Język Na'vi (nazwa własna: [ˈnaʔvi]) – sztuczny język a priori stworzony przez profesora Szkoły Biznesu im. Marshalla (USA), lingwistę Paula Frommera na potrzeby filmu Jamesa Camerona "Avatar" (2009), którym posługują się rdzenni mieszkańcy świata Pandora.
Wymowa i pisownia[]
Na'vi charakteryzuje się dość nieskomplikowaną fonetyką, z cechami typowymi dla języków wielu kultur słabo rozwiniętych (tj. języki Indian, afrykańskie, niektóre azjatyckie), zapisywane zmodyfikowanym pismem łacińskim. Użytkownicy języka nie rozwinęli własnego pisma, toteż wzorem są litery używane do zapisu języka angielskiego, z którego też wprowadzono niektóre zapożyczenia (np. kunsìp, z ang. "gunship").
Język posiada pary głosek zwartych bezdźwięczna - ejektywna w miejsce dźwięcznej - bezdźwięcznej, tj. [pʼ], [tʼ] i [kʼ], zapisywane <px>, <tx>, <kx>, a także sonanty, tj. <ll> dla [l̩] i <rr> dla [r̩]. Zwarcie krtaniowe ma status fonemu.
Samogłoski[]
| przednie | tylne | |
|---|---|---|
| przymknięte | [u] [ʊ] | |
| średnie | ||
| otwarte |
W Na'vi jest siedem podstawowych samogłosek: a ä e i ì o u oraz cztery dyftongi: <aw> dla zapisu [aw], <ew> dla [εw], <ay> dla [aj] i <ey> dla [εj].
Oboczności samogłosek[]
Końcowa samogłoska krótkich słówek funkcyjnych zanika przed wyrazem rozpoczynającym się inną samogłoską, np. lu (być) w l-ayngakip (który jest wśród was).
Spółgłoski[]
W nawiasach - zapis wg Paula Frommera.
| Wargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Miękkopodniebienne | Krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|
| Ejektywne | px [pʼ] | tx [tʼ] | kx [kʼ] | ||
| Wybuchowe | p [p] | t [t] | k [k] | ’ [ʔ] | |
| Afrykaty | ts (c) [ts] | ||||
| Szczelinowe | f [f] v [v] |
s [s] z [z] |
h [h] | ||
| Nosowe | m [m] | n [n] | ng (g) [ŋ] | ||
| Półsamogłoski | w [w] | r [ɾ] l [l] |
y [j] |
Oboczności spółgłosek[]
Głoska ng upodabnia się do następujących po niej m i n, więc tìng mikyun (słuchać) i tìng nari (patrzeć) są wymawiane zazwyczaj jako tìm mikyun i tìn nari.
Przed pewnymi przedrostkami i przedimkami występuje lenicja spółgłosek zwartych, ejektywów i afrykaty:
| Podstawowa | px | p | tx | t | ts | kx | k | ' |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osłabiona | p | f | t | s | s | k | h | – |
Np. liczba mnoga od po (on/ona) to ayfo (oni/one) lub po prostu fo.
Gramatyka[]
Spotyka się wiele nieczęsto spotykanych elementów, jak np. odmiana czasownika przez wrostki, topikalizacja, ergatywność. Wszystkie elementy języka Na'vi można spotkać w językach naturalnych, ale kombinacja jest unikatowa.
Zaimki[]
Istnieje rozróżnienie na „my” inkluzywne (my z tobą) i ekskluzywne (my bez ciebie).
| Liczba | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Pojedyncza | Podwójna | Potrójna | Mnoga | ||
| 1. os. | ekskl. | oe | moe | pxoe | ayoe |
| inkl. | oeng | pxoeng | ayoeng | ||
| 2. os. | nga | menga | pxenga | aynga | |
| 3. os. | po | mefo | pxefo | ayfo fo | |
Opcjonalne formy honoryfikatywne pierwszej i drugiej osoby to odpowiednio ohe i ngenga. Do zaimków dzierżawczych zalicza się ngeyä (twój) i peyä (jego/jej). Płeć trzeciej osoby l. poj. można odróżnić zaimkami poan (on) i poé (ona). Zaimki odmieniają się jak rzeczowniki.
Czasowniki[]
Czasowniki odmieniają się przez czas i aspekt, ale nie przez osobę. Przy odmianie dodaje się infiksy - wrostki, które dodaje się przed przedostatnią sylabą słowa. Nie są one oznaczane, jeśli można domyślić się okoliczności z kontekstu.
Drugi wrostek może dotyczyć ewidencjalności lub nacechowania emocjonalnego
Słownictwo[]
Słowotwórstwo[]
Do tworzenia rzeczowników abstrakcyjnych służy przedrostek tì-, np.:
- tìngay (prawda) od ngay (prawdziwy);
Nazwę wykonawcy czynności tworzy się przyrostkiem -yu, np.:
- táronyu (łowca) od táron (polować);
Przymiotniki powstają od rzeczowników za pomocą prefiksu le-, np.:
- lehrrap (niebezpieczny) od hrrap (niebezpieczeństwo);
Przysłówki można utworzyć przedrostkiem nì-, np.:
- nìftúe (łatwo) od ftúe (łatwy).
Część wyrazów została stworzona przez zestawianie ze sobą innych słów, np. yomtìng (karmić) to dosłownie dawać jedzenie. Inne czasowniki - np. si irayo (dziękować) - zostały utworzone słówkiem si (robić)
Zwroty grzecznościowe[]
- Kaltxì. - Witaj!
- Ngaru lu fpom srak? - Jak się masz?
- Mipa zìsìt lefpom ngaru! - Szczęśliwego nowego roku!
- Rutxé. - Proszę.
- Iráyo. - Dziękuję.
- Óe ngáru seiyí iráyo. - Dziękuję ci.
- Kìyeváme. - Do zobaczenia.
- Óe ómum. - Wiem.
- Tslolám. - Zrozumiałem.
- Tsún tivám. - Nieźle.
Przykładowe zdania[]
| Kaltxì. | Nga-ru | lu | fpom | srak? |
| Powitanie. | Ty-CEL | być | dobre-samopoczucie | pytanie? |
- Witaj, jak się masz?
| Tsun | oe | nga-hu | nì-Na’vi | p‹iv›ängkxo | a | fì-’u | oe-ru | prrte’ | lu. |
| mieć możliwość | ja | z tobą | w Na'vi | rozmawiać <TR.ŁĄCZ> | że | to | ja-CEL | przyjemność | być |
- To przyjemność móc rozmawiać z tobą w Na'vi.
Linki zewnętrzne[]
- Polskie Centrum Na'vi, aktualności i materiały w języku polskim
- LearnNavi.org, strona w języku angielskim poświęcona językowi na'vi
- Wiki powyższego serwisu
- Artykuł o języku w anglojęzycznej Wikipedii