Nie podano opisu zmian |
|||
Linia 7: | Linia 7: | ||
Ujednolicenie literackiego języka irathejskiego dokonało się spontanicznie, na drodze oddziaływania szczególnie cenionych wzorców literackich, w ciągu XIII i XIV wieku e.a. Na przełomie XV i XVI wieku proces ten jest już zakończony. Literackiego języka irathejskiego używa się do redagowania bieżących dokumentów i dzieł literackich przeznaczonych dla szerokiego grona czytelniczego (obejmującego środowiska dworskie, szlachtę i zamożne mieszczaństwo), podczas gdy klasyczny język eirski pozostaje tworzywem dzieł literatury elitarnej i naukowej, liturgii i uroczystych dokumentów. Bliskie pokrewieństwo i znaczna zależność leksyki irathejskiej od języka klasycznego sprawia, że mimo znaczących różnic w gramatyce, języki te pozostają w znacznym stopniu wzajemnie zrozumiałe. W komunikacji codziennej, zwłaszcza wśród osób niewykształconych, pozostają liczne dialekty. Warta odnotowania jest tendencja do rozszerzania zakresu użycia literackiego języka irathejskiego zarówno kosztem języka klasycznego, jak i dialektów mówionych (to ostatnie można zaobserwować zwłaszcza wśród warstw średnich, tj. drobnej szlachty i mieszczaństwa). |
Ujednolicenie literackiego języka irathejskiego dokonało się spontanicznie, na drodze oddziaływania szczególnie cenionych wzorców literackich, w ciągu XIII i XIV wieku e.a. Na przełomie XV i XVI wieku proces ten jest już zakończony. Literackiego języka irathejskiego używa się do redagowania bieżących dokumentów i dzieł literackich przeznaczonych dla szerokiego grona czytelniczego (obejmującego środowiska dworskie, szlachtę i zamożne mieszczaństwo), podczas gdy klasyczny język eirski pozostaje tworzywem dzieł literatury elitarnej i naukowej, liturgii i uroczystych dokumentów. Bliskie pokrewieństwo i znaczna zależność leksyki irathejskiej od języka klasycznego sprawia, że mimo znaczących różnic w gramatyce, języki te pozostają w znacznym stopniu wzajemnie zrozumiałe. W komunikacji codziennej, zwłaszcza wśród osób niewykształconych, pozostają liczne dialekty. Warta odnotowania jest tendencja do rozszerzania zakresu użycia literackiego języka irathejskiego zarówno kosztem języka klasycznego, jak i dialektów mówionych (to ostatnie można zaobserwować zwłaszcza wśród warstw średnich, tj. drobnej szlachty i mieszczaństwa). |
||
+ | ==Pismo irathejskie== |
||
+ | Język irathejski zapisywany jest nieznacznie zmodyfikowanym alfabetem eirskim, będącym z kolei modyfikacją pisma aldorejskiego. Używana w niniejszym artykule transliteracja łacińska dokładnie odpowiada zapisowi oryginalnemu. |
||
+ | |||
+ | Alfabet łaciński (transliteracja): a, ae, ai, b, bh, c, ch, d, dh, e, ei, g, gh, h, i, l, m, n, ng, o, oi, p, r, s, t, th, u, v. |
||
+ | |||
+ | Uwagi: litera "c" zawsze, nawet przed "e", "ei" oraz "i" odpowiada głosce [k], |
||
+ | |||
+ | litera "i" pełni dwojaką funkcję: po spółgłosce odpowiada głosce [i], po samogłosce oznacza wzdłużenie. |
||
==Fonetyka== |
==Fonetyka== |
||
+ | ===Spółgłoski=== |
||
+ | Język irathejski posiada następujące fonemy spółgłoskowe: |
||
+ | *nosowe: /m/ - m, /n/ - n, /ŋ/ - ng |
||
+ | *zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - c |
||
+ | *szczelinowe: /v/ - bh, v, /ɸ/ - ph, /ð/ - dh, /θ/ - th, /s/ - s, /ɣ/ - gh, /x/ - ch, /h/ - h |
