Język ęmucki Ral'ęmyt syr'atkan | |
---|---|
Sposoby zapisu: | Łaciński, pismo późne nowoczesne |
Faktycznie | |
Utworzenie: | Milya0 w 2009 |
Cel utworzenia: | artystyczny |
W Gruszkach Na Wierzbie | |
Używany w (Gruszki Na Wierzbie): | Ecja |
Regiony (Gruszki Na Wierzbie): | Baukazja, Chomąto |
Kody | |
Conlanger–3 | gnw.em.mil |
Lista conlangów | |
Język ęmucki (od ęmyt - bytowy) - polisyntetyczny język używany przez Etów w świecie Gruszek na Wierzbie.
Historia[]
Nawet się nie obejrzałem, jak bardzo język ęmucki zdążył się rozwinąć. Artykuł o nim jest jednym z najdłuższych na wiki, a zaczynało się tak skromnie...
Zaczęło się od zamiaru zastosowania polisyntezy w praktyce. Zacząłem z inspiracji słowem "ęsi". Na początku tworzyłem pismo (dziś pismo ęmuckie wczesne), które zawarło w sobie pierwotny zarys fonologii. A szkice wielce się różniły od tego, czym teraz jest ęmucki.
Fonologia nie różniła się bardzo od dzisiejszej, jedynie było mniej fonemów (10 sp. nagłosowych, 8 sp. wygłosowych, 6 samogłosek), miało pojawić się ɢ, zmienione na n, później skreślone. Zamiast ʑ było ʒ, nie było p t k n w nagłosie. Później, gdy kompletowałem już dzisiejszą fonologię i nowy konskrypt, planowałem długie samogłoski.
Kilka pierwszych, demonstracyjnych słów, danych dla wypróbowania konskryptu: sardąda bel'ęśi, dyrit, dyr'it. Później eksperymentowałem z polisyntezą (tąrokręta, tutęta, nąrattutziktęta, karHemśasśuBalad, natpornąvirportokpę).
W końcu zacząłem działać aktywnie, czego skutkiem była pierwsza publikacja nowego języka - w Tłumaczeniach, temat Nie rozumiem, nie mówię po... - datę 30 listopada 2009 można uznać za datę rozpoczęcia prac nad językiem.
To właśnie wtedy stworzyłem ostateczną wersję polisyntezy. W zeszycie mam nawet różne zapisy dotyczące tego zdarzenia:
vetɾæɰ̃ɕi
wietręśi
wietret - rozumiejący
wietretbaś
wétretbaś - zrozumienie
wétrepźan - ze zrozumieniemméś - 1. os.
polsęmut
polsęmuptźan
-kiś- nie
sur'ąęśi - mówić
kiśwétrętafméś,
kiśsur'ęśi polsęmutźan
Legenda[]
Język ęmucki należy do rodziny języków środkowoeuremickich, używanych we wschodniej i południowej Euremice Północnej, północnej Euremice Południowej i zachodniej Łazji. Jest najbliżej spokrewniony z językiem białodolskim, etnolektem ymnickim i ąckim.
Rozwój języka ęmuckiego można podzielić na cztery fazy:
- język praęmucki (dawniej niż 2000 lat temu) - język najwcześniejszy, powstały bezpośrednio z proto-środkowoeuremickiego; w większości rekonstruowany - nieliczne inskrypcje abdżadowe. Podzielił się na język staroęmucki i proto-białodolski.
- język staroęmucki (2000-1400 lat temu) - kolejny etap, pod koniec którego ukształtowało się pismo wczesne.
- język średnioęmucki (1200-600 lat temu) - etap silnego zróżnicowania dialektalnego. Język średnioęmucki jest wspólnym przodkiem języka nowoęmuckiego, ąckiego i ymnickiego.
- język nowoęmucki (od 400 lat do dziś) - współczesna forma języka, rozpowszechniana dzięki wynalazkowi interrecji.
Etymologia nazwy[]
Nazwa język ęmucki powstała przez zapożyczenie ęmuckiego zwrotu (ral)ęmyt syr'atkan, który etymologicznie można podzielić na pięć części:
- ral- to pozostałość po staroęm. przedimku określonym lɑlə
- ę to orzecznikownik od et <- staroęm. ɛ(tə) o znaczeniu obecny, będący
- natomiast myt jest już nowszym tworem. Przypuszczalnie jest to relikt dawnego məmu(tə) lub tə̃mu(tə), gdzie nosowość została później reanalizowana jako orzecznikownik
- syr'at pochodzi od praęm. *zurəhɑ oznaczającego mowę i *zur(ə)hɑtə oznaczającego mówcę.[1]
- kan (średnioęm. kanə) odpowiada systemowi lub narzędziu.
