, rzeczach abstrakcyjnych | negatywne |
c-uj -kuj |
o podmiotach nieosobowych, obraźliwie o osobach | bardzo negatywne |
Liczby[]
Liczebniki główne:
- keh
- guh
- kekuh
- ryh
- mikan
- śoh
- keśoh
- veh
- keveh
- mah
- kemah
- majguh
- kemajguh
- majryh
- kemajryh
- majśoh
- kemajśoh
- majveh
- kemajveh
- gųmah
- gųmah keh
- gųmah guh
- gųmah kekuh
- gųmah ryh
- mikmikan
- itd.
Dla liczb 2-4, 6-20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, liczebniki porządkowe tworzy się zastępując -h przez -tot, a przedrostek zwielokrotniający przez -w̃ (ogonek lub tylda na piśmie). Wielokrotności dziesiątki i setki tworzy się za pomocą przedrostków zwielokrotniających, a wielokrotności dziesiątek tysięcy, milionów i większych - opisowo.
Liczebniki nieregularne[]
Liczba | Liczebnik główny |
Liczebnik porządkowy |
Przedrostek zwielokrotniający |
---|---|---|---|
0 | ah | (antyt) | (atǫ-) |
1 | keh | ekmyt | (enk-, ek-) |
5 | mikan | mikantot | mik- |
25 | mikmikan | mikmikantot | mikmik- |
100 | sit | sįmyt | sit-, (sį-) |
1000 | mąsit | mąsįmyt | (mąsit-) |
10 000 | zot | zotǫmyt | (zot-) |
1 000 000 | milzun | (milzuntǫmyt) | (milzun-) |
Liczby 5, 25, 100 (dawniej 125) i 10 000 (dawniej 3125) są pozostałością po systemie piątkowym.
Przykłady[]
- Ral'ęmyt syr'atkan
- [ɾælʔew̃mɯt sɯɹʔætkæn]
- raLqeWmyT syRqaTkaN
- Рѣлъеўмыт сыръѣткѣн
- 랄엥믇 슷앋칸
- Język ęmucki
- Ę-śi, onvi kiś'ę-śi; sa'it somatbojśę-raf.
- [ew̃ɕi ʌɱvi kiɕʔew̃ɕi sæʔit ˈsʌmædbʌjɕew̃ˌɾæf]
- Еўші, анві кішъеўші; сѣіт самѣтбайшеўрѣф.
- 엥치 언비 킻엥치; 사읻 서맏벚쳉랍
- Być, albo nie być; oto jest pytanie.
- Repnatboś-sormejtę-myfmeśrak.
- [ɾepnætbʌɕ sʌɹmejtew̃ mɯɸmeɕɾæk]
- Репнѣтбаш сармейте мыфмешрѣк.
- 렢낱뻧 삿멪텡 믑멫락
- Przegrałem grę.
- Damok etboś-mų-tofte solmazivek.
- [dæmʌk ˌʔedbʌɕˈmow̃ˌtʌfte sʌlmæʑivek]
- Дамок етбашмоўтафте салмѣживек
- Jutro może padać.
- Ave, Kajsar. Nǫsut sardatbośizuśtik du-dajreśkę-tof'it.
- [æve kæjsær nʌw̃sot sæɹdædbʌɕiʑoɕtik doˈdæjɾeɕkew̃ˌtʌfʔit]
- Ѣве, кѣйсѣр. Наўсот сѣрдѣтбажоштик додѣйрешкеўтафъит.
- Awe, Cezarze! Idący na śmierć pozdrawiają cię.
- Venką-raf-a-nihboś, vą tarmaktozuś ę-raf-a-dolśanboś gon-ziltovohtik kon'ito salto'uh.
- [ˈvenkæw̰ˌɾæfʔæniɦbʌɕ væw̃ tæɹmættʌʑoɕ ˈew̃ɾæfʔædʌlɕænbʌɕ gʌnʑiltʌvʌhtik kʌnʔitʌ sæltʌʔoh]
- Życie jest drogie, ale cena obejmuje podróż dookoła Słońca każdego roku.
W innych językach[]
Język | Twórca | Tłumaczenie |
---|---|---|
ahtialański | RWHÔ | Єумытіедаі Кієнау |
akiŭng | RWHÔ | 語恩木頭 |
angielski | nd. | Emmut language |
apentulski | Hapana Mtu | Ȝeϯo |
chomicki | Milya0 | bzyjn vblb ryxlnw |
eboran | Hapana Mtu | Wudzwodocha wom |
ęmucki | Milya0 | Ral'ęmyt syr'atkan |
keralijski | Milya0 | Etoon keili |
kiwu | Milya0 | kilu etu u |
liedajski | Milya0 | Ewmutic ćeľep Эўмутік келеп |
mylziański | Leto Atryda | Ik-emmut |
nikau | Milya0 | Keleu Etu |
noliczański | Leto Atryda | Ewmuti carg |
polski | nd. | Język ęmucki |
rodzki | Paweł Ciupak | emutsku jezuk |
rowański | Hapana Mtu | Erlëkę hu |
wielkopolski | Paweł Ciupak | emucyś śproch |
Przypisy[]
- ↑ Gdzieniegdzie jako owe słowa identyfikowano inskrypcje s.r.h.h i s.r.h.t.
- ↑ W inicjale sylaby.
- ↑ W kodzie sylaby.
- ↑ staroęm. ɛ ə̃xi, średnioęm. ɛ̃çi
- ↑ Dołączane do mianownika lub zamieniane z -myt
- ↑ dźwiękonaśladowcze "pac"
- ↑ archaicznie "miasto/ulica/osiedle"; stąd też nazwa "Bezadat" <- średnioęm. bɛʝadad(ə)