Conlang Wiki
Advertisement

Język starothekeryjski (nyumen palo hekerya) - język sztuczny stworzony przez użyszkodnika zantyr. Mówili nim fikcyjni ludzie jaskiń, kopalń i podziemia, jednak nie jest on specjalnie używany w żadnym opowiadaniu. Aktualnie na wymarciu, używany przez niewielkie odizolowane społeczności i jako klasyczny język literacki. Wyparty przez nowothekeryjski.

Historia[]

Język powstał od prajęzyka tiokri, i stamtąd wywodzi się składnia i wiele rozwiązań gramatycznych. Drastyczne przekształcenie z języka o charakterze czysto analitycznym, do formy aglutynacyjnej; a także wzbogacenie fonetyki(!) wynika ze zderzenia z językiem elfów podziemia, który miał taki charakter. Istnieją pogłoski, iż nyumen palo hekerya jest niejako na wpół sztucznym tworem - wynikiem pracy uczonych nad stworzeniem języka do sprawniejszej komunikacji(tiokri miało niesłychanie prosty, ale także niesłychanie złożony i długi system gramatyczny). Nie jest to jednak potwierdzone żadnymi badaniami.

Wymowa, zapis, akcent[]

Wymowa[]

W starothekeryjskim używa się następujących głosek (transkrypcja X-SAMPA):

[a], [e], [T], [i], [k], [l], [m], [n], [o], [p], [r], [s], [t], [u], [v]

Nie rozróżnia się dźwięczności. Różnica jest czysto estetyczna, jednak używanie [b], [d], [g], [z] i [f] jest uważane za co najmniej nieodpowiednie.

Zapis[]

Do transkrypcji używa się następujących znaków(w kolejności odpowiadających głosek):

A E H I K L M N O P R S T U V Y

Wymowa zbliżona do polskiej(zapis X-SAMPA wyżej) z następującymi różnicami:

  • Y – używane jako „i” (niczym polskie „j”) w połączeniu z samogłoską
  • V – jak „w”
  • H – jak angielskie „th”(poprzednio takoż się pisało)

Akcent[]

W starothekeryjskim występuje akcent inicjalny w każdym czasowniku, bądź rzeczowniku. Jest on dynamiczny, a czasem także iloczasowy. Akcentem tonalnym i iloczasowym w przedostatniej sylabie oznaczamy element, który chcemy podkreślić. Akcent taki to drastyczna, chwilowa zmiana tonu – małe zmiany tonu zachodzące w zdaniu nie robią większej różnicy, a służą utrzymaniu melodyki mowy. Przy spójnikach także zmienia się ton – trzeba go utrzymać do końca danego zdania (lub podzdania), albo innego spójnika.

Składnia i gramatyka[]

Budowa zdania[]

Szyk zdania OVS. Może być on bardzo szeroko modyfikowany, jednak utarty jest schemat:

[spójnik] + [okoliczniki] + [dopełnienie dalsze] + [dopełnienie bliższe] + [modyfikatory] + czasownik + podmiot

Partykuły dotyczą słowa bezpośrednio po niej.

Partykuły bez użycia łącznika „spiętrzają” się.

Partykuł można używać w zdaniu jako innej funkcji w zdaniu tak długo, dopóki będzie to jednoznaczne.

Odmiana rzeczowników[]

Istnieją 3 deklinacje, każda po 9 przypadków:

  • Mianownik – jak w polskim
  • Dopełniacz – wszystkie określenia rzeczownika(partykuły), odpowiednik przymiotnika
  • Biernik – dopełnienie bliższe
  • Celownik – dopełnienie dalsze
  • Narzędnik – przy pomocy, z powodu itd. ew. z powodu braku lepszego przypadku
  • Okolicznik – zarówno funkcja przysłówka, jak i używane do tworzenia wyrażeń przyimkowych, czasem jako po prostu okolicznik
  • Komparatyw (Porównywacz) – używany do porównań i opisu sposobu
  • Łącznik – do łączenia rzeczowników w jednej funkcji
  • Wołacz – używany w zwrotach bezpośrednich

Liczbę pojedyńczą stosuje się także w odniesieniu do nierozerwalnych par przedmiotów(spodnie, buty). Jest to po prostu liczba podwójna o identycznej odmianie co pojedyńcza.