Fonetyka[]
W języku ęmuckim występuje 20 spółgłosek i 6 samogłosek.
Samogłoski[]
Przednie | Centralne | Tylne | ||||
Przymknięte |
| |||||
Prawie przymknięte | ||||||
Półprzymknięte | ||||||
Średnie | ||||||
Półotwarte | ||||||
Prawie otwarte | ||||||
Otwarte |
Spółgłoski[]
W przypadkach, gdzie podano kilka alofonów, pierwszy symbol oznacza standardową wymowę.
War. | Dziąs. | Podn. | Wel. | Krt. | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Zwarte | dźw. | b | d | g | ||
bezdźw. | p | t | k | ʔ apostrof | ||
Szcz. | dźw. | v | ʑ z |
|||
bezdźw. | f | s | ɕ ś |
h | ||
Półotwarte | ɹ r |
j | w̃ ogonek |
|||
Nosowe | m | n | ||||
Boczne | l | |||||
Uderzeniowe | ɾ r |
W języku ęmuckim spółgłoski dzielą się na:
- nagłosowe (b, v, m, d, ɾ, s, ʑ, g, ʔ) - mogą występować jedynie przed samogłoskami (inicjał sylaby). Mogą znajdować się pomiędzy nimi (wtedy poprzedzająca samogłoska wykazuje niewielkie wzdłużenie).
- wygłosowe (f, ɹ, l, w̃, j, h) - znajdują się zawsze po samogłoskach; tylko przed spółgłoskami nagłosowymi i na końcu wyrazów (koda sylaby).
- obojętne (p, t, n, ɕ, k) - występują zarówno przed samogłoskami (inicjał), jak i spółgłoskami nagłosowymi (koda).
Geminaty[]
Geminaty mogą być tworzone przez spółgłoski obojętne. Mogą też powstawać ze zbitek dwóch bliskich sobie spółgłosek (pierwsza wygłosowa lub obojętna, druga nagłosowa) wskutek asymilacji.
Wargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zwarte | bː pb |
pː pp |
dː td |
tː tt |
gː kg |
kː kk | ||
Szczelinowe | vː fː fv |
zː sː rs |
ʑː śz |
ɕː śś |
||||
Nosowe | mː nm |
nː nn |
||||||
Boczne | lː lr |
|||||||
Drżące | rː rr |
Afrykaty[]
Wskutek procesu podobnego do geminacji powstały afrykaty wygłosowe: t͜s.s (ts) t͜ɕ.ɕ (tś) d͜ʑ.ʑ (tz).
Fonotaktyka[]
- inicjały: k/v/ɾ/t/m/p/s/ʑ/ʔ/ɕ/g/b/d/n
- ośrodki (mediały): æ/e/i/ʌ/o/ɯ
- finały: j/t/w̃/l/p/n/ɹ/ɕ/f/h/k
Struktura sylaby: IM(F)
Sandhi[]
Nazalizacja[]
Nazalizacja obejmuje tworzenie imiesłowów biernych grup I i III oraz tworzenie stopnia najwyższego przymiotników.
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nazalizowana | -nt- | -n- | -np- | -n- | -n- | -nk- | -np- | -nt- | -nś- | -nś- |
Usilnienie[]
Usilnienie następuje przy stopniowaniu przymiotników i niektórych sufiksach słowotwórczych zakończonych spółgłoską oraz w grupie IV b imiesłowów biernych.
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Usilniona | -d- | -r- | -b- | -n- | -r- | -g- | -v- | -'- | -ś- | -z- |
Cofnięcie[]
Cofnięcie (-M.IMF -> -MF.IM-) występuje w stopniowaniu niektórych przymiotników i przy honoryfikacji.
Nagłosowa | -t- | -d- | -r- | -p- | -b- | -n- | -m- | -s- | -k- | -g- | -v- | -'- | -ś- | -z- |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wygłosowa | -t- | -l- | -p- | -n- | -r- | -k- | -f- | -h- | -ś- | -j- |
Geminacja[]
Wygłosowa | -t | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Geminata | -tt- | -lr- | -pp- | -nn- | -rr- | -kk- | -fv- | -tt- | -śś- | -śz- |
Asymilacja[]
Spółgłoska wygłosowa upodabnia się do następującej po niej spółgłoski nagłosowej dźwięcznością i miejscem artykulacji. Niezapisywana.
