Edytujesz Języki hiperborejskie

==Cechy charakterystyczne==

==Cechy charakterystyczne==

Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.

Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.

Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy ''Ġaulid airuto čargak'' 'języki dzikiej północy'.

Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy ''Ġaulid airuto čargak'' 'języki dzikiej północy'.

==Prajęzyk==

==Prajęzyk==

===Fonologia===

===Fonologia===

{| class=wikitable

{| class=wikitable

!Spółgłoski

!Spółgłoski

! Zwarte

! Zwarte

!Nosowe

!Nosowe

!Półotwarte

!Półotwarte

|-

|-

!Wargowe

!Wargowe

|{{IPA|m}}

|{{IPA|m}}

|{{IPA|w}}

|{{IPA|w}}

|-

|-

!Dziąsłowe

!Dziąsłowe

|{{IPA|n}}

|{{IPA|n}}

|{{IPA|l r}}

|{{IPA|l r}}

|-

|-

!Tylnojęzykowe

!Tylnojęzykowe

|{{IPA|ŋ}}

|{{IPA|ŋ}}

|{{IPA|j}}<br />y

|{{IPA|j}}<br />y

|-

|-

!Krtaniowe

!Krtaniowe

!

!

|}

|}

{| class=wikitable

{| class=wikitable

!Samogłoski i dyftongi

!Samogłoski i dyftongi

!Prz.

!Prz.

!Cent.

!Cent.

!Tyl.

!Tyl.

|-

|-

!przymknięte

!przymknięte

|{{IPA|ɨ}}<br />î

|{{IPA|ɨ}}<br />î

|{{IPA|u ui}}

|{{IPA|u ui}}

|-

|-

!średnie

!średnie

!

!

|{{IPA|o oi ou}}

|{{IPA|o oi ou}}

|-

|-

!otwarte

!otwarte

!

!

|}

|}

:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)

:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)

===Rzeczownik===

===Rzeczownik===

Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt>

Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt>

===Przymiotnik===

===Przymiotnik===

Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.

Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.

===Czasownik===

===Czasownik===

Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia [http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_verb czasowników seryjnych].

Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia [http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_verb czasowników seryjnych].

Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.

Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.

==Języki potomne==

==Języki potomne==

Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.

Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.

===Ika-Melźañ (mylziański)===

===Ika-Melźañ (mylziański)===

*ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień'

*ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień'

*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac

*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac

*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc

*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc

*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'

*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'

*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma

*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma

*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'

*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'

*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'

*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'

*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-

*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-

*po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž

*po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž

*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'

*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'

*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo

*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo

*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul

*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul

====Fonologia końcowa====

====Fonologia końcowa====

|+'''Spółgłoski'''

|+'''Spółgłoski'''

!Miejsce<br />artykulacji

!Miejsce<br />artykulacji

!zwarte

!zwarte

!boczne

!boczne

!pół-<br />otw.

!pół-<br />otw.

|-

|-

!Wargowe

!Wargowe

!

!

!

!

|-

|-

!Dziąsłowe

!Dziąsłowe

|{{IPA|l ~ ɫ}}<br /><tt>l</tt>

|{{IPA|l ~ ɫ}}<br /><tt>l</tt>

!

!

|-

|-

!Miękkie

!Miękkie

|{{IPA|ʎ}}<br /><tt>ľ</tt>

|{{IPA|ʎ}}<br /><tt>ľ</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|-

|-

!Szczytowe

!Szczytowe

!

!

|{{IPA|ɻ}}<br /><tt>r</tt>

|{{IPA|ɻ}}<br /><tt>r</tt>

|-

|-

!Welarne

!Welarne

!

!

|}

|}

|+'''Samogłoski'''

|+'''Samogłoski'''

!Szereg

!Szereg

!neutralny

!neutralny

!przedni

!przedni

!tylny

!tylny

|-

|-

!Przymknięte

!Przymknięte

|{{IPA|y}}<br /><tt>ü</tt>

|{{IPA|y}}<br /><tt>ü</tt>

|{{IPA|u}}

|{{IPA|u}}

|-

|-

!Średnie

!Średnie

|{{IPA|ø}}<br /><tt>ö</tt>

|{{IPA|ø}}<br /><tt>ö</tt>

|{{IPA|o}}

|{{IPA|o}}

|-

|-

!Otwarte

!Otwarte

|{{IPA|a}}

|{{IPA|a}}

|}

|}

===Ai-Zabuoţ===

===Ai-Zabuoţ===

*sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai

*sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai

*ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn

*ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn

*samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'

*samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'

*p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'

*p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'

*ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ

*ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ

*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl

*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl

*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad

*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad

*h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh

*h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh

*ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh

*ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh

*pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'

*pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'

*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu

*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu

*pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'

*pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'

*W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.

*W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.

====Fonologia końcowa====

====Fonologia końcowa====

|+'''Spółgłoski'''

|+'''Spółgłoski'''

!Miejsce<br />artykulacji

!Miejsce<br />artykulacji

!zwarte

!zwarte

!boczne

!boczne

!pół-<br />otw.

!pół-<br />otw.

|-

|-

!Wargowe

!Wargowe

!

!

!

!

|-

|-

!Zębowe

!Zębowe

!

!

!

!

|-

|-

!Dziąsłowe

!Dziąsłowe

|{{IPA|l r~ɹ}}<br /><tt>l r</tt>

|{{IPA|l r~ɹ}}<br /><tt>l r</tt>

!

!

|-

|-

!Zadziąsłowe

!Zadziąsłowe

!

!

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|-

|-

!Welarne

!Welarne

!

!

|}

|}

|+'''Samogłoski'''

|+'''Samogłoski'''

!

!

