Atreides85 (dyskusja | edycje) |
(Anulowanie wersji nr 16107 utworzonej przez 83.25.182.164 (dyskusja)) |
||
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
==Cechy charakterystyczne== |
==Cechy charakterystyczne== |
||
+ | |||
Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy. |
Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy. |
||
+ | |||
− | Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy '' |
+ | Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy ''Ġaulid airuto čargak'' 'języki dzikiej północy'. |
+ | |||
+ | |||
==Prajęzyk== |
==Prajęzyk== |
||
+ | |||
+ | |||
===Fonologia=== |
===Fonologia=== |
||
+ | |||
{| class=wikitable |
{| class=wikitable |
||
Linia 38: | Linia 45: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
{| class=wikitable |
{| class=wikitable |
||
Linia 60: | Linia 68: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n) |
:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n) |
||
+ | |||
===Rzeczownik=== |
===Rzeczownik=== |
||
+ | |||
Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt> |
Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt> |
||
+ | |||
+ | |||
===Przymiotnik=== |
===Przymiotnik=== |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
− | :męskoosobowy: -ei, l.mn. -ohi, kolekt. -oru |
||
− | :żywotny: -eu, l.mn. -ohi, kolekt. -oru |
||
− | :nieżywotny: -u, l.mn. -uhi, kolekt. -uru |
||
− | :abstrakcyjny: -a, l.mn. -ahi, kolekt. -aru |
||
− | :przysłówek: -(el)ei |
||
− | Dodatkowo formant <tt>-na</tt> tworzył stopień wyższy. |
||
===Czasownik=== |
===Czasownik=== |
||
− | Czasowniki w prajęzyku składały się z nagłosowej spółgłoski lub grupy spółgłoskowej, wyrażającej znaczenie, i wymiennej samogłoski wyrażającej czas i rodzaj. Wzorzec odmiany (na przykładzie czasowników *''gra'' 'jeść' i *''sta'' 'iść') znajduje się poniżej. |
||
⚫ | |||
− | Czas przeszły |
||
− | :Podmiot męskoosobowy: gra, sta |
||
− | :Podmiot żywotny: greu, steu |
||
− | :Podmiot nieżywotny: gro, sto |
||
− | :Podmiot abstrakcyjny: gre, ste |
||
− | |||
− | Czas nieprzeszły |
||
− | |||
− | :Podmiot męskoosobowy: grî, stî |
||
− | :Podmiot żywotny: grou, stou |
||
− | :Podmiot nieżywotny: grei, stei |
||
− | :Podmiot abstrakcyjny: grai, stai |
||
− | |||
⚫ | |||
Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku. |
Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku. |
||
− | ===Słownictwo=== |
||
− | Rekonstruowany leksykon prajęzyka wskazuje wyraźnie na lud koczowniczy, rządzony przez autokratycznych wodzów (*''anthioku''). Charakterystyczne jest że rzeczownik 'koń' (*''yar-moulu'') pochodzi od czasownika 'jeździć' (*''mala''), a nie odwrotnie. Nazwą własną ludu posługującego się prajęzykiem mogło być *''Amelu(ya) zenohi'' 'wielcy, wspaniali jeźdźcy', co dało początek nazwie [[Język mylziański|Mylzianów]]. |
||
⚫ | |||
− | Pewne wyrazy wskazują na kontakty handlowe z [[języki kusajryckie|Prakusajrytami]]. Należą tu choćby nazy metali: złota (prakusajryckie *''haijam'', prahiperborejskie *''haizama''), miedzi (k. *''akəmūtl'', h. *''kamuthu'') czy brązu (k. *''pirīg'', h. *''prigi''). |
||
+ | |||
+ | Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe. |
||
− | Większość rdzeni miała charakter czasownikowy, a rzeczowniki i przymiotniki były w większości tworami derywacji. |
||
⚫ | |||
− | Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. |
||
===Ika-Melźañ (mylziański)=== |
===Ika-Melźañ (mylziański)=== |
||
+ | |||
*pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva |
*pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva |
||
− | *ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar- |