Pisownia[]
- Główny artykuł: Pismo ęmuckie
Nowoczesne pismo emuckie[]
- Główny artykuł: Pismo ęmuckie nowoczesne
Alfabet łaciński[]
Łacinka używa 18 liter spółgłosek, 12 liter samogłosek:
- ' (apostrof) [ʔ] al'of [ʔælʔʌf]
- A a [æ] a [ʔæˑ]
- Ą ą [æw̃] akyś [ʔæˑkɯɕ]
- B b [b] bo [bʌˑ]
- D d [d] do [dʌˑ]
- E e [e] e [ʔeˑ]
- Ę ę [ew̃] ekyś [ʔeˑkɯɕ]
- F f [f] of [ʔʌf]
- G g [g] go [gʌˑ]
- H h [h] kah [kæh]
- I i [i] i [ʔiˑ]
- Į į [iw̃] ikyś [ʔiˑkɯɕ]
- J j [j] ij'ot [ʔijʔʌt]
- K k [k] ko [kʌˑ]
- L l [l] al [ʔæl]
- M m [m] me [meˑ]
- N n [n] ne [neˑ]
- O o [ʌ] omikrun [ʔʌˑmikɾon]
- Ǫ ǫ [ʌw̃] okyś [ʔʌˑkɯɕ]
- P p [p] pe [peˑ]
- R r [ɾ][2] [ɹ][3] ro [ɾʌˑ]
- S s [s] so [sʌˑ]
- Ś ś [ɕ] śe [ɕeˑ]
- T t [t] te [teˑ]
- U u [o] u [ʔoˑ]
- Ų ų [ow̃] ukyś [ʔoˑkɯɕ]
- V v [v] ve [veˑ]
- Y y [ɯ] y [ʔɯˑ]
- Ỹ ỹ [ɯ̃ː] ykyś [ʔɯˑkɯɕ]
- Z z [ʑ] ze [ʑeˑ]
Litery Yy z tyldą zastępują nieobecne w Unikodzie Yy z ogonkiem: Y̨ y̨
Czasem diaerezą zaznacza się tzw. nieme samogłoski, występujące zazwyczaj w zapożyczeniach jako samogłoski epentetyczne:
- Ë ë [ɘ̥]
- Ö ö [ɜ̥]
Dawna łacinka[]
Dawniej zapisywano litery:
- a, e, i, o, u, y - jako: e, é, i, a, o, u;
- ą, ę, į, ǫ, ų, ỹ - jako: ey, éy, iy, ay, oy, uy;
- ś, s - jako s, sy;
- r przed spółgłoskami i na końcu wyrazów (r wygłosowe) - jako ry.
Ponadto nie zapisywano zwarcia krtaniowego.
Intrapunkcja[]
Dla lepszej czytelności dopełnienie, orzecznik, łącznik i podmiot tworzące jedno słowo oddziela się myślnikiem. Na początku wyrazu oraz po myślniku nie pisze się zwarcia krtaniowego.
Poza pracami naukowymi, dokumentami urzędowymi i materiałami do nauki, zazwyczaj nie zaznacza się także zwarcia krtaniowego między samogłoskami, a także po spółgłoskach wygłosowych (poza r sprawiającym dwuznaczności).
Zdania[]
W języku ęmuckim występuje polisynteza: niektóre części zdania łączą się z orzeczeniem dając jedno słowo. W przypadku podmiotu jest to opcjonalne i może wystąpić tylko, jeśli nie ma przydawek.
Struktura[]
- podmiot bez polisyntezy
- określenia osobowe
- polisynteza
- przydawka w dopełnieniu
- dopełnienie
- orzecznik
- łącznik
- podmiot z polisyntezą
- określenia nieosobowe
Pogardę oznacza wymienienie osoby (w przypadku poimkowym) na końcu zdania (jako określenie nieosobowe), a nie przed słowem polisyntezy (jako określenie osobowe). W dokumentach oficjalnych używa się tego tylko wobec Nąmipów, nie występuje to w stosunku do innych ras ani narodów.