Tabele gramatyczne:

SINGULAR

PLURAL

Mianownik

-o

-i

Dopełniacz

-on

-in

Biernik

-os

-is

Celownik

-ov

-iv

Narzędnik

-omen

-imen

Okolicznik

-oren

-iren

Komparatyw

-oryal

-iryal

Łącznik

-oris

-iris

Wołacz

-o

-i

SINGULAR

PLURAL

Mianownik

-eh

-isi

Dopełniacz

-en

-ini

Biernik

-es

-esi

Celownik

-ev

-ivi

Narzędnik

-elem

-eleni

Okolicznik

-eres

-eresi

Komparatyw

-eryal

-irali

Łącznik

-elis

-elasi

Wołacz

-eha

-isi


SINGULAR

PLURAL

Mianownik

-ya

-yel

Dopełniacz

-yon

-yen

Biernik

-yes

-yesi

Celownik

-yeh

-yev

Narzędnik

-imoh

-imih

Okolicznik

-ireh

-irayeh

Komparatyw

-yal

-yali

Łącznik

-ih

-ihi

Wołacz

-i

-a


Zaimki[]

W thekeryjskim istnieją poniższe zaimki (niektóre są złożone). Tutaj podano także ich odmianę.

Osobowe w mianowniku:

X

Liczba pojedyńcza

Liczba mnoga

I osoba

-m

-me

II osoba

-t

-te

III osoba

-lan

-ne

IV osoba

-lah

-he

V osoba

X

-le


Istnieją cztery osoby liczby pojedynczej oraz pięć liczby mnogiej. Osoby czwartej używa się w odniesieniu do drugiego domyślnego przedmiotu lub osoby. Osoba piąta to odmiana osoby pierwszej włączająca odbiorcę.


Osobowe:

Im

It

Ilan

Ilah

Me

te

ne

he

Le

M

-m

-t

-lan

-lah

-me

-te

-ne

-he

-le

D

mon

ton

ilon

ihon

men

ten

nem

ihem

len

B

imos

itos

ilos

ihos

mes

tes

nes

ihes

les

C

imov

itov

ilon

ihov

mev

tev

nev

ihev

lev

N

misan

tiran

ilisan

ihyan

mesen

tesen

nesen

ehen

lesen

O

meren

turen

irilen

irihen

merus

terus

nerus

herus

lerus

P

mural

turyal

ilanyal

ihanyal

merali

terali

nerali

herali

lerali

Ł

muras

tunis

ilunis

ihunis

miris

tiris

niris

hiris

liris

W

X

ita

X

X

X

ta

X

X

X

Ogólne:

wskazujący

Względny

Wskaz. II

Wzgl. II

Rodzajnikowy

M

lo

keh

ho

neh

(palo)

D

lon

ken

hon

nen

palon

B

ulos

kes

uhos

nes

pulos

C

lov

kev

hov

nev

palov

N

lomen

kelem

homen

nelem

palomen

O

loren

keres

horen

neres

paloren

P

loryal

keryal

horyal

neryal

paloryal

Ł

loris

keris

horis

neris

paloris

W

lo

keha

ho

neha

palo

Mianowniki zaimków osobowych dołącza się do czasowników. Zaimki nieosobowe nie mają liczby i nie odmieniają się przez nią. Zaimek rodzajnikowy jest odpowiednikiem angielskiego „the” i występuje przed każdą nazwą własną. Między nim, a wyrazem występującym po nim istnieje związek zgody(ten sam przypadek). Do utworzenia innych zaimków dodaje się te końcówki (można je pominąć, jeżeli wypowiedź będzie nadal jednoznaczna):

Pytający: Los

Uogólniający: nos

Nieokreślony: Puk

Odmiana czasowników[]

W większości przypadków wystarczy dokleić prefiksy:

Teraźniejszy

Przeszły

Przyszły

Zaprzeszły

Poprzyszły

Niedokonany

0

nu-

ki-

tanu-

taki-

Dokonany

la-

lanu-

laki-

lahanu-

lahaki-

Powtarzalny

ti-

tinu-

teki-

tihanu-

tihaki-

Do reszty służą osobne partykuły:

Negacja

Tryb rozkazujący

Tryb pytający

Strona bierna

lik

kal

los

lin

Do czasowników dokleja się zaimki osobowe (podane wyżej).