||
+ | *drżące: /r/ - r |
||
+ | *boczne: /l/ - l |
||
+ | Uwaga: wariantem pozycyjnym fonemu /v/ po samogłosce a przed spółgłoską należącą do tego samego wyrazu jest [w] zapisywane jako u, |
||
+ | |||
+ | Fonem /l/ posiada wariant pozycyjny [ɫ] przed spółgłoskami i samogłoskami nieprzednimi. |
||
+ | |||
+ | Spółgłoski /m/, /n/, /ŋ/, /r/, /l/ i /s/ mogą ulec wzdłużeniu, zapisuje się je wówczas jako podwojone: |
||
+ | *[m:] - mm, [n:] - nn, [ŋ:] - nng, [r:] - rr, [l:] - ll, [ɫ] - ll, [s:] - ss. |
||
+ | ===Samogłoski=== |
||
+ | Krótkie:<br />a - /ɑ/,<br />ae - /æ/, <br />e - /ɛ/,<br />i - /i/,<br />o - /ɔ/,<br />u - /u/,<br /><br />Długie:<br />ai - /e:/<br />ei - /ɪ:/<br />oi - /ø:/<br />ui - /y:/.<br /><br />Często spotykane połączenia samogłosek 'ea', 'oa', 'eo' nie są dyftongami, tylko dwiema osobnymi samogłoskami, z których każda tworzy sylabę. Należy je wymawiać z hiatem, nie wolno wstawiać zwarcia krtaniowego.<br /> |
||
+ | |||
+ | Połączenia zapisywane jako au, eu, ou mogą być rozpatrywane jako dyftongi, bądź jako połączenia samogłosek ze spółgłoską [w] będącą wariantem pozycyjnym fonemu /v/. |
||
+ | ====Redukcja samogłosek==== |
||
+ | Samogłoski krótkie w pozycji innej niż wygłosowa i/lub pod akcentem, ulegają redukcji wg. następującego schematu: |
||
+ | |||
+ | a, ae - [ʌ], |
||
+ | |||
+ | e, o - [ə], |
||
+ | |||
+ | i, u - [ɨ]. |
||
+ | ====Wzdłużenie samogłosek==== |
||
+ | W toku odmiany wyrazu i derywacji ostatnia samogłoska tematu fleksyjnego lub słowotwórczego, jeżeli jest krótka, może ulec wzdłużeniu według następującego schematu: |
||
+ | |||
+ | a, ae - ai, |
||
+ | |||
+ | e, i - ei, |
||
+ | |||
+ | o - oi, |
||
+ | |||
+ | u - ui. |
||
+ | ===Budowa sylaby=== |
||
+ | Sylaba w języku irathejskim ma postać sprowadzalną do schematu (O)N(C). Ośrodkiem sylaby może być jedynie samogłoska. Nagłos i wygłos sylaby stanowić może spółgłoska pojedyncza, podwojona, bądź zbitka spółgłoskowa. |
||
+ | |||
+ | Dopuszczalne zbitki spółgłoskowe w obrębie jednej sylaby mają postać NN, RR, RN, NB, RB lub BR, gdzie N oznacza /m/, /n/ lub /ŋ/, R /r/, /l/ lub /s/, a B dowolną spółgłoskę zwarto-wybuchową, bądź szczelinową poza /s/ i /h/. |
||
+ | |||
+ | Spółgłoska /h/ pojawia się wyłącznie w nagłosie wyrazu. Jeśli w wyrazie złożonym /h/ znajdzie się w pozycji innej niż nagłosowa, zanika. Warto pamiętać, że ortografia nie zawsze odpowiada tu wymowie, np. nazwę miejscową Morhaer czyta się [mor'ær]. |
||
+ | |||
+ | Powyższe reguły nie zawsze obowiązują w przypadku wyrazów zapożyczonych. |
||
+ | ===Prozodia=== |
||
+ | Sylaby w języku irathejskim dzieli się, na podstawie ich długości, na krótkie (lekkie) i długie (ciężkie). Sylaba krótka to sylaba otwarta z krótką samogłoską; sylaba zamknięta z krótką samogłoską oraz dowolna sylaba z samogłoską długą jest długa. |
||
+ | |||
+ | Akcent w juęzyku irathejskim pada na ostatnią sylabę rdzenia, żeby poprawnie postawić akcent potrzebna jest zatem znajomość budowy słowotwórczej wyrazu. |
Wersja z 17:36, 20 wrz 2010
Język irathejski (ir. iratheanne thedeis, iratheanen lein) należy do grupy języków eirskich w obrębie wielkiej darańskiej rodziny językowej. Jest głównym językiem wernakularnym używanym w Królestwie Irathei w fikcyjnym świecie pod roboczą nazwą Świata Irathei.