Składnia[]
Można powiedzieć, że w języku ęmuckim występuje składnia OVS lub SOV (pod warunkiem, że podmiot nie uległ polisyntezie).
Pytania[]
Pytania ogólne tworzy się przez intonację, nie ma inwersji ani specjalnych partykuł. Dla emfazy można na końcu dodać ker? (czyż nie) lub sar? (czy tak?).
Przeczenia[]
Przy przeczeniu najczęściej stosuje się sufiks kiś- przy orzeczniku. W przypadku zaimków nie występuje podwjna negacja, a formy zaprzeczone zaimków nie są używane.
Czasowniki[]
W języku ęmuckim czasownik składa się z orzecznika i końcówki (nazywanej czasami łącznikiem czasownikowym). Wszystkie czasowniki są tworzone od imion gramatycznych (np. rzeczowników, przymiotników lub imiesłowów) odmienionych przez przypadek orzecznikownik. Orzecznik może także zawierać informację o honoryfikacji.
Końcówkę w piśmie odgranicza się od reszty czasownika dywizem. Buduję się ją z cząstek łączonych aglutynacyjnie według określonych zasad i noszących informację gramatyczną, np. tofmeśterak - tof (czas nieprzeszły) + meś (1. os. l. poj.) + te (czas przyszły) + rak (czynność nagła).
Tryby[]
Czasowniki mogą przyjąć jeden z trzech trybów, trzech stron (p. sekcja imiesłowy), trzech osób w dwóch liczbach, dziesięciu czasów. Po dołączeniu prefiksu -il/ir do orzecznika przyjmują optatyw. Forma bezosobowa jest równa trzeciej osobie l. poj., która nie posiada afiksu osoby.
Tryb oznajmujący[]
Możliwe do konstrukcji czasy:
- kursywą oznaczono czasy używane rzadko lub nieobecne w mowie potocznej
- (P - afiks osobowy - p. sekcja zaimki)
- czas ogólny (raf+P)
- czas przeszły ciągły (myf+P)
- czas przeszły punktowy (myf+P+rak)
- czas zaprzeszły (myf+P+myp)
- czas przyszły w przeszłości (myf+P+te)
- czas przyszły w przeszłości punktowy (myf+P+terak)
- czas teraźniejszy ciągły (tof+P)
- czas teraźniejszy punktowy (tof+P+rak)
- czas przyszły ciągły (tof+P+te)
- czas przyszły punktowy (tof+P+terak)
Tryb rozkazujący[]
- 1. i 2. os. l. poj. i mn. - P
- 3. os. l. poj. - te
- 3. os. l. mn. - P+te
Tryb warunkowy[]
- czas współczesny - gaf+P
- czas uprzedni - myf+P+gap
Czasowniki konstrukcyjne[]
być[]
Polskiemu czasownikowi być odpowiadają w języku ęmuckim dwie konstrukcje:
- w znaczeniu istnieć, znajdować się, być gdzieś - czasownik ę-śi[4]
- w znaczeniu być kimś, być jakimś - konstrukcja orzecznika z łącznikiem
mieć[]
W języku ęmuckim nie ma czasownika mieć. Zamiast niego używa się konstrukcji czasownika ę-śi i posiadacza w posesywie.
Czasowniki modalne[]
- móc
- w znaczeniu mieć prawo, można, wolno, gdzie użycie wynika z pozwolenia - czasownik mų-śi
- w znaczeniu potrafić, zdołać, gdzie użycie wynika z własnych możliwości - czasownik sośtą-śi
- musieć
- w znaczeniu mieć obowiązek, trzeba, gdzie użycie wynika z nakazu, przymusu - czasownik darą-śi
- w znaczeniu mieć potrzebę, gdzie użycie wynika z naturalnej potrzeby - czasownik tahtą-śi
Ponadto w przypadku każdego z tych czasowników modalnych, czasownik-argument znajduje się przed nim jako odsłownik (tworzony od imiesłowu końcówką -boś) w dopełniaczu i jest polisyntetyzowany jako dopełnienie.