+ | *ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień' |
*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac |
*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac |
||
+ | |||
*Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca |
*Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca |
||
Linia 124: | Linia 116: | ||
*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc |
*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc |
||
*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię' |
*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię' |
||
+ | |||
*ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny' |
*ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny' |
||
Linia 133: | Linia 126: | ||
*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma |
*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma |
||
*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień' |
*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień' |
||
+ | |||
*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby' |
*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby' |
||
+ | |||
*TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany' |
*TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany' |
||
*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam- |
*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam- |
||
− | *po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ |
+ | *po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž |
+ | |||
*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia' |
*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia' |
||
+ | |||
*t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve |
*t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve |
||
Linia 156: | Linia 153: | ||
*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo |
*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo |
||
*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul |
*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul |
||
+ | |||
====Fonologia końcowa==== |
====Fonologia końcowa==== |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Spółgłoski''' |
|+'''Spółgłoski''' |
||
+ | |||
!Miejsce<br />artykulacji |
!Miejsce<br />artykulacji |
||
!zwarte |
!zwarte |
||
Linia 203: | Linia 203: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Samogłoski''' |
|+'''Samogłoski''' |
||
+ | |||
!Szereg |
!Szereg |
||
!neutralny |
!neutralny |
||
Linia 227: | Linia 229: | ||
|} |
|} |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
+ | |||
⚫ | |||
+ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
+ | |||
+ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
− | *yî > yi (w nagłosie): |
+ | *yî > yi (w nagłosie): Yîphrothe 'nazwa rzeki (myl. Yeproce) > Yifnoţ |
*yî, îy > i: *bayîke 'młot' > baïg |
*yî, îy > i: *bayîke 'młot' > baïg |
||
*wî, îw > u: *rîwakha 'wiatr' > ruah 'dusza' |
*wî, îw > u: *rîwakha 'wiatr' > ruah 'dusza' |
||
*ye > yi (w sylabach zamkniętych): *yekî '1' > yig |
*ye > yi (w sylabach zamkniętych): *yekî '1' > yig |
||
− | *eu > î: *skleuthu 'piasek' > |
+ | *eu > î: *skleuthu 'piasek' > şlîţ 'pył' |
*ei ey > i: *kueidi- 'zielony' > kuïdi (niekiedy ei > ai: *phrei '12' > fnai) |
*ei ey > i: *kueidi- 'zielony' > kuïdi (niekiedy ei > ai: *phrei '12' > fnai) |
||
− | *ou ow > u: *zouriŋa 'jezioro' > |
+ | *ou ow > u: *zouriŋa 'jezioro' > zuriŋ 'morze' (niekiedy ou > au: *klou '3' > klau) |
− | *ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > |
+ | *ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ |
*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl |
*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl |
||
+ | |||
− | *w > 0: *wisko '8' > |
+ | *w > 0: *wisko '8' > iş |
*y > 0 (między samogłoskami): *bayali 'tyłek' > baal |
*y > 0 (między samogłoskami): *bayali 'tyłek' > baal |
||
*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad |
*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad |
||
− | *h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno' |
+ | *h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh |
+ | |||
− | *ŋ > g (w nagłosie i po spółgłosce); ng (gdzie indziej)<ref>zmiana czysto fonetyczna</ref>: : *ŋelhati 'namiot' > gelhad; roiŋo 'kość' > roeng |
||
+ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
+ | |||
+ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
+ | *pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak' |
||
⚫ | |||
− | *x > h (gdzie indziej): *rîwakha 'wiatr' > *ruax > ruah 'duch' |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
====Fonologia końcowa==== |
====Fonologia końcowa==== |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Spółgłoski''' |
|+'''Spółgłoski''' |
||
+ | |||
!Miejsce<br />artykulacji |
!Miejsce<br />artykulacji |
||
!zwarte |
!zwarte |
||
Linia 281: | Linia 293: | ||
!Zębowe |
!Zębowe |
||
|{{IPA|t d}} |
|{{IPA|t d}} |
||
− | |{{IPA|θ}}<br /><tt> |
+ | |{{IPA|θ}}<br /><tt>ţ</tt> |
|{{IPA|n}} |
|{{IPA|n}} |
||
! |
! |
||
Linia 295: | Linia 307: | ||
!Zadziąsłowe |
!Zadziąsłowe |
||
! |
! |
||
− | |{{IPA| |
+ | |{{IPA|ɧ}}<br /><tt>ş</tt> |
! |
! |
||
! |
! |
||
Linia 302: | Linia 314: | ||
!Welarne |
!Welarne |
||
|{{IPA|k g}} |
|{{IPA|k g}} |
||
− | |{{IPA| |
+ | |{{IPA|x~h}}<br /><tt>h</tt> |
− | |{{IPA|ŋ}} |
+ | |{{IPA|ŋ}} |
! |
! |
||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Samogłoski''' |
|+'''Samogłoski''' |
||
+ | |||
! |
! |
||
!przednie |
!przednie |
||
Linia 330: | Linia 344: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
===Ēk-Ōłapu=== |
===Ēk-Ōłapu=== |
||
+ | |||
Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu. |
Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu. |
||
+ | |||
⚫ | |||
+ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
*pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka' |
*pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka' |
||
*kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok' |
*kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok' |
||
*sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka' |
*sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka' |
||
*s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē |
*s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē |
||
− | *pt kt ks> |
+ | *pt kt ks> t s: *ropta 'łuk' > lata, *dinksu 'dzik' > dęsu |
*e o > a: *goste 'wątroba' > gāta |
*e o > a: *goste 'wątroba' > gāta |
||
− | *Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > |
+ | *Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > nāti |
*ai ia > ē: *tumail- > tumēl- 'czarny'; *skentia' '7' > sakatē |
*ai ia > ē: *tumail- > tumēl- 'czarny'; *skentia' '7' > sakatē |
||
*au ua > ō: *seunu 'liść' > *saunu > sōnu; *huara 'ciąć' > hōla |
*au ua > ō: *seunu 'liść' > *saunu > sōnu; *huara 'ciąć' > hōla |
||
Linia 356: | Linia 374: | ||
*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu |
*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu |
||
*w > v: *wisko '8' > vīko |
*w > v: *wisko '8' > vīko |
||
+ | |||
====Fonologia końcowa==== |
====Fonologia końcowa==== |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Spółgłoski''' |
|+'''Spółgłoski''' |
||
+ | |||
!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji |
!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji |
||
!zwarte |
!zwarte |
||
Linia 370: | Linia 391: | ||
!rowspan=2|Wargowe |
!rowspan=2|Wargowe |
||
!zwykłe |
!zwykłe |
||
− | |{{IPA|p |
+ | |{{IPA|p b}}<br /><tt>p b</tt> |
! |
! |
||
|{{IPA|m}} |
|{{IPA|m}} |
||
Linia 377: | Linia 398: | ||
|- |
|- |
||
!labial. |
!labial. |
||
− | |{{IPA|pʷ |
+ | |{{IPA|pʷ bʷ}}<br /><tt>pw bw</tt> |
! |
! |
||
|{{IPA|mʷ}}<br /><tt>mw</tt> |
|{{IPA|mʷ}}<br /><tt>mw</tt> |
||
Linia 384: | Linia 405: | ||
|- |
|- |
||
!colspan=2|Dziąsłowe |
!colspan=2|Dziąsłowe |
||
− | |{{IPA|t |
+ | |{{IPA|t d}}<br /><tt>t d</tt> |
|{{IPA|s ɬ}}<br /><tt>s ł</tt> |
|{{IPA|s ɬ}}<br /><tt>s ł</tt> |
||
|{{IPA|n}} |
|{{IPA|n}} |
||
Linia 391: | Linia 412: | ||
|- |
|- |
||
!colspan=2|Zadziąsłowe |
!colspan=2|Zadziąsłowe |
||
− | |{{IPA|ʧ |
+ | |{{IPA|ʧ ʤ}}<br /><tt>č j</tt> |
|{{IPA|ʃ}}<br /><tt>š</tt> |
|{{IPA|ʃ}}<br /><tt>š</tt> |
||
! |
! |
||
Linia 399: | Linia 420: | ||
!rowspan=2|Welarne |
!rowspan=2|Welarne |
||
!zwykłe |
!zwykłe |
||
− | |{{IPA|k |
+ | |{{IPA|k g}}<br /><tt>k g</tt> |
! |
! |
||
|{{IPA|ŋ}} |
|{{IPA|ŋ}} |
||
Linia 406: | Linia 427: | ||
|- |
|- |
||
!labial. |
!labial. |
||
− | |{{IPA|kʷ |
+ | |{{IPA|kʷ gʷ}}<br /><tt>kw gw</tt> |
! |
! |
||
|{{IPA|ŋʷ}}<br /><tt>ŋw</tt> |
|{{IPA|ŋʷ}}<br /><tt>ŋw</tt> |
||
Linia 419: | Linia 440: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Samogłoski''' |
|+'''Samogłoski''' |
||
+ | |||
! |
! |
||
!przednie |
!przednie |
||
Linia 443: | Linia 466: | ||
|} |
|} |
||
− | ===Êgh-Unthere=== |
||
+ | ===Êġa-Uţere=== |
||
⚫ | |||
+ | |||
⚫ | |||
+ | |||
− | *pt kt > ft kht: *ptagua 'ogień' > ftawa |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
− | * |
+ | *pt kt > ft xt: *ptagua 'ogień' > ftawa |
⚫ | |||
⚫ | |||
+ | *h > 0: *glîhu 'szyja' > gyîo > gyo 'gardło' |
||
⚫ | |||
+ | *ai au > ê ô: *khaitînu 'kot' > *ġêtîno; *îrau 'gwiazda' > îrô |
||
⚫ | |||
*ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule |
*ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule |
||
− | *i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > |
+ | *i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > narđe |
*i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz' |
*i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz' |
||
*ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino |
*ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino |
||
− | * |
+ | *mb nd ŋg > m n n: *zinde 'lilia' > dine, *ambasu > amaso 'tchórz' |
⚫ | |||
− | *mb nd ŋg > mm nn nn: *zinde 'lilia' > dinne, *ambasu > ammaso 'tchórz' |
||
+ | *między obstruentem a nosówką następuje wstawienie <tt>î</tt> w celu rozbicia zbitki: *sŋildu > sînildo 'łoś' |
||
⚫ | |||
+ | *l > y (po obstruencie): *rumpla 'dziura' > rupya 'nora' |
||
− | *rt rd rs rz rl rn > tt dd ss zz ll nn > ť ď ś ź ľ ń: *narthi 'powietrze' > *narte > ńaťe, *derlo 'pazur' > * ďeľo |
||
− | * |
+ | *tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya |
*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm- |
*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm- |
||
+ | |||
− | *Harmonia palatalna: gdy w yrazie powstała jedna spółgłoska miękka, wszystkie /t d s z n l/ ulegają palatalizacji |
||
+ | |||
====Fonologia końcowa==== |
====Fonologia końcowa==== |
||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Spółgłoski''' |
|+'''Spółgłoski''' |
||
+ | |||
!Miejsce<br />artykulacji |
!Miejsce<br />artykulacji |
||
!zwarte |
!zwarte |
||
Linia 484: | Linia 515: | ||
!Zębowe |
!Zębowe |
||
|{{IPA|t d}} |
|{{IPA|t d}} |
||
− | |{{IPA|θ ð}}<br /><tt> |
+ | |{{IPA|θ ð}}<br /><tt>ţđ</tt> |
