Conlang Wiki
(Anulowanie wersji nr 16107 utworzonej przez 83.25.182.164 (dyskusja))
 
(Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Cechy charakterystyczne==
 
==Cechy charakterystyczne==
  +
 
Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.
 
Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.
  +
   
 
Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy ''Ġaulid airuto čargak'' 'języki dzikiej północy'.
 
Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy ''Ġaulid airuto čargak'' 'języki dzikiej północy'.
  +
  +
   
 
==Prajęzyk==
 
==Prajęzyk==
  +
  +
 
===Fonologia===
 
===Fonologia===
  +
   
 
{| class=wikitable
 
{| class=wikitable
Linia 38: Linia 45:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
{| class=wikitable
 
{| class=wikitable
Linia 60: Linia 68:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)
 
:Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)
  +
   
 
===Rzeczownik===
 
===Rzeczownik===
  +
   
 
Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt>
 
Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę <tt>-ti</tt> dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant <tt>-ya</tt>, a kolektywną <tt>-ru</tt>
  +
  +
   
 
===Przymiotnik===
 
===Przymiotnik===
  +
   
 
Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.
 
Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.
  +
  +
   
 
===Czasownik===
 
===Czasownik===
  +
   
 
Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia [http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_verb czasowników seryjnych].
 
Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia [http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_verb czasowników seryjnych].
  +
   
 
Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.
 
Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.
  +
  +
   
 
==Języki potomne==
 
==Języki potomne==
  +
Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.
+
Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.
  +
  +
   
 
===Ika-Melźañ (mylziański)===
 
===Ika-Melźañ (mylziański)===
  +
   
 
*pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva
 
*pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva
*ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-ok 'strumień'
+
*ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień'
 
*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac
 
*ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac
  +
   
 
*Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca
 
*Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca
Linia 91: Linia 116:
 
*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc
 
*i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc
 
*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'
 
*î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'
  +
   
 
*ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny'
 
*ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny'
Linia 100: Linia 126:
 
*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma
 
*ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma
 
*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'
 
*eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'
  +
   
 
*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'
 
*an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'
  +
   
 
*TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany'
 
*TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany'
 
*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-
 
*TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-
 
*po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž
 
*po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž
  +
   
 
*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'
 
*'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'
  +
   
 
*t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve
 
*t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve
Linia 123: Linia 153:
 
*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo
 
*w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo
 
*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul
 
*yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul
  +
   
 
====Fonologia końcowa====
 
====Fonologia końcowa====
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Spółgłoski'''
 
|+'''Spółgłoski'''
  +
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!zwarte
 
!zwarte
Linia 170: Linia 203:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Samogłoski'''
 
|+'''Samogłoski'''
  +
 
!Szereg
 
!Szereg
 
!neutralny
 
!neutralny
Linia 193: Linia 228:
 
|{{IPA|a}}
 
|{{IPA|a}}
 
|}
 
|}
  +
   
 
===Ai-Zabuoţ===
 
===Ai-Zabuoţ===
  +
   
 
*sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai
 
*sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai
 
*ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn
 
*ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn
  +
   
 
*samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'
 
*samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'
 
*p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'
 
*p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'
  +
   
 
*yî > yi (w nagłosie): Yîphrothe 'nazwa rzeki (myl. Yeproce) > Yifnoţ
 
*yî > yi (w nagłosie): Yîphrothe 'nazwa rzeki (myl. Yeproce) > Yifnoţ
Linia 211: Linia 250:
 
*ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ
 
*ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ
 
*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl
 
*er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl
  +
   
 
*w > 0: *wisko '8' > iş
 
*w > 0: *wisko '8' > iş
Linia 216: Linia 256:
 
*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad
 
*z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad
 
*h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh
 
*h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh
  +
   
 
*ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh
 
*ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh
 
*pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'
 
*pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'
  +
   
 
*mp nt ŋk > pp tt kk: *zonkari 'światło księżyca' > zokkar 'blask'; *skentia '7' > şetti
 
*mp nt ŋk > pp tt kk: *zonkari 'światło księżyca' > zokkar 'blask'; *skentia '7' > şetti
Linia 224: Linia 266:
 
*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu
 
*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu
 
*pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'
 
*pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'
  +
   
 
*W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.
 
