Conlang Wiki
Advertisement

Klasyczny język eirski (kleir. vedeirean lein, vedeireane thedeis) należy do grupy języków eirskich w obrębie wielkiej darańskiej rodziny językowej. Przez stulecia pozostawał językiem literackim wszystkich ludów eirskich, a w pewnej mierze również Tosinów.

Historia języka[]

Plemiona eirskie, od czasów legendarnej Wędrówki Ojców (umieszczanej tradycyjnie około V-III w. p.n.e.) zamieszkujące obszar Eirii, pierwotnie najprawdopodobniej posługiwały się jednym językiem. Niskie zagęszczenie osadnictwa na znacznej przestrzeni sprawiło jednak, że już około II w n.e. dialekty poszczególnych plemion różniły się od siebie znacznie, co pociągało za sobą różnice w przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie pieśniach o Wędrówce Ojców i o bohaterach kulturowych. W wyniku działalności wędrownych bardów przed końcem IV wieku n.e. wyłonił się ponaddialektalny standard językowy, znany jako język staroeirski. Standard ten w pełni odpowiadał wymogom ustnej literatury, okazał się jednak niewystarczający, kiedy na przełomie VII i VIII stulecia powstało Królestwo Irathei (tak zwane Stare Państwo). Również rozprzestrzenienie torianizmu w Eirii wywołało zapotrzebowanie na przekład Kanonu Pism na wspólny język zrozumiały dla wiernych.

Forma języka staroeirskiego, zmodernizowana i przybliżona do języka mówionego, używana w kancelarii królewskiej Irathei oraz we wczesnym eirskim Kościele Toriańskim nazywana jest klasycznym językiem eirskim. Standard ten stanowił swego rodzaju kompromis pomiędzy żywym językiem Irathów a sztuczną, literacką normą ustnej poezji staroeirskiej.

Ekspansja polityczna i kuturowa Starego Państwa Irathejskiego, ośrodka i protektora torianizmu i kultury aldoryjskiej, walnie przyczyniły się do przyjęcia klasycznego języka eirskiego przez pozostałe kształtujące się państwa eirskie (Seilię i Saighar) a także, w pewnej mierze, przez Tosinię. Wspólny język piśmiennictwa sprzyjał utrzymaniu więzi kulturowych między ludami, których języki wernakularne oddalały się od siebie coraz bardziej.

Na wieki XI-XIII przypada ogólny upadek polityczny, gospodarczy i kulturalny Irathei. W tym czasie ośrodki piśmiennictwa eirskiego rozwijają się niezależnie w Adanii (zachodnia część dawnej Irathei), Eirii (wschodnia część) i Saigharze. W Tosinii i Seilii klasyczny język eirski zostaje zarzucony na rzecz komplementarnego użycia języka aldoryjskiego i języków wernakularnych. Na pozostałym obszarze język klasyczny ulega coraz znaczniejszym wpływom miejscowych dialektów, co prowadzi do zepsucia języka i odejścia od klasycznej normy.

Okres rozwoju humanizmu toriańskiego zbiegł się w czasie z odzyskiwaniem przez Iratheę utraconych ziem i prestiżu (tzw. Nowe Państwo). Zaowocowało to renesansem piśmiennictwa klasycznoeirskiego, jak również rozwojem i standaryzacją języków wernakularnych. Do jednego i drugiego walnie przyczyniła się twórczość humanisty Ogha an Morhair, którego dzieło pt. Anthammeineis ('Gramatyka', dosł. 'Słowoskładanie') stanowi pierwszą w historii kodyfikację gramatyki klasycznego języka eirskiego.

W XV i XVI wieku klasyczny język eirski używany jest w Irathei i Saigharze komplementarnie z kształtującymi się literackimi normami języków narodowych.

Pismo eirskie[]

Klasyczny język eirski zapisywany jest własnym alfabetem, stanowiącym modyfikację pisma aldoryjskiego. W celach naukowych w naszym świecie używa się transliteracji łacińskiej.

Alfabet łaciński (transliteracja): a, ae, ai, b, bh, c, ch, d, dh, e, ei, g, gh, h, i, l, m, n, ng, o, oi p, ph, r, s, t, th, u, ui y

Uwaga: litera "c" zawsze, również przed "e", "i", "y", czytana jest jako /k/.

Litera "i" oznaczać może samogłoskę /i/ bądź spółgłoskę /j/. Podobnie litera "u" oznaczać może samogłoskę /u/ bądź spółgłoskę /w/.

Litera "y" oznacza dyftong [ij].