|{{IPA|n}} |
|{{IPA|n}} |
||
! |
! |
||
Linia 497: | Linia 528: | ||
|- |
|- |
||
!Dziąsłowe miękkie |
!Dziąsłowe miękkie |
||
− | |{{IPA| |
+ | |{{IPA|tsʲ dzʲ}}<br /><tt>ty dy</tt> |
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
! |
! |
||
− | |{{IPA|ɧ}}<br /><tt>sh</tt> |
||
! |
! |
||
! |
! |
||
! |
! |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|- |
|- |
||
!Welarne |
!Welarne |
||
|{{IPA|k g}} |
|{{IPA|k g}} |
||
− | |{{IPA|x ɣ}}<br /><tt>x |
+ | |{{IPA|x ɣ}}<br /><tt>x ġ</tt> |
⚫ | |||
− | ! |
||
− | ! |
||
− | |- |
||
− | !Krtaniowe |
||
− | ! |
||
− | |{{IPA|h}} |
||
! |
! |
||
! |
! |
||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+'''Samogłoski''' |
|+'''Samogłoski''' |
||
+ | |||
! |
! |
||
!przednie |
!przednie |
||
Linia 547: | Linia 573: | ||
! |
! |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
==Porównanie - liczby== |
==Porównanie - liczby== |
||
+ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
Linia 554: | Linia 582: | ||
!Prahiperborejski |
!Prahiperborejski |
||
!Mylziański |
!Mylziański |
||
− | !Ai- |
+ | !Ai-Zabuoţ |
!Ēk-Orapu |
!Ēk-Orapu |
||
+ | !Êġa-Unţere |
||
− | !Êgh-Unthere |
||
|- |
|- |
||
!1 |
!1 |
||
Linia 568: | Linia 596: | ||
|thra |
|thra |
||
|tra |
|tra |
||
+ | |ţra |
||
− | |thra |
||
+ | |ča |
||
− | |čha |
||
+ | |hya |
||
− | |dhra |
||
|- |
|- |
||
!3 |
!3 |
||
Linia 577: | Linia 605: | ||
|klau |
|klau |
||
|kwō |
|kwō |
||
− | | |
+ | |kyu |
|- |
|- |
||
!4 |
!4 |
||
|skopu |
|skopu |
||
|skop |
|skop |
||
+ | |şob |
||
− | |shob |
||
|sakapu |
|sakapu |
||
|xopo |
|xopo |
||
Linia 596: | Linia 624: | ||
|spîthu |
|spîthu |
||
|spet |
|spet |
||
+ | |fîţ |
||
− | |fîth |
||
|sapu |
|sapu |
||
+ | |fîđo |
||
− | |fîdho |
||
|- |
|- |
||
!7 |
!7 |
||
|skentia |
|skentia |
||
|šteca |
|šteca |
||
+ | |şetti |
||
− | |sheti |
||
|saka |
|saka |
||
+ | |xentya |
||
− | |xeťťa |
||
|- |
|- |
||
!8 |
!8 |
||
|wisko |
|wisko |
||
|fsko |
|fsko |
||
− | | |
+ | |iş |
|vīka |
|vīka |
||
|wixo |
|wixo |
||
Linia 624: | Linia 652: | ||
|neitho |
|neitho |
||
|ñito |
|ñito |
||
+ | |niţ |
||
− | |nith |
||
+ | |pwē |
||
− | |phwē |
||
+ | |niđo |
||
− | |nidho |
||
|- |
|- |
||
!11 |
!11 |
||
Linia 632: | Linia 660: | ||
|glovo |
|glovo |
||
|glu |
|glu |
||
+ | |pwēya |
||
− | |phwēya |
||
+ | |gyawo |
||
− | |glo |
||
|- |
|- |
||
!12 |
!12 |
||
Linia 639: | Linia 667: | ||
|priy |
|priy |
||
|fnai |
|fnai |
||
+ | |pwēčha |
||
− | |phwēčha |
||
+ | |vîni |
||
− | |vni |
||
|} |
|} |
||
+ | |||
<references/> |
<references/> |
Aktualna wersja na dzień 17:21, 13 sie 2011
Cechy charakterystyczne[]
Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.
Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy Ġaulid airuto čargak 'języki dzikiej północy'.
Prajęzyk[]
Fonologia[]
Spółgłoski | Zwarte | Szcz. | Nosowe | Półotwarte |
---|---|---|---|---|
Wargowe | pʰ p b | m | w | |
Dziąsłowe | tʰ t d | s z | n | l r |
Tylnojęzykowe | kʰ k g | ŋ | j y | |
Krtaniowe | h |
Samogłoski i dyftongi | Prz. | Cent. | Tyl. |
---|---|---|---|
przymknięte | i | ɨ î |
u ui |
średnie | e ei eu | o oi ou | |
otwarte | a ai au |
- Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)
Rzeczownik[]
Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę -ti dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant -ya, a kolektywną -ru
Przymiotnik[]
Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.
Czasownik[]
Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia czasowników seryjnych.
Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.
Języki potomne[]
Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.