*W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.
  +
   
 
====Fonologia końcowa====
 
====Fonologia końcowa====
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Spółgłoski'''
 
|+'''Spółgłoski'''
  +
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!zwarte
 
!zwarte
Linia 273: Linia 319:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Samogłoski'''
 
|+'''Samogłoski'''
  +
 
!
 
!
 
!przednie
 
!przednie
Linia 296: Linia 344:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
===Ēk-Ōłapu===
 
===Ēk-Ōłapu===
  +
   
 
Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.
 
Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.
  +
  +
   
 
*tr thr dr > č č j: thra '2' > ča
 
*tr thr dr > č č j: thra '2' > ča
*r > l: *ropta 'łuk' > lapata
+
*r > l: *ropta 'łuk' > lata
 
*pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka'
 
*pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka'
 
*kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok'
 
*kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok'
 
*sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka'
 
*sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka'
 
*s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē
 
*s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē
*pt kt ks> pat kat: *ropta 'łuk' > lapata, *dinksu 'dzik' > dękasu
+
*pt kt ks> t s: *ropta 'łuk' > lata, *dinksu 'dzik' > dęsu
 
*e o > a: *goste 'wątroba' > gāta
 
*e o > a: *goste 'wątroba' > gāta
 
*Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > nāti
 
*Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > nāti
Linia 322: Linia 374:
 
*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu
 
*z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu
 
*w > v: *wisko '8' > vīko
 
*w > v: *wisko '8' > vīko
  +
   
 
====Fonologia końcowa====
 
====Fonologia końcowa====
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Spółgłoski'''
 
|+'''Spółgłoski'''
  +
 
!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji
 
!colspan=2|Miejsce<br />artykulacji
 
!zwarte
 
!zwarte
Linia 385: Linia 440:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Samogłoski'''
 
|+'''Samogłoski'''
  +
 
!
 
!
 
!przednie
 
!przednie
Linia 408: Linia 465:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
===Êġa-Uţere===
 
===Êġa-Uţere===
  +
   
 
*sp st sk > f ţ x: *splautu 'pępek' > fyôto; *goste 'wątroba' > goţe 'żołądek' ; *skagai 'robak' > xaġê
 
*sp st sk > f ţ x: *splautu 'pępek' > fyôto; *goste 'wątroba' > goţe 'żołądek' ; *skagai 'robak' > xaġê
 
*ph th kh > v đ ġ: *phetulo 'gruszka' > vetulo; *khaitînu 'kot' > *ġêtîno
 
*ph th kh > v đ ġ: *phetulo 'gruszka' > vetulo; *khaitînu 'kot' > *ġêtîno
*pt kt > ft kht: *ptagua 'ogień' > ftawa
+
*pt kt > ft xt: *ptagua 'ogień' > ftawa
 
*ks > sk: *dinksu 'dzik' > dinsko 'grubas'
 
*ks > sk: *dinksu 'dzik' > dinsko 'grubas'
  +
*h > 0: *glîhu 'szyja' > gyîo > gyo 'gardło'
 
*b d g > v đ ġ (między samogłoskami)
 
*b d g > v đ ġ (między samogłoskami)
 
*ai au > ê ô: *khaitînu 'kot' > *ġêtîno; *îrau 'gwiazda' > îrô
 
*ai au > ê ô: *khaitînu 'kot' > *ġêtîno; *îrau 'gwiazda' > îrô
*ei oi eu ou > i u: *gleitu 'dziewczyna' > glito 'córka'; *seunu 'liść' > suno
+
*ei oi eu ou > i u: *gleitu 'dziewczyna' > gyito > gyeto 'córka'; *seunu 'liść' > suno
 
*ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule
 
*ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule
*i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > narte
+
*i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > narđe
 
*i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz'
 
*i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz'
 
*ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino
 
*ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino
*mp nt ŋk > p t k: *zonkari 'światło księżyca' > dokare; *skentia '7' > *xetya > xeťa
 
 
*mb nd ŋg > m n n: *zinde 'lilia' > dine, *ambasu > amaso 'tchórz'
 
*mb nd ŋg > m n n: *zinde 'lilia' > dine, *ambasu > amaso 'tchórz'
*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnođe 'piwo' > pînođe; *brazira 'step' > bnazera 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnavwe
+
*pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnođe 'piwo' > pînođe; *brazira 'step' > bnaz(er)a > bînaza 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnavwe > gînavwe
 
*między obstruentem a nosówką następuje wstawienie <tt>î</tt> w celu rozbicia zbitki: *sŋildu > sînildo 'łoś'
 
*między obstruentem a nosówką następuje wstawienie <tt>î</tt> w celu rozbicia zbitki: *sŋildu > sînildo 'łoś'
 
*l > y (po obstruencie): *rumpla 'dziura' > rupya 'nora'
 
*l > y (po obstruencie): *rumpla 'dziura' > rupya 'nora'
*tr thr dr > ť ď: *thra '2' > ťa
+
*tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya
 
*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-
 
*synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-
  +
  +
 
====Fonologia końcowa====
 
====Fonologia końcowa====
  +
  +
  +
   
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Spółgłoski'''
 
|+'''Spółgłoski'''
  +
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!Miejsce<br />artykulacji
 
!zwarte
 
!zwarte
Linia 463: Linia 528:
 
|-
 
|-
 
!Dziąsłowe miękkie
 
!Dziąsłowe miękkie
|{{IPA|tsʲ dzʲ}}<br /><tt>ť ď</tt>
+
|{{IPA|tsʲ dzʲ}}<br /><tt>ty dy</tt>
 
!
 
!
 
!
 
!
Linia 471: Linia 536:
 
!Środkowojęzykowe
 
!Środkowojęzykowe
 
!
 
!
  +
|{{IPA|ç}}<br /><tt>hy</tt>
!
 
  +
|{{IPA|ɲ}}<br /><tt>ny</tt>
!
 
  +
|{{IPA|ʎ}}<br /><tt>ly</tt>
!
 
| {{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>
+
|{{IPA|j}}<br /><tt>y</tt>
 
|-
 
|-
 
!Welarne
 
!Welarne
 
|{{IPA|k g}}
 
|{{IPA|k g}}
 
|{{IPA|x ɣ}}<br /><tt>x ġ</tt>
 
|{{IPA|x ɣ}}<br /><tt>x ġ</tt>
!
 
!
 
!
 
|-
 
!Krtaniowe
 
!
 
|{{IPA|h}}
 
 
!
 
!
 
!
 
!
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+'''Samogłoski'''
 
|+'''Samogłoski'''
  +
 
!
 
!
 
!przednie
 
!przednie
Linia 513: Linia 573:
 
!
 
!
 
|}
 
|}
  +
   
 
==Porównanie - liczby==
 
==Porównanie - liczby==
  +
   
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 536: Linia 598:
 
|ţra
 
|ţra
 
|ča
 
|ča
|ťa
+
|hya
 
|-
 
|-
 
!3
 
!3
Linia 571: Linia 633:
 
|şetti
 
|şetti
 
|saka
 
|saka
  +
|xentya
|xeťa
 
 
|-
 
|-
 
!8
 
!8
Linia 599: Linia 661:
 
|glu
 
|glu
 
|pwēya
 
|pwēya
  +
|gyawo
|gyo
 
 
|-
 
|-
 
!12
 
!12
Linia 608: Linia 670:
 
|vîni
 
|vîni
 
|}
 
|}
  +
   
 
<references/>
 
<references/>

Aktualna wersja na dzień 17:21, 13 sie 2011

Cechy charakterystyczne[]

Języki hiperborejskie są w większości umiarkowanie fleksyjne (choć zdarzają się i izolacja, i aglutynacja) i lewogłowowe. Występują w nich prefiksy, sufiksy, jak również zjawisko charakterystyczne - ablaut. Dość częsta jest też odmiana czasownika przez rodzaje i ewidencjalność, rzadziej występuje natomiast odmiana przez osoby. Jeśli chodzi o fonologię, często pojawiają się skomplikowane zbitki spółgłoskowe i palatalizacja, rzadkością są zaś spółgłoski zwarto-szczelinowe. Inną ciekawostką jest dwunastkowy system liczbowy.