Historia języka
Plemiona eirskie, zamieszkujące obszar Eirii właściwej i Eothei od II w. p.e.a. (przed erą aldorejską), posługiwały się pewną liczbą blisko spokrewnionych ze sobą dialektów. Pierwsza ponaddialektalna norma językowa (tzw. język staroeirski) wykształciła się z końcem IV w. e.a., a w swojej formie używanej na przełomie VII i VIII wieków e.a. pod nazwą klasycznego języka eirskiego (kleir. vedeireane thedeis), stała się na długo językiem literatury, administracji i religii państw eirskich (Irathei, Seilii i Seigharu) oraz Tosinii.
Okupacja aleńska i okres zamętu w Irathei w okresie od XI do XIII stulecia spowodowały upadek piśmiennictwa klasycznoeirskiego. W połączeniu z rozkwitem kultury dworskiej w rozdrobnionej feudalnie Eirii właściwej zaowocowało to wzrostem prestiżu twórczości literackiej w dialektach ludowych, do czego przyczyniła się walnie działalność poetów-pieśniarzy wywodzących się z różnych warstw społecznych - mieszczan, szlachty, arystokracji i kleru toriańskiego.
Ujednolicenie literackiego języka irathejskiego dokonało się spontanicznie, na drodze oddziaływania szczególnie cenionych wzorców literackich, w ciągu XIII i XIV wieku e.a. Na przełomie XV i XVI wieku proces ten jest już zakończony. Literackiego języka irathejskiego używa się do redagowania bieżących dokumentów i dzieł literackich przeznaczonych dla szerokiego grona czytelniczego (obejmującego środowiska dworskie, szlachtę i zamożne mieszczaństwo), podczas gdy klasyczny język eirski pozostaje tworzywem dzieł literatury elitarnej i naukowej, liturgii i uroczystych dokumentów. Bliskie pokrewieństwo i znaczna zależność leksyki irathejskiej od języka klasycznego sprawia, że mimo znaczących różnic w gramatyce, języki te pozostają w znacznym stopniu wzajemnie zrozumiałe. W komunikacji codziennej, zwłaszcza wśród osób niewykształconych, pozostają liczne dialekty. Warta odnotowania jest tendencja do rozszerzania zakresu użycia literackiego języka irathejskiego zarówno kosztem języka klasycznego, jak i dialektów mówionych (to ostatnie można zaobserwować zwłaszcza wśród warstw średnich, tj. drobnej szlachty i mieszczaństwa).
Pismo irathejskie
Język irathejski zapisywany jest nieznacznie zmodyfikowanym alfabetem eirskim, będącym z kolei modyfikacją pisma aldorejskiego. Używana w niniejszym artykule transliteracja łacińska dokładnie odpowiada zapisowi oryginalnemu.
Alfabet łaciński (transliteracja): a, ae, ai, b, bh, c, ch, d, dh, e, ei, g, gh, h, i, l, m, n, ng, o, oi, p, r, s, t, th, u, v.
Uwagi: litera "c" zawsze, nawet przed "e", "ei" oraz "i" odpowiada głosce [k],
litera "i" pełni dwojaką funkcję: po spółgłosce odpowiada głosce [i], po samogłosce oznacza wzdłużenie.