Ika-Melźañ (mylziański)[]
- pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva
- ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień'
- ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac
- Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca
- u > w (przed samogłoską): *huara 'ciąć' > *hwara > fara
- e > 'e se 'aby' > śe
- i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc
- î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'
- ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny'
- oi > ö (akcentowane) ; ü (nieakcentowane): *doila 'woda' > dölä
- ei > 'i: mleinar- 'magiczny' > mľinar 'dziw'
- ui > i: *guirî 'głowa' > gire
- ui > ü (po spółgłosce przedniojęzykowej) > luiter 'biały' > lücer-
- au > o: *splautu 'pępek' > splot 'brzuch'
- ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma
- eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'
- an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'
- TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany'
- TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-
- po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž
- 'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'
- t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve
- r' > r: *zaria 'nos' > *zar'a > zara
- p' b' w' m' > p b v m (przed /e i ü/ lub spółgłoską): *phetulo 'gruszka' > p'etlo > petlo
- p' b' w' m' > py by vy my (przed pozostałymi samogłoskami) > beraki 'źrebię' > byaraš
- k' g' > š ž: *kueidi- 'zielony' > švij-
- ŋ' > ñ : *ŋelhati 'namiot' > ñelvac
- ŋ > m: *roiŋo 'kość' > römö
- h' > y : *hezu 'usta' > *h'ez > h'az > yaz
- st' sk' > śt št: *goste 'wątroba' > gośte
- pw, hw > f: *phuoli 'czas' > foľ 'rok'
- h > v : *glîhu 'szyja' > glev
- w > f (przed bezdźwięczną): *wisko '8' > *v'sko > fsko
- w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo
- yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul
Fonologia końcowa[]
Miejsce artykulacji |
zwarte | szczel. | nosowe | boczne | pół- otw. |
---|---|---|---|---|---|
Wargowe | p b | f v | m | ||
Dziąsłowe | t d | s z | n | l ~ ɫ l |
|
Miękkie | c ɟ c j |
ɕ ʑ ś ź |
ɲ ñ |
ʎ ľ |
j y |
Szczytowe | ʂ ʐ š ž |
ɻ r | |||
Welarne | k g |
Szereg | neutralny | przedni | tylny |
---|---|---|---|
Przymknięte | i | y ü |
u |
Średnie | e | ø ö |
o |
Otwarte | æ ä |
a |
Ai-Zabuoţ[]
- sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai
- ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn
- samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'
- p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'
- yî > yi (w nagłosie): Yîphrothe 'nazwa rzeki (myl. Yeproce) > Yifnoţ
- yî, îy > i: *bayîke 'młot' > baïg
- wî, îw > u: *rîwakha 'wiatr' > ruah 'dusza'
- ye > yi (w sylabach zamkniętych): *yekî '1' > yig
- eu > î: *skleuthu 'piasek' > şlîţ 'pył'
- ei ey > i: *kueidi- 'zielony' > kuïdi (niekiedy ei > ai: *phrei '12' > fnai)
- ou ow > u: *zouriŋa 'jezioro' > zuriŋ 'morze' (niekiedy ou > au: *klou '3' > klau)
- ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ
- er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl
- w > 0: *wisko '8' > iş
- y > 0 (między samogłoskami): *bayali 'tyłek' > baal
- z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad
- h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh
- ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh
- pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'
- mp nt ŋk > pp tt kk: *zonkari 'światło księżyca' > zokkar 'blask'; *skentia '7' > şetti
- mb nd ŋg > mm nn nŋ: *zinde 'lilia' > zin, *ambasu > ammas 'tchórz'
- pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu
- pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'
- W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.
Fonologia końcowa[]
Miejsce artykulacji |
zwarte | szczel. | nosowe | boczne | pół- otw. |
---|---|---|---|---|---|
Wargowe | p b | f | m | ||
Zębowe | t d | θ ţ |
n | ||
Dziąsłowe | s z | l r~ɹ l r |
|||
Zadziąsłowe | ɧ ş |
j y | |||
Welarne | k g | x~h h |
ŋ |
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
Przymknięte | i | ɨ î |
u |
Średnie | e | o | |
Otwarte | a |
Ēk-Ōłapu[]
Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.