Nazwa rodziny jest luźną (inspirowaną mitologią grecką) kalką noliczańskiej nazwy Ġaulid airuto čargak 'języki dzikiej północy'.


Prajęzyk[]

Fonologia[]

Spółgłoski Zwarte Szcz. Nosowe Półotwarte
Wargowe p b m w
Dziąsłowe t d s z n l r
Tylnojęzykowe k g ŋ j
y
Krtaniowe h


Samogłoski i dyftongi Prz. Cent. Tyl.
przymknięte i ɨ
î
u ui
średnie e ei eu o oi ou
otwarte a ai au


Sylaby miały postać (s)C(r, l, y, w)V(r l n)


Rzeczownik[]

Rzeczownik nie odmieniał się przez przypadki (choć niekiedy rekonstruuje się końcówkę -ti dla biernika). Liczbę mnogą tworzył formant -ya, a kolektywną -ru


Przymiotnik[]

Przymiotnik odmieniał się przez liczby i rodzaje. Końcówki były najpewniej identyczne z odmianą czasownika przez rodzaje. Również przysłówek był formą przymiotnika. Dodatkowo istniał też stopień wyższy.


Czasownik[]

Czasowniki w prajęzyku odmieniały się przez rodzaj (za pomocą ablautu) i czas (za pomocą końcówek). Stosunkowo niewielka liczba możliwych czasowników zmusiła użytkowników prajęzyka do wprowadzenia czasowników seryjnych.


Nie jest jasny status ewidencjalności w prajęzyku.


Języki potomne[]

Przedstawione tu języki hiperborejskie to jedynie cztery najlepiej znane, w rzeczywistości istnieje ich ponad 70. Rodzina hiperborejska dzieli się na pięć gałęzi. Cztery z nich występują w górach Knotu, piąta to gałąź stepowa, do której należą m.in. omówione poniżej mylziański i Ēk-Ōłapu. Pod względem fonetycznym cechuje ją zanik przydechu, uproszczenie nagłosowych pewnych zbitek spółgłoskowych i przejście połączeń w rodzaju /an en/ w samogłoski nosowe.


Ika-Melźañ (mylziański)[]

  • pt kt > t: *ptagua 'ogień' > *tagua > tagwa > tagva
  • ks > s (w nagłosie) > *ksari 'rzeka' > sar-oc 'strumień'
  • ph th kh > p t k: *narthi 'powietrze' > narac


  • Ci > C' (przed samogłoską): *skentia' '7' > skent'a > sk'et'a > šteca
  • u > w (przed samogłoską): *huara 'ciąć' > *hwara > fara
  • e > 'e se 'aby' > śe
  • i u > e o (w sylabach parzystych licząc od końca; w nieparzystych zanikają; /i/ pozostawia po sobie palatalizację, oprócz pozycji przed spółgłoską przedniojęzykową): prothi 'kumys' > proc
  • î > e : *khaitînu 'kot' > käten 'kocię'


  • ai > ä (akcentowane) ; e (nieakcentowane): *tumail- > tmäl- 'czarny'
  • oi > ö (akcentowane) ; ü (nieakcentowane): *doila 'woda' > dölä
  • ei > 'i: mleinar- 'magiczny' > mľinar 'dziw'
  • ui > i: *guirî 'głowa' > gire
  • ui > ü (po spółgłosce przedniojęzykowej) > luiter 'biały' > lücer-
  • au > o: *splautu 'pępek' > splot 'brzuch'
  • ou > u: *zouriŋa 'jezioro' > zurma
  • eu > 'ü: *seun(u)-kasaku 'spadanie liści' > śunkasak 'jesień'