Imiesłowy[]
Imiesłów | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zwykły | -at | -et | -it | -ut | -yt | -ot | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
Sprawczy | -aśket | -eśket | -iśket | -uśket | -yśket | -otket | -lket | -pket | -nket | -rket | -kket | -fket | -tket | -śket | -jket |
Bierny | -anat | -enat | -inat | -unat | -ynat | -otot | -nret | -nbet | -net | -nret | -nget | -nvet | -net | -śet | -zet |
Strona czynna[]
- podmiot wykonuje pewną czynność
- podmiot czynnie działa na samego siebie (strona zwrotna), wówczas nie podaje się dopełnienia bliższego
- podmioty wzajemnie na siebie działają (strona wzajemna), wówczas jako dopełnienie bliższe dodaje się odpowiedni zaimek osobowy
- podmiot wykonując czynność powoduje ją u innej osoby, podanej w dopełnieniu dalszym (kauzatyw)
Strona sprawcza[]
- podmiot wykonując czynność powoduje ją u nieznanej osoby, nie podaje się dopełnienia dalszego adresata
- podmiot powoduje działanie, samemu go nie wykonując
Strona bierna[]
- na podmiocie jest wykonywana czynność
- podmiot strony zwrotnej nie jest głównym sprawcą czynności (strona zwrotna)
- sprawca stanu podmiotu jest nieznany (antykozatyw)
Deklinacja[]
W języku ęmuckim występuje 19 przypadków. Pierwsze cztery są fleksyjne, pozostałe natomiast - aglutynacyjne, tworzone przez przyklejanie poimków do przypadku czwartego i służące głównie do określania relacji czasowych i przestrzennych.
gr. | |||||||||||||||
Mian. | -at | -et | -it | -ut | -yt | -ot | -l | -p | -n | -r | -k | -f | -h | -ś | -j |
Orz. | -ą | -ę | -į | -ų | -ỹ | -otǫ | -ltǫ | -ptǫ | -ntǫ | -rtǫ | -ktǫ | -ftǫ | -tǫ | -jśę | -jzę |
Dop. | -a- | -e- | -i- | -u- | -y- | -ot- | -l- | -p- | -n- | -r- | -k- | -f- | -t- | -ś- | -j- |
Postp. | -a | -e | -i | -u | -y | -oto | -lto | -pto | -nto | -rto | -kto | -fto | -to | -śi | -zi |
Istnieją nieliczne słowa zakończone w mianowniku na samogłoskę ustną bądź nosową. Są one odmieniane wg I deklinacji.
Przykład odmiany[]
get | ziemia | rot | kot | śek | pies | duj | piorun | Mianownik |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
gę | (być) ziemią | rotǫ | (być) kotem | śektǫ | (być) psem | dujzę | (być) piorunem | Orzecznik |
ge | ziemię | rot | kota | śek | psa | duj | piorun | Dopełniacz |
ge | ziemi | roto | kocie | śekto | psie | duzi | piorunie | Poimkownik |
ge'uh | w ziemi | roto'uh | w kocie | śekto'uh | w psie | duzi'uh | w piorunie | Inessyw |
ge'uhrek | z ziemi | roto'uhrek | z kota | śekto'uhrek | z psa | duzi'uhrek | z pioruna | Ellatyw |
ge'uhtik | w ziemię | roto'uhtik | w kota | śekto'uhtik | w psa | duzi'uhtik | w pioruna | Illatyw |
gevoh | na ziemi | rotovoh | na kocie | śektovoh | na psie | duzivoh | na piorunie | Adessyw |
gevohrek | od ziemi | rotovohrek | od kota | śektovohrek | od psa | duzivohrek | od pioruna | Delatyw |
gevohtik | na ziemię | rotovohtik | na kota | śektovohtik | na psa | duzivohtik | na piorun | Allatyw |
gezuś | ziemi | rotozuś | kota | śektozuś | psa | duzizuś | pioruna | Posessyw |
gezuśrek | od ziemi | rotozuśrek | od kota | śektozuśrek | od psa | duzizuśrek | od pioruna | Ablatyw |