Partykuły[]

Przed okolicznikiem[]

  • pun - około
  • pin – nad/na/góra
  • tup - między
  • sul – pod/dół
  • tul – z przodu/przód
  • kip – z tyłu/tył
  • tut – z lewej/lewo
  • kop – z prawej/prawo
  • pon - w
  • lut – przed (czas)
  • tis – po (czas)
  • pak – więcej/bardziej (do stopniowania)
  • pis - mniej (do stopniowania)
  • nal - od
  • lok - do
  • nin - przez
  • nut – przeciw
  • sup – dla
  • nit – o
  • nuk – z
  • tos – według
  • tol – podczas

Spójniki[]

  • nol – i, a
  • kas – lub
  • kon – albo
  • non – ani
  • lis – ale
  • nus – że
  • pus – więc
  • san – ponieważ
  • sut – rozpoczęcie określania zdaniem
  • tas – wtedy
  • kis - jeśli

Występujące na początku zdania (po ewentualnym spójniku)[]

  • kis – jeśli
  • lip – używane w odwrotnej konstrukcji warunkowej
  • pan – okazanie szacunku
  • kos – na pewno
  • pos – możliwe, że
  • sot – prawie na pewno
  • pat – prawie niemożliwe, aby

Inne[]

  • sin – się
  • Ril – Teraz
  • Sen – znowu
  • Ner – zawsze

Ten - nigdy

Słowotwórcze[]

  • -elya – wykonawca czynności
  • -elyeh – narzędzie czynności
  • -iltya – miejsce czynności
  • -isto – podlegający czynności
  • -urya – zdrobnienie
  • -inlo – zgrubienie
  • -istya – czas czynności
  • -enro - część
  • -inlu - natężenie duże
  • -uryu - natężenie małe
  • -uro – związany z czymś

-ero – anty-


-esto – imiesłów rzeczownikowy(bierny; czynny nie istnieje)

  • -rya – rzeczownik odczasownikowy
  • -u – czasownik odrzeczownikowy (zastępujący końcówkę)

Określenia liczności[]

System liczenia jest addytywny, polega na sklejaniu liczb i odpowiedniej końcówki.

  • 1 – ku
  • 2 – pu
  • 3 – lo
  • 4 – na
  • 5 – sa
  • 10 – ta
  • 25 – ko
  • 50 – po
  • 100 – la
  • 250 – ne
  • 500 – se
  • 1000 – re
  • 2500 – ru
  • 5000 – sare
  • 10000 – tare
  • 25000 – kore
  • -y(i) – główny
  • -un – porządkowy

Porządkowy + główny – ułamki

Słownictwo[]

W starothereryjskim występują 4 części mowy:

  • rzeczownik
  • czasownik
  • zaimki
  • partykuły

Do partykuł zalicza się wszystkie słowa, które w polskim odpowiadają spójnikom, przyimkom, wykrzyknikom, partykułom, a także te z określeń czasownika i zaimka, które nie są integralną częścią wyrazu.

Jako że starothekeryjski nie ma osobnych przymiotników i przysłówków, te części mowy tworzy się przez użycie odpowiedniego przypadku dla rzeczownika określającego cechę lub sposób(odpowiednio dopełniacza oraz albo okolicznika, albo komparatywu).

Język czasami sprowadza się do uogólnień, ze względu na jego specyfikę. Starothekeryjski wyewoluował pod ziemią, więc nie ma w nim określeń na wiele codziennych nam rzeczy. Jeżeli opisuje się nim rzeczy powierzchniowe, to słownictwo, które jest używane gra na skojarzeniach(niebo - otchłań), z częstym wykorzystaniem podziemnych odpowiedników(pies - zębacz domowy). Zapożyczenia prawie nie występują.

Słowniczek[]

W słowniczku występują jedynie czasowniki i rzeczowniki (innych części mowy nie ma sensu umieszczać, gdyż wymienione są wyżej).

Czasowniki[]

  • hana - pomagać
  • heke - mówić
  • hime - zmienić
  • kiki - słyszeć
  • kolo - zaspokajać
  • live – latać
  • lutu - spożywać
  • moko - próbować
  • nari – uczyć
  • nina – brać, otrzymywać
  • raki - mieć
  • rano – podróżować, iść
  • resi – odpoczywać
  • sato – zaczynać
  • sela - pracować
  • telo – czuć, przeżywać
  • tika - czynić
  • tane - być
  • sahi - dać
  • kipo – uznawać za
  • tiku – prowadzić
  • sipu - chronić
  • kili - czytać
  • tone - móc
  • tina – być zalecanym, aby (powinnić?)
  • sepu – wiedzieć, rozumieć
  • nusa - stracić
  • kotu - widzieć
  • kero – opowiadać, opisywać
  • tumu – tworzyć

Rzeczowniki[]