  • an en in on un în > a e i u u e : *blanku 'pustka' > blak 'noc'; *dento 'ramię' > jeto; *tinkro 'pająk' > cikro; *diompha 'strumień' > jupa; *rumpla 'dziura' > šu-rupla 'górnik'; *drîns- > dres- 'słaby'


  • TarT TerT TorT TalT TelT TolT > TraT TreT TroT TlaT TleT TloT: kharma 'bajka' > krama ; derlo 'pazur' > drelo ; storp- 'radosny' > strop- 'pijany'
  • TirT TurT TilT TulT > TreT TroT TleT TloT: milhî 'jeżyna' > mleve , dulgam- 'słodki' > dlogam-
  • po /n l r/ i zbitkach kończących się na /w/ nie ma przestawki: *nargi 'wilk' > narž


  • 'e 'ü > 'a 'u (przed twardą) : *skleuthu 'piasek' > *skľüt > skľut 'ziemia'


  • t' d' s' z' n' l' > c j ś ź ñ ľ: *noisue 'oko' > nöśve
  • r' > r: *zaria 'nos' > *zar'a > zara
  • p' b' w' m' > p b v m (przed /e i ü/ lub spółgłoską): *phetulo 'gruszka' > p'etlo > petlo
  • p' b' w' m' > py by vy my (przed pozostałymi samogłoskami) > beraki 'źrebię' > byaraš
  • k' g' > š ž: *kueidi- 'zielony' > švij-
  • ŋ' > ñ : *ŋelhati 'namiot' > ñelvac
  • ŋ > m: *roiŋo 'kość' > römö
  • h' > y : *hezu 'usta' > *h'ez > h'az > yaz
  • st' sk' > śt št: *goste 'wątroba' > gośte
  • pw, hw > f: *phuoli 'czas' > foľ 'rok'
  • h > v : *glîhu 'szyja' > glev
  • w > f (przed bezdźwięczną): *wisko '8' > *v'sko > fsko
  • w > v (gdzie indziej): *glowo '11' > glovo
  • yl- yr- > źl źr: *yarmoulu 'koń' > *yramul > źramul


Fonologia końcowa[]

Spółgłoski
Miejsce
artykulacji
zwarte szczel. nosowe boczne pół-
otw.
Wargowe p b f v m
Dziąsłowe t d s z n l ~ ɫ
l
Miękkie c ɟ
c j
ɕ ʑ
ś ź
ɲ
ñ
ʎ
ľ
j
y
Szczytowe ʂ ʐ
š ž
ɻ
r
Welarne k g


Samogłoski
Szereg neutralny przedni tylny
Przymknięte i y
ü
u
Średnie e ø
ö
o
Otwarte æ
ä
a


Ai-Zabuoţ[]

  • sp st sk > f ţ ş: *splautu 'pępek' > flaud; *goste 'wątroba' > goţ 'żołądek' ; *skagai 'robak' > şagai
  • ph th kh > f ţ h: *phetulo 'gruszka' > fedul; *khaitînu 'kot' > haidîn


  • samogłoski w wygłosie > 0: *huara 'ciąć' > şo-huar 'miecz'
  • p t k > b d g (po samogłosce) : *beraki 'źrebię' > berag 'nastolatek'


  • yî > yi (w nagłosie): Yîphrothe 'nazwa rzeki (myl. Yeproce) > Yifnoţ
  • yî, îy > i: *bayîke 'młot' > baïg
  • wî, îw > u: *rîwakha 'wiatr' > ruah 'dusza'
  • ye > yi (w sylabach zamkniętych): *yekî '1' > yig
  • eu > î: *skleuthu 'piasek' > şlîţ 'pył'
  • ei ey > i: *kueidi- 'zielony' > kuïdi (niekiedy ei > ai: *phrei '12' > fnai)
  • ou ow > u: *zouriŋa 'jezioro' > zuriŋ 'morze' (niekiedy ou > au: *klou '3' > klau)
  • ai au oi > ae ao oe (przed wygłosowym /l r m n ŋ/): *kelaino 'fragment' > kelaen; roiŋo 'kość' > roeŋ
  • er ir > ei i (w wygłosie sylaby): derlo 'pazur' > deïl