gezuśtik | dla ziemi | rotozuśtik | dla kota | śektozuśtik | dla psa | duzizuśtik | dla pioruna | Celownik |
gevek | podczas ziemi | rotovek | podczas kota | śektovek | podczas psa | duzivek | podczas pioruna | Essyw |
ge'ak | z ziemią | roto'ak | z kotem | śekto'ak | z psem | duzi'ak | z piorunem | Komitatyw |
gekik | bez ziemi | rotokik | bez kota | śektokik | bez psa | duzikik | bez pioruna | Abessyw |
genamik | jak ziemia / ziemią | rotonamik | po kociemu / kotem | śektonamik | po psiemu / psem | duzinamik | jak piorun / piorunem | Instruktyw |
genatik | przez ziemię | rotonatik | przez kota | śektonatik | przez psa | duzinamik | przez piorun | Prolatyw |
Zaimki[]
Ja | Ty | On | Ona | Ono | My | Wy | Oni/ one f |
One n | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mianownik | met | dut | da'it | zo'it | ih | nomet | ganet | nǫ'it | nǫ'ih |
Orzecznik | mę | dų | da'į | zo'į | itǫ | nomę | ganę | nǫ'į | nǫ'itǫ |
Dopełniacz | me- | du- | da'i- | zo'i- | ito- | non- | gan- | nǫ'i- | nǫ'ito- |
Przypadek przyrostkowy |
meni | duni | da'i | zo'i | ito | noni | gani | nǫ'i | nǫ'ito |
Przedrostek dzierżawczy |
mer- | dur- | da'ir- | zo'ir- | – | nor- | gar- | nir- | |
Afiks czasownikowy |
meś | duś | – | – | – | non | gan | 'it | 'ih |
obecny | wskazujący | pytający | względny | nieokreśl. | upowszech- niający | |
---|---|---|---|---|---|---|
osoba | da'it (on) zo'it (ona) |
sat (ta osoba) | vit (kto) | tyt (ten, kto) | at (ktoś) | kot (każdy) |
rzecz | ih (to) | sato (tamto) | vito (co) | tyto (to, co) | ato (coś) | koto (wszystko) |
przymiot | kut (taki) | sąmyt (takowy) | vįmyt (jaki) | tỹmyt (taki, jak) | ąmyt (jakiś) | kǫmyt |
miejsce | kanoh (tu) | savoh (tam) | vivoh (gdzie) | tynvoh (tam, gdzie) | avoh (gdzieś) | konvoh (wszędzie) |
początek | kanohrek (stąd) | savohrek (stamtąd) | vivohrek (skąd) | tynvohrek (skąd) | avohrek (skądś) | konvohrek (zewsząd) |
cel | kanohtik (tu) | savohtik (tam) | vivohtik (dokąd) | tynvohtik (dokąd) | avohtik (dokądś) | konvohtik (wszędzie) |
czas | kak (teraz) | savek (wtedy) | vivek (kiedy) | tynvek (gdy) | avek (kiedyś) | konvek (zawsze) |
sposób | kak (tak) | sanamik | vinamik (jak) | tynnamik (tak, jak) | ak (jakoś) | konnamik |
Przymiotniki[]
Przymiotniki mają najczęściej końcówkę -myt i odmieniają się jak zwykłe imiona.
Dopełniacz[]
Przymiotnik charakteryzuje się dwoma dopełniaczami:
- współrzędny (końcówka -me[5]) - jeśli pełni funkcję przydawki dopełniaczowej dla wyrazu podstawowego;
- podrzędny (koncówka dopełniacza) - jeśli pełni funkcję przydawki innego dopełnienia (lub przydawki dopełniaczowej) albo dopełnienia.
Stopniowanie[]
Przymiotnik może mieć jeden z czterech stopni:
- równy (forma podstawowa);
- wyższy ((c)u -aj; -ej; manaj) - rzadko używana forma oznaczająca większe natężenie cechy niż w st. równym. Zazwyczaj spotyka się ją przy porównaniach 2-3 osób/rzeczy.
- zawyższy ((c)u -azaj; -aj; -(z)ej; nazaj) - forma oznaczająca wyższe natężenie cechy niż w st. równym i wyższym, ale niższe niż w najwyższym. Stosuje się ją przy porównaniach 4 i więcej osób/rzeczy.
- najwyższy (n -it; ~midit; nit) - stopień najwyższego natężenia cechy wśród wszystkich osób/rzeczy.