!przednie

!przednie

!centralne

!centralne

!tylne

!tylne

|-

|-

!Przymknięte

!Przymknięte

|{{IPA|ɨ}}<br /><tt>î</tt>

|{{IPA|ɨ}}<br /><tt>î</tt>

|{{IPA|u}}

|{{IPA|u}}

|-

|-

!Średnie

!Średnie

!

!

|{{IPA|o}}

|{{IPA|o}}

|-

|-

!Otwarte

!Otwarte

!

!

|}

|}

===Ēk-Ōłapu===

===Ēk-Ōłapu===

Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.

Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.

*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu

*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu

*w > v: *wisko '8' > vīko

*w > v: *wisko '8' > vīko

====Fonologia końcowa====

====Fonologia końcowa====

|+'''Spółgłoski'''

|+'''Spółgłoski'''

!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji

!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji

!zwarte

!zwarte

!boczne

!boczne

!pół-<br />otw.

!pół-<br />otw.

|-

|-

!rowspan=2|Wargowe

!rowspan=2|Wargowe

!

!

|{{IPA|ʋ}}<br /><tt>v</tt>

|{{IPA|ʋ}}<br /><tt>v</tt>

|-

|-

!labial.

!labial.

!

!

!

!

|-

|-

!colspan=2|Dziąsłowe

!colspan=2|Dziąsłowe

|{{IPA|l}}

|{{IPA|l}}

!

!

|-

|-

!colspan=2|Zadziąsłowe

!colspan=2|Zadziąsłowe

!

!

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|-

|-

!rowspan=2|Welarne

!rowspan=2|Welarne

!

!

!

!

|-

|-

!labial.

!labial.

!

!

!

!

|-

|-

!colspan=2|Krtaniowe

!colspan=2|Krtaniowe

!

!

|}

|}

|+'''Samogłoski'''

|+'''Samogłoski'''

!

!

!przednie

!przednie

!centralne

!centralne

!tylne

!tylne

|-

|-

!Przymknięte

!Przymknięte

!

!

|{{IPA|u u:}}<br /><tt>u ū</tt>

|{{IPA|u u:}}<br /><tt>u ū</tt>

|-

|-

!Średnie

!Średnie

!

!

|{{IPA|o: ɔ̃:}}<br /><tt>ō ǫ</tt>

|{{IPA|o: ɔ̃:}}<br /><tt>ō ǫ</tt>

|-

|-

!Otwarte

!Otwarte

!

!

|}

|}

===Êġa-Uţere===

===Êġa-Uţere===

*tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya

*tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya

*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-

*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-

====Fonologia końcowa====

====Fonologia końcowa====

|+'''Spółgłoski'''

|+'''Spółgłoski'''

!Miejsce<br />artykulacji

!Miejsce<br />artykulacji

!zwarte

!zwarte

!boczne

!boczne

!pół-<br />otw.

!pół-<br />otw.

|-

|-

!Wargowe

!Wargowe

!

!

|{{IPA|w}}

|{{IPA|w}}

|-

|-

!Zębowe

!Zębowe

!

!

!

!

|-

|-

!Dziąsłowe

!Dziąsłowe

|{{IPA|l r~ɹ}}<br /><tt>l r</tt>

|{{IPA|l r~ɹ}}<br /><tt>l r</tt>

!

!

|-

|-

!Dziąsłowe miękkie

!Dziąsłowe miękkie

!

!

!

!

|-

|-

!Środkowojęzykowe

!Środkowojęzykowe

!

!

|{{IPA|ɲ}}<br /><tt>ny</tt>

|{{IPA|ɲ}}<br /><tt>ny</tt>

|{{IPA|ʎ}}<br /><tt>ly</tt>

|{{IPA|ʎ}}<br /><tt>ly</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>

|-

|-

!Welarne

!Welarne

!

!

|}

|}

|+'''Samogłoski'''

|+'''Samogłoski'''

!

!

!przednie

!przednie

!centralne

!centralne

!tylne

!tylne

|-

|-

!Przymknięte

!Przymknięte

|{{IPA|ɨ}}<br /><tt>î</tt>

|{{IPA|ɨ}}<br /><tt>î</tt>

|{{IPA|u}}

|{{IPA|u}}

|-

|-

!Średnie

!Średnie

!

!

|{{IPA|o ɔ}}<br /><tt>o ô</tt>

|{{IPA|o ɔ}}<br /><tt>o ô</tt>

|-

|-

!Otwarte

!Otwarte

!

!

|}

|}

==Porównanie - liczby==

==Porównanie - liczby==

{| class="wikitable"

{| class="wikitable"

!

!

!Prahiperborejski

!Prahiperborejski

!Ēk-Orapu

!Ēk-Orapu

!Êġa-Unţere

!Êġa-Unţere

|-

|-

!1

!1

|ya

|ya

|ikî

|ikî

|-

|-

!2

!2

|ča

|ča

|hya

|hya

|-

|-

!3

!3

|kwō

|kwō

|kyu

|kyu

|-

|-

!4

!4

|sakapu

|sakapu

|xopo

|xopo

|-

|-

!5

!5

|mula

|mula

|mura

|mura

|-

|-

!6

!6

|sapu

|sapu

|fîđo

|fîđo

|-

|-

!7

!7

|saka

|saka

|xentya

|xentya

|-

|-

!8

!8

|vīka

|vīka

|wixo

|wixo

|-

|-

!9

!9

|dimē

|dimē

|dimi

|dimi

|-

|-

!10

!10

|pwē

|pwē

|niđo

|niđo

|-

|-

!11

!11

|pwēya

|pwēya

|gyawo

|gyawo

|-

|-

!12

!12

|vîni

|vîni

|}

|}