Fonetyka
Spółgłoski
Język irathejski posiada następujące fonemy spółgłoskowe:
- nosowe: /m/ - m, /n/ - n, /ŋ/ - ng
- zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - c
- szczelinowe: /v/ - bh, v, /ɸ/ - ph, /ð/ - dh, /θ/ - th, /s/ - s, /ɣ/ - gh, /x/ - ch, /h/ - h
- drżące: /r/ - r
- boczne: /l/ - l
Uwaga: wariantem pozycyjnym fonemu /v/ po samogłosce a przed spółgłoską należącą do tego samego wyrazu jest [w] zapisywane jako u,
Fonem /l/ posiada wariant pozycyjny [ɫ] przed spółgłoskami i samogłoskami nieprzednimi.
Spółgłoski /m/, /n/, /ŋ/, /r/, /l/ i /s/ mogą ulec wzdłużeniu, zapisuje się je wówczas jako podwojone:
- [m:] - mm, [n:] - nn, [ŋ:] - nng, [r:] - rr, [l:] - ll, [ɫ] - ll, [s:] - ss.
Samogłoski
Krótkie:
a - /ɑ/,
ae - /æ/,
e - /ɛ/,
i - /i/,
o - /ɔ/,
u - /u/,
Długie:
ai - /e:/
ei - /ɪ:/
oi - /ø:/
ui - /y:/.
Często spotykane połączenia samogłosek 'ea', 'oa', 'eo' nie są dyftongami, tylko dwiema osobnymi samogłoskami, z których każda tworzy sylabę. Należy je wymawiać z hiatem, nie wolno wstawiać zwarcia krtaniowego.
Połączenia zapisywane jako au, eu, ou mogą być rozpatrywane jako dyftongi, bądź jako połączenia samogłosek ze spółgłoską [w] będącą wariantem pozycyjnym fonemu /v/.
Redukcja samogłosek
Samogłoski krótkie w pozycji innej niż wygłosowa i/lub pod akcentem, ulegają redukcji wg. następującego schematu:
a, ae - [ʌ],
e, o - [ə],
i, u - [ɨ].
Wzdłużenie samogłosek
W toku odmiany wyrazu i derywacji ostatnia samogłoska tematu fleksyjnego lub słowotwórczego, jeżeli jest krótka, może ulec wzdłużeniu według następującego schematu:
a, ae - ai,
e, i - ei,
o - oi,
u - ui.
Budowa sylaby
Sylaba w języku irathejskim ma postać sprowadzalną do schematu (O)N(C). Ośrodkiem sylaby może być jedynie samogłoska. Nagłos i wygłos sylaby stanowić może spółgłoska pojedyncza, podwojona, bądź zbitka spółgłoskowa.
Dopuszczalne zbitki spółgłoskowe w obrębie jednej sylaby mają postać NN, RR, RN, NB, RB lub BR, gdzie N oznacza /m/, /n/ lub /ŋ/, R /r/, /l/ lub /s/, a B dowolną spółgłoskę zwarto-wybuchową, bądź szczelinową poza /s/ i /h/.
Spółgłoska /h/ pojawia się wyłącznie w nagłosie wyrazu. Jeśli w wyrazie złożonym /h/ znajdzie się w pozycji innej niż nagłosowa, zanika. Warto pamiętać, że ortografia nie zawsze odpowiada tu wymowie, np. nazwę miejscową Morhaer czyta się [mor'ær].
Powyższe reguły nie zawsze obowiązują w przypadku wyrazów zapożyczonych.
Prozodia
Sylaby w języku irathejskim dzieli się, na podstawie ich długości, na krótkie (lekkie) i długie (ciężkie). Sylaba krótka to sylaba otwarta z krótką samogłoską; sylaba zamknięta z krótką samogłoską oraz dowolna sylaba z samogłoską długą jest długa.
Akcent w juęzyku irathejskim pada na ostatnią sylabę rdzenia, żeby poprawnie postawić akcent potrzebna jest zatem znajomość budowy słowotwórczej wyrazu.