Konstrykcje porównawcze:
- stopnia równego - przymiotnik + rzeczownik w instruktywie
- stopnia wyższego - przymiotnik + rzeczownik w ablatywie
- stopnia zawyższego - przymiotnik + partykuła tą + rzeczownik w ablatywie
- stopnia najwyższego - przymiotnik + rzeczownik w adessywie
dobry | gah | - | kazaj | ganit |
---|---|---|---|---|
zły | ruj | ruzaj | ruzit | |
piękny | tankal | tankaraj | takrazaj | tankit |
prosty banalny |
mervyt | mervydaj | mervidit | |
młody | maldat | maldadaj | maldanit | |
mizerny biedny |
rudot | rudodaj | rutdozaj | rudonit |
święty | sajsan | - | sajsanaj | sajsannit |
Słowotwórstwo[]
Afiks | Kategoria słowotwórcza | Przykład |
---|---|---|
ihtal- | położenie południowe | ihtalvit (południowo-wschodni) od vit (wschodni) |
kep- | dla kolejnego pokolenia (w nazwach członków rodziny) | kepmanzor (babcia) od manzor (mama) |
kiś- | zaprzeczenie | kiśvit (zachodni) od vit (wschodni) |
nǫ- | liczba mnoga | Ralnǫ'et (Eci) od Ral'et (Et) |
poj- | położenie północne | pojvit (północno-wschodni) od vit (wschodni) |
ral- | dla słowa rodzimego, które przyjęło znaczenie nazwy własnej | Ralmip (Nąmip) od mip (chomik) |
u-ak | Nazwa narzędzia | tudak (packa) od tut [6] |
u-at | Rzeczownik zbiorowy; duże nagromadzenie czegoś | bezat [7] od bej (dom) |
u-etek | słabe zdrobnienie | |
n-ek | zdrobnienie | |
n-eśek | mocne zdrobnienie | |
u-edek | słabe zgrubienie | |
u-et | zgrubienie | soval, sovaret (Sobal) |
u-en | Nazwa większej rzeczy podobnej do czegoś | zyven (ocean) od zyf (morze) |
g-ul | nazwa organizacji | |
n-yt | archaiczny sufiks przymiotnikowy | |
-boś | rzeczownik odsłowny | ziktatboś (bieg) od ziktat (biegnący) |
-kan | archaiczny sufiks narzędzia, systemu | syr'atkan (mowa) od syr'at (mówiący) |
-myt | sufiks przymiotnikowy (dodawany do orzecznikownika) | ral'ęmyt (ęmucki) od Ral'et (Et) |
-toh | nazwa kraju, państwa, okolic | rojtyttoh (unia) od rojtyt (jednoczący) |
-zan | sufiks przysłówkowy | etzan (będąc) od et (będący) |
Honoryfikacja[]
Spośród różnych rodzajów zdrobnień i zgrubień na uwagę zasługują afiksy posiadające nacechowanie emocjonalne. Przyłączone do orzecznika mogą wyrażać honoryfikatywność.
Afiks | Desygnat | Nacechowanie |
---|---|---|
n-an | o mężczyznach | bardzo pozytywne |
n-in | o kobietach | bardzo pozytywne |
u-an | o osobach duchownych | pozytywne, nieco religijne |
n-ut -nut |
o osobach starszych, dorosłych | średnio pozytywne |
n-ek | różne | zdrobnienie |
u-et | różne | zgrubienie |
u-uk | o osobach, rzadziej podmiotach ożywionych | średnio negatywne, żartobliwe ironiczne lub kpiące |
u-ej | o podmiotach nieożywionych, rzeczach abstrakcyjnych | negatywne |
c-uj -kuj |
o podmiotach nieosobowych, obraźliwie o osobach | bardzo negatywne |
Liczby[]
Liczebniki główne:
- keh
- guh
- kekuh
- ryh
- mikan
- śoh
- keśoh
- veh
- keveh
- mah
- kemah
- majguh
- kemajguh
- majryh
- kemajryh
- majśoh
- kemajśoh
- majveh
- kemajveh
- gųmah
- gųmah keh
- gųmah guh
- gųmah kekuh
- gųmah ryh
- mikmikan
- itd.
Dla liczb 2-4, 6-20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, liczebniki porządkowe tworzy się zastępując -h przez -tot, a przedrostek zwielokrotniający przez -w̃ (ogonek lub tylda na piśmie). Wielokrotności dziesiątki i setki tworzy się za pomocą przedrostków zwielokrotniających, a wielokrotności dziesiątek tysięcy, milionów i większych - opisowo.