Fonetyka[]

Spółgłoski[]

Klasyczny język eirski posiada następujące fonemy spółgłoskowe:

  • nosowe: /m/ - m, /n/ - n, /ŋ/ - ng
  • zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - c
  • szczelinowe: /β/ - bh, /ɸ/ - ph, /ð/ - dh, /θ/ - th, /s/ - s, /ɣ/ - gh, /x/ - ch, /h/ - h
  • drżące: /r/ - r
  • boczne: /l/ - l
  • półsamogłoski: /w/ - u, /j/ - i

Spółgłoski /m/, /n/, /ŋ/, /r/, /l/ i /s/ mogą ulec wzdłużeniu, zapisuje się je wówczas jako podwojone:

  • /m:/ - mm, /n:/ - nn, /ŋ:/ - nng, /r:/ - rr, /l:/ - ll, /s:/ - ss

Samogłoski[]

Fonemy samogłoskowe języka eirskiego są następujące:

  • przednie: /æ/ - ae, /e/ - e, /i/ - i
  • tylne: /ɒ/ - a, /o/ - o, /u/ - u

Jako dyftongi traktowane są następujące połączenia samogłosek z półsamogłoskami:

  • [aw] - au, [ew] - eu, [iw] - iu, [ow] - ou
  • [aj] - ai, [ei] - ei, [ij] - y, [oj] - oi, [uj] - ui

Budowa sylaby[]

Sylaba w klasycznym języku eirskim ma postać sprowadzalną do schematu (O)N(C). Ośrodkiem sylaby może być jedynie samogłoska. Nagłos i wygłos sylaby stanowić może spółgłoska pojedyncza, podwojona, bądź zbitka spółgłoskowa.

Dopuszczalne zbitki spółgłoskowe w obrębie jednej sylaby mają postać NN, RR, RN, NB, RB lub BR, gdzie N oznacza /m/, /n/ lub /ŋ/, R /r/, /l/ lub /s/, a B dowolną spółgłoskę zwarto-wybuchową, bądź szczelinową poza /s/ i /h/.

Spółgłoska /h/ pojawia się wyłącznie w nagłosie wyrazu. Jeśli w wyrazie złożonym /h/ znajdzie się w pozycji innej niż nagłosowa, zanika. Warto pamiętać, że ortografia nie zawsze odpowiada tu wymowie, np. nazwę miejscową Morhaer czyta się [mor'ær].

Powyższe reguły nie zawsze obowiązują w przypadku wyrazów zapożyczonych.

Prozodia[]

Klasyczny język eirski nie różnicuje iloczasu samogłosek. Sylaby dzieli się na krótkie (lekkie) i długie (ciężkie) na podstawie ich budowy. Sylaba otwarta z pojedynczą samogłoską w ośrodku jest zawsze lekka, sylaba zamknięta i otwarta z ośrodkiem dyftongicznym - ciężka.

Akcent w klasycznym języku eirskim pada na ostatnią sylabę rdzenia, żeby poprawnie postawić akcent potrzebna jest zatem znajomość budowy słowotwórczej wyrazu.

Fleksja nominalna[]

Kategoria imienia obejmuje następujące części mowy: rzeczownik, przymiotnik, liczebnik oraz zaimek. Wszystkie imiona odmieniają się przez przypadki (nominativus, genetivus, dativus, accusativus, vocativus). Rodzaj jest kategorią klasyfikacyjną dla rzeczownika, fleksyjną dla przymiotnika, liczebnika i zaimka. Liczba jest kategorią klasyfikacyjną dla liczebnika, fleksyjną dla rzeczownika, przymiotnika i zaimka.

Klasyczny język eirski posiada trzy liczby: pojedynczą, podwójną i mnogą, oraz dwa rodzaje: męski i żeński.

Deklinacja I[]

W deklinacji I odmieniają się rzeczowniki zakończone w nom. sg. na spółgłoskę. Rzeczowniki te utraciły dawne końcówki nom. sing. masc. -e oraz gen. sing. masc. -i, pozostałością po nich jest obecność alternacji samogłosek w temacie rzeczownika. Jest to najbardziej charakterystyczna cecha deklinacji I, którą z tego powodu nazywa się alternacyjną.

Do deklinacji I należą przeważnie rzeczowniki masc., np. bhaer, bhair 'pan', their, their 'książę', ale także pewna liczba rzeczowników fem., np. gylch, gylch 'ziemia'.