  • w > 0: *wisko '8' > iş
  • y > 0 (między samogłoskami): *bayali 'tyłek' > baal
  • z > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie) : *mazd- 'mądry' > mad
  • h > 0 (przed spółgłoską i w wygłosie): *moilaha 'błoto' > *moilah > moila 'bagno'. Zmiana ta nie dotyczy /h/ pochodzącego z *kh


  • ŋ > n (przed /h/): *wiŋkhu 'siostra' > *iŋh > inh
  • pt kt > fţ kţ: *ptagua 'ogień' > fţagu 'pożar'; *ktanida 'potwór' > kţanid 'okrutny'


  • mp nt ŋk > pp tt kk: *zonkari 'światło księżyca' > zokkar 'blask'; *skentia '7' > şetti
  • mb nd ŋg > mm nn nŋ: *zinde 'lilia' > zin, *ambasu > ammas 'tchórz'
  • pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnoţ 'piwo'; *brazira 'step' > bnazi 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnabu
  • pełnogłos w wygłosie (po zaniku samogłosek): *nargi 'wilk' > kî-narag 'wilkołak'


  • W wygłosie często dodaje się końcówkę -(o)ţ nieznanego pochodzenia, zwłaszcza w wyrazach jednosylabowych, np. *hezu 'usta' daje zabuothskie hezuţ zamiast oczekiwanego **he.


Fonologia końcowa[]

Spółgłoski
Miejsce
artykulacji
zwarte szczel. nosowe boczne pół-
otw.
Wargowe p b f m
Zębowe t d θ
ţ
n
Dziąsłowe s z l r~ɹ
l r
Zadziąsłowe ɧ
ş
j
y
Welarne k g x~h
h
ŋ


Samogłoski
przednie centralne tylne
Przymknięte i ɨ
î
u
Średnie e o
Otwarte a


Ēk-Ōłapu[]

Jest to język wyjątkowy wśród hiperborejskich, gdyż dopuszcza jedynie sylaby typu CV. Inne osobliwości to dziesiątkowy system liczbowy i odmiana czasownika przez osoby. Są one zapewne skutkami oddziaływania jakiegoś substratu.


  • tr thr dr > č č j: thra '2' > ča
  • r > l: *ropta 'łuk' > lata
  • pl phl bl ml > pw phw bw mw: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu; *brazira 'step' > bwasila 'łąka'
  • kl khl gl ŋl > kw khw gw ŋw: *grabue 'żmija' > gwabō 'smok'
  • sl, hl > ł: *slut- 'łatwy' > łut- 'lekki', *hlanitu 'płaszcz' > łanitu 'burka'
  • s > sa (w nagłosie przed spółgłoską): *skagai 'robak' > sakagē
  • pt kt ks> t s: *ropta 'łuk' > lata, *dinksu 'dzik' > dęsu
  • e o > a: *goste 'wątroba' > gāta
  • Vr Vl Vs > V: *narthi 'powietrze' > nāti
  • ai ia > ē: *tumail- > tumēl- 'czarny'; *skentia' '7' > sakatē
  • au ua > ō: *seunu 'liść' > *saunu > sōnu; *huara 'ciąć' > hōla
  • ara > ā: *mleinaraku 'magia' > mwēnāgu
  • ui > ū: *guirî 'głowa' > gūli 'mózg'
  • î > i (po spółgłosce przedniojęzykowej)
  • î > u: *îrau 'gwiazda' > ulō
  • an > ą: *dento 'ramię' > dąda 'ręka'
  • in > ę: *tinkro 'pająk' > tękwa
  • un > ǫ: *rumpla 'dziura' > lǫpwa
  • z > d (w nagłosie): *zaria 'nos' > dalē
  • z > s (gdzie indziej): *hezu 'usta' > hasu
  • w > v: *wisko '8' > vīko