Liczebniki nieregularne[]
Liczba | Liczebnik główny |
Liczebnik porządkowy |
Przedrostek zwielokrotniający |
---|---|---|---|
0 | ah | (antyt) | (atǫ-) |
1 | keh | ekmyt | (enk-, ek-) |
5 | mikan | mikantot | mik- |
25 | mikmikan | mikmikantot | mikmik- |
100 | sit | sįmyt | sit-, (sį-) |
1000 | mąsit | mąsįmyt | (mąsit-) |
10 000 | zot | zotǫmyt | (zot-) |
1 000 000 | milzun | (milzuntǫmyt) | (milzun-) |
Liczby 5, 25, 100 (dawniej 125) i 10 000 (dawniej 3125) są pozostałością po systemie piątkowym.
Przykłady[]
- Ral'ęmyt syr'atkan
- [ɾælʔew̃mɯt sɯɹʔætkæn]
- raLqeWmyT syRqaTkaN
- Рѣлъеўмыт сыръѣткѣн
- 랄엥믇 슷앋칸
- Język ęmucki
- Ę-śi, onvi kiś'ę-śi; sa'it somatbojśę-raf.
- [ew̃ɕi ʌɱvi kiɕʔew̃ɕi sæʔit ˈsʌmædbʌjɕew̃ˌɾæf]
- Еўші, анві кішъеўші; сѣіт самѣтбайшеўрѣф.
- 엥치 언비 킻엥치; 사읻 서맏벚쳉랍
- Być, albo nie być; oto jest pytanie.
- Repnatboś-sormejtę-myfmeśrak.
- [ɾepnætbʌɕ sʌɹmejtew̃ mɯɸmeɕɾæk]
- Репнѣтбаш сармейте мыфмешрѣк.
- 렢낱뻧 삿멪텡 믑멫락
- Przegrałem grę.
- Damok etboś-mų-tofte solmazivek.
- [dæmʌk ˌʔedbʌɕˈmow̃ˌtʌfte sʌlmæʑivek]
- Дамок етбашмоўтафте салмѣживек
- Jutro może padać.
- Ave, Kajsar. Nǫsut sardatbośizuśtik du-dajreśkę-tof'it.
- [æve kæjsær nʌw̃sot sæɹdædbʌɕiʑoɕtik doˈdæjɾeɕkew̃ˌtʌfʔit]
- Ѣве, кѣйсѣр. Наўсот сѣрдѣтбажоштик додѣйрешкеўтафъит.
- Awe, Cezarze! Idący na śmierć pozdrawiają cię.
- Venką-raf-a-nihboś, vą tarmaktozuś ę-raf-a-dolśanboś gon-ziltovohtik kon'ito salto'uh.
- [ˈvenkæw̰ˌɾæfʔæniɦbʌɕ væw̃ tæɹmættʌʑoɕ ˈew̃ɾæfʔædʌlɕænbʌɕ gʌnʑiltʌvʌhtik kʌnʔitʌ sæltʌʔoh]
- Życie jest drogie, ale cena obejmuje podróż dookoła Słońca każdego roku.
W innych językach[]
Język | Twórca | Tłumaczenie |
---|---|---|
ahtialański | RWHÔ | Єумытіедаі Кієнау |
akiŭng | RWHÔ | 語恩木頭 |
angielski | nd. | Emmut language |
apentulski | Hapana Mtu | Ȝeϯo |
chomicki | Milya0 | bzyjn vblb ryxlnw |
eboran | Hapana Mtu | Wudzwodocha wom |
ęmucki | Milya0 | Ral'ęmyt syr'atkan |
keralijski | Milya0 | Etoon keili |
kiwu | Milya0 | kilu etu u |
liedajski | Milya0 | Ewmutic ćeľep Эўмутік келеп |
mylziański | Leto Atryda | Ik-emmut |
nikau | Milya0 | Keleu Etu |
noliczański | Leto Atryda | Ewmuti carg |
polski | nd. | Język ęmucki |
rodzki | Paweł Ciupak | emutsku jezuk |
rowański | Hapana Mtu | Erlëkę hu |
wielkopolski | Paweł Ciupak | emucyś śproch |
Przypisy[]
- ↑ Gdzieniegdzie jako owe słowa identyfikowano inskrypcje s.r.h.h i s.r.h.t.
- ↑ W inicjale sylaby.
- ↑ W kodzie sylaby.
- ↑ staroęm. ɛ ə̃xi, średnioęm. ɛ̃çi
- ↑ Dołączane do mianownika lub zamieniane z -myt
- ↑ dźwiękonaśladowcze "pac"
- ↑ archaicznie "miasto/ulica/osiedle"; stąd też nazwa "Bezadat" <- średnioęm. bɛʝadad(ə)