Temat rzeczownika I deklinacji posiada trzy formy ('stopnie'). Stopień I jest używany we wszystkich formach pluralis i dualis. Stopień II jest obecny w nom. i voc. sing., stopień III w gen. i acc. sing. Dat. sing. może być tworzony od tematu w II lub III stopniu.

Stopień I i II są identyczne, z wyjątkiem klasy rzeczowników z obocznością -a-/-ae-. Rzeczowniki, których ostatnią samogłoską tematu jest dyftong, mają wszystkie trzy stopnie identyczne.

Stopień I

(rdzeń)

Stopień II

(nom.)

Stopień III

(gen.)

-a-

-ae-

-ai-

-e-

-ei-

-i-

-y-

-o-

-oi-

-u-

-ui-

dyftong


Końcówki odmiany:

Singularis

Pluralis

Dualis

stopień tematu

końcówka

Nom.

II

-a

-i

Gen.

III

-ai

-is

Dat.

I lub II

-n lub -en

-es

= nom.

Acc.

= nom.

= nom.

= nom.

Voc.

I lub II

-ø lub -e

= nom.

= nom.


Vocativus singularis posiada własną końcówkę (-e) jedynie w przypadku rzeczowników rodzaju męskiego odnoszących się do istot żywych. W przeciwnym razie równy jest nom.

Jeśli ostatnią spółgłoską tematu jest -r lub -n, dativus tworzy się przez dodanie końcówki -n do tematu w II stopniu, w przeciwnym razie przez dodanie -en do tematu w I stopniu.

Przykłady odmiany:

bhaer - 'pan'

Sing.

Plur.

Dual.

Nom.

bhaer

bhara

bhari

Gen.

bhair

bharai

bharis

Dat.

bhaern

bhares

bhari

Acc.

bhair

bhara

bhari

Voc.

bhare

bhara

bhari

in - 'złoto'
Sing. Plur. Dual.
Nom. in ina ini
Gen. yn inai inis
Dat. inen ines ini
Acc. yn ina ini
Voc. in ina ini
their - 'książę'
Sing. Plur. Dual.
Nom. their theira theiri
Gen. their theirai theiris
Dat. theirn theires theiri
Acc. their theira theiri
Voc. theire theira theiri

Deklinacja II[]

Ta deklinacja obejmuje rzeczowniki obu rodzajów zakończone w nom. sing. na samogłoskę: -e lub -ea (feminina), -a lub -o (masculina). W przeciwieństwie do I deklinacji nie występują w niej żadne alternacje samogłosek; tematy nie są ustopniowane.

Deklinacja II posiada cztery odmiany: II a) obejmującą rzeczowniki zakończone na -e, II b) o zakończeniu -ea, II c) o zakończeniu -a oraz II d) o zakończeniu -o.

Oto końcówki II deklinacji dla czterech typów:

Sing. Plur. Dual.
typ I II III IV I II III IV I II III IV
Nom. -e -ea -a -o -ea -oa -ei -ai -oi
Gen. -ei -ai -oi -eath -oath -eis -ais -ois
Dat. -en -ean -an -on -es -os = nom.
Acc. = gen. = nom. = nom.
Voc. = nom. = nom. = nom.


A oto przykłady odmiany:

alde - 'matka'

Sing.

Plur. Dual.

Nom.

alde aldea aldei

Gen.

aldei aldeath aldeis

Dat.

alden aldes aldei

Acc.

aldei aldea aldei

Voc.

alde aldea aldei
lea - 'liść'
Sing. Plur. Dual.
Nom. lea lea lei
Gen. lei leath leis
Dat. lean les* lei
Acc. lei lea lei
Voc. lea lea lei

(*) częstsza nieregularna forma leas

numa - 'wół'
Sing. Plur. Dual.

Nom.

numa numea numei

Gen.

numai numeath numeis

Dat.

numan numes numei

Acc.

numai numea numei

Voc.

numa numea numei
algo - 'owoc'
Sing. Plur. Dual.

Nom.

algo algoa algoi

Gen.

algoi algoath algois

Dat.

algon algos algoi

Acc.

algoi algoa algoi

Voc.

algo algoa algoi

Deklinacja III[]

Według tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki rodzaju żeńskiego będące nazwami pojęć abstrakcyjnych. Rzeczowniki te charakteryzują się końcówką -eis (< eiz).

Oto końcówki III deklinacji:

Sing. Plur. Dual.
Nom. -eis -eira -eiri
Gen. -eiri -eirai -eiris
Dat. -eiren -eires -eiri
Acc. -eis -eira -eiri
Voc. -eis