- tr thr dr > č č j: thra '2' > ča
- r > l: *ropta 'łuk' > lata
- pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka'
- kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok'
- sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka'
- s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē
- pt kt ks> t s: *ropta 'łuk' > lata, *dinksu 'dzik' > dęsu
- e o > a: *goste 'wątroba' > gāta
- Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > nāti
- ai ia > ē: *tumail- > tumēl- 'czarny'; *skentia' '7' > sakatē
- au ua > ō: *seunu 'liść' > *saunu > sōnu; *huara 'ciąć' > hōla
- ara > ā: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu
- ui > ū: *guirî 'głowa' > gūli 'mózg'
- î > i (po spółgłosce przedniojęzykowej)
- î > u: *îrau 'gwiazda' > ulō
- an > ą: *dento 'ramię' > dąda 'ręka'
- in > ę: *tinkro 'pająk' > tękwa
- un > ǫ: *rumpla 'dziura' > lǫpwa
- z > d (w nagłosie): *zaria 'nos' > dalē
- z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu
- w > v: *wisko '8' > vīko
Fonologia końcowa[]
Miejsce artykulacji |
zwarte | szczel. | nosowe | boczne | pół- otw. | |
---|---|---|---|---|---|---|
Wargowe | zwykłe | p b p b |
m | ʋ v | ||
labial. | pʷ bʷ pw bw |
mʷ mw |
||||
Dziąsłowe | t d t d |
s ɬ s ł |
n | l | ||
Zadziąsłowe | ʧ ʤ č j |
ʃ š |
j y | |||
Welarne | zwykłe | k g k g |
ŋ | |||
labial. | kʷ gʷ kw gw |
ŋʷ ŋw |
||||
Krtaniowe | h |
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
Przymknięte | i i: i ī |
u u: u ū | |
Średnie | e: ɛ̃: ē ę |
o: ɔ̃: ō ǫ | |
Otwarte | a a: ã: a ā ą |
Êġa-Uţere[]
- sp st sk > f ţ x: *splautu 'pępek' > fyôto; *goste 'wątroba' > goţe 'żołądek' ; *skagai 'robak' > xaġê
- ph th kh > v đ ġ: *phetulo 'gruszka' > vetulo; *khaitînu 'kot' > *ġêtîno
- pt kt > ft xt: *ptagua 'ogień' > ftawa
- ks > sk: *dinksu 'dzik' > dinsko 'grubas'
- h > 0: *glîhu 'szyja' > gyîo > gyo 'gardło'
- b d g > v đ ġ (między samogłoskami)
- ai au > ê ô: *khaitînu 'kot' > *ġêtîno; *îrau 'gwiazda' > îrô
- ei oi eu ou > i u: *gleitu 'dziewczyna' > gyito > gyeto 'córka'; *seunu 'liść' > suno
- ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule
- i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > narđe
- i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz'
- ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino
- mb nd ŋg > m n n: *zinde 'lilia' > dine, *ambasu > amaso 'tchórz'
- pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnođe 'piwo' > pînođe; *brazira 'step' > bnaz(er)a > bînaza 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnavwe > gînavwe
- między obstruentem a nosówką następuje wstawienie î w celu rozbicia zbitki: *sŋildu > sînildo 'łoś'
- l > y (po obstruencie): *rumpla 'dziura' > rupya 'nora'
- tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya
- synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-
Fonologia końcowa[]
Miejsce artykulacji |
zwarte | szczel. | nosowe | boczne | pół- otw. |
---|---|---|---|---|---|
Wargowe | p b | ɸ β f v |
m | w | |
Zębowe | t d | θ ð ţđ |
n | ||
Dziąsłowe | s z | l r~ɹ l r |
|||
Dziąsłowe miękkie | tsʲ dzʲ ty dy |
||||
Środkowojęzykowe | ç hy |
ɲ ny |
ʎ ly |
j y | |
Welarne | k g | x ɣ x ġ |
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
Przymknięte | i | ɨ î |
u |
Średnie | e ɛ e ê |
o ɔ o ô | |
Otwarte | a |
Porównanie - liczby[]
Prahiperborejski | Mylziański | Ai-Zabuoţ | Ēk-Orapu | Êġa-Unţere | |
---|---|---|---|---|---|
1 | yekî | yek | yig | ya | ikî |
2 | thra | tra | ţra | ča | hya |
3 | klou | klu | klau | kwō | kyu |
4 | skopu | skop | şob | sakapu | xopo |
5 | mura | mra | mur | mula | mura |
6 | spîthu | spet | fîţ | sapu | fîđo |
7 | skentia | šteca | şetti | saka | xentya |
8 | wisko | fsko | iş | vīka | wixo |
9 | dimei | jmi | dimi | dimē | dimi |
10 | neitho | ñito | niţ | pwē | niđo |
11 | glowo | glovo | glu | pwēya | gyawo |
12 | phrei | priy | fnai | pwēčha | vîni |