Fonologia końcowa[]

Spółgłoski
Miejsce
artykulacji
zwarte szczel. nosowe boczne pół-
otw.
Wargowe zwykłe p b
p b
m ʋ
v
labial. pʷ bʷ
pw bw

mw
Dziąsłowe t d
t d
s ɬ
s ł
n l
Zadziąsłowe ʧ ʤ
č j
ʃ
š
j
y
Welarne zwykłe k g
k g
ŋ
labial. kʷ gʷ
kw gw
ŋʷ
ŋw
Krtaniowe h


Samogłoski
przednie centralne tylne
Przymknięte i i:
i ī
u u:
u ū
Średnie e: ɛ̃:
ē ę
o: ɔ̃:
ō ǫ
Otwarte a a: ã:
a ā ą


Êġa-Uţere[]

  • sp st sk > f ţ x: *splautu 'pępek' > fyôto; *goste 'wątroba' > goţe 'żołądek' ; *skagai 'robak' > xaġê
  • ph th kh > v đ ġ: *phetulo 'gruszka' > vetulo; *khaitînu 'kot' > *ġêtîno
  • pt kt > ft xt: *ptagua 'ogień' > ftawa
  • ks > sk: *dinksu 'dzik' > dinsko 'grubas'
  • h > 0: *glîhu 'szyja' > gyîo > gyo 'gardło'
  • b d g > v đ ġ (między samogłoskami)
  • ai au > ê ô: *khaitînu 'kot' > *ġêtîno; *îrau 'gwiazda' > îrô
  • ei oi eu ou > i u: *gleitu 'dziewczyna' > gyito > gyeto 'córka'; *seunu 'liść' > suno
  • ie uo > i u: *kiedu 'kwiat' > kido; *phuoli 'czas' > vule
  • i u (w wygłosie) > e o: *narthi 'powietrze' > narđe
  • i u (przed samogłoską) > y w: *zaria 'nos' > darya 'twarz'
  • ŋ > n: *roiŋo 'kość' > rino
  • mb nd ŋg > m n n: *zinde 'lilia' > dine, *ambasu > amaso 'tchórz'
  • pr br fr mr kr gr > pn bn fn mn kn gn: *prothi 'kumys' > pnođe 'piwo' > pînođe; *brazira 'step' > bnaz(er)a > bînaza 'pustynia'; *grabue 'żmija' > gnavwe > gînavwe
  • między obstruentem a nosówką następuje wstawienie î w celu rozbicia zbitki: *sŋildu > sînildo 'łoś'
  • l > y (po obstruencie): *rumpla 'dziura' > rupya 'nora'
  • tr thr dr > ty hy dy: *thra '2' > hya
  • synkopa: *yalam- 'możliwy' > yalm-


Fonologia końcowa[]

Spółgłoski
Miejsce
artykulacji
zwarte szczel. nosowe boczne pół-
otw.
Wargowe p b ɸ β
f v
m w
Zębowe t d θ ð
ţđ
n
Dziąsłowe s z l r~ɹ
l r
Dziąsłowe miękkie tsʲ dzʲ
ty dy
Środkowojęzykowe ç
hy
ɲ
ny
ʎ
ly
j
y
Welarne k g x ɣ
x ġ


Samogłoski
przednie centralne tylne
Przymknięte i ɨ
î
u
Średnie e ɛ
e ê
o ɔ
o ô
Otwarte a


Porównanie - liczby[]

Prahiperborejski Mylziański Ai-Zabuoţ Ēk-Orapu Êġa-Unţere
1 yekî yek yig ya ikî
2 thra tra ţra ča hya
3 klou klu klau kwō kyu
4 skopu skop şob sakapu xopo
5 mura mra mur mula mura
6 spîthu spet fîţ sapu fîđo
7 skentia šteca şetti saka xentya
8 wisko fsko vīka wixo
9 dimei jmi dimi dimē dimi
10 neitho ñito niţ pwē niđo
11 glowo glovo glu pwēya gyawo
12 phrei priy fnai pwēčha vîni