  • harkeh - dziewczyna
  • hamho - zimno
  • hapya – niskość
  • hatya - zieleń
  • hepeh - świątynia
  • hetlo - odwaga
  • Hetya – rama
  • Hihya – osoba, człowiek
  • hilmo – but
  • hineh - kobieta
  • hiteh - łańcuch
  • hirya - wolność
  • hompo - dzień
  • huneh – umysł
  • hutro - zniewolenie
  • hurto – płaszcz, okrycie
  • hyanya - kość
  • hyapko - szarość
  • hyotro - fiolet
  • hyulmeh – kamień, skała
  • hyumpo – jasność, biel
  • kamya – ciemność, czerń
  • kaneh - rzecz
  • kanya - matka
  • kapmo - błękit
  • kapso – świat, ziemia
  • karya - chleb
  • kesko – ojciec
  • kilmeh – łuk, krzywa
  • kinreh - ostrze, krawędź
  • kipeh – książka, pismo, zeszyt
  • Kolro - maszyna
  • komno - poranek
  • kopeh – zasłona
  • kosto – wojsko, armia
  • kupeh – zębacz domowy(podziemny odpowiednik psa)
  • kusteh - akwamaryna
  • Kyasya - okrąg
  • kyolseh - wielkość
  • kyonpeh – blat, tablica
  • kyopso – cena, bogactwo
  • kyulto - szczęście
  • kyutko – wola, życzenie
  • lakto - łódź
  • lapeh - wysokość
  • latya - woda
  • lekno – królestwo; kraina
  • lenoro – dobro
  • limso - ciepło
  • linya - strach
  • lipeh – ramię, ręka
  • lirya - miłość
  • luklo – drzwi, odrzwia, przejście
  • Lukso - prawda
  • lyokho – kula, piłka
  • Lyuhya – kwadrat
  • lyukto - trudność
  • lyupya – okrąg, koło
  • marya – postawa leżąca
  • melho – zmartwienie, smutek
  • memno - czas
  • memya - zwariowanie
  • milso - zdrowie
  • miseh - suknia
  • mitpo - głód
  • momto - rodzeństwo
  • mormo – skrzynia, szafa
  • mutya – skrzydło drzwiowe
  • myekpeh - krewny
  • myemleh - pożywienie
  • myuseh - zdenerwowanie
  • nasto - czystość
  • nemno - wieczór
  • nepro - słabość
  • nokreh – torba, plecak
  • nolto – miesiąc, cykl
  • nosmo – postawa klęcząca (korząca)
  • noteh – butelka, bukłak
  • nulto - nienawiść
  • nunho - grzyb
  • nupya - osiedle
  • nyareh – kropla, pył, ułomek
  • nyaseh - rok
  • nyepya - skrzyżowanie
  • nyohya - szybkość
  • nyokro - miecz
  • nyumeh- starość
  • palno - małość
  • pamso - zwierzę
  • papho – łóżko
  • penpo – imię, nazwa
  • pokeh – powolność
  • poralino – późność
  • potya - dach
  • puhmo - zależność
  • punya – łuk(broń)
  • pyasya – kosz, pojemnik
  • pyatmo - sklepienie
  • pyohkeh – roślina
  • pyukya - żółcień
  • Pyuslo – linia
  • pyusto - świętość
  • pyutro - błahość
  • rarya – chwila, moment
  • remlo - mężczyzna
  • remno - dom
  • retlo – karta, strona, arkusz, papier
  • rikto - noc
  • rinya - brzydota
  • rorheh - owoc
  • rotso – czerwień
  • rukho – postawa stojąca
  • rutno - radość
  • ryekya - brud
  • ryenlo - pomarańcz(kolor)
  • ryepo - godzina
  • ryereh - dziecko
  • ryetko - nóż
  • Saleh - stopa
  • sarko – granat (kolor)
  • sarko - spokój
  • selmo – plac, park
  • selso – ulica, aleja, droga
  • sesho – postawa siedząca
  • setpo – cegła
  • sonso - zadowolenie
  • sukya – słowo, zdanie
  • supko - porost
  • susnya – wina; zło
  • sutso – szuflada, schowek
  • syahpo - chłopak
  • syelpo - wiek
  • syulya - piękność
  • taleh - spódnica
  • Tanho - podłoże
  • tesko – obcość
  • tihpo – pragnienie
  • tirmo – doba, dzień
  • timaleh – czas
  • tokso – ozdoba
  • tomho - brąz
  • tosno - choroba
  • tuklya - zdrowie
  • tyarno – owad, robak(bardzo małe stworzenie)
  • tyelpo - łatwość
  • tyotno - siła
  • tyupko – raj
  • tyustya - normalność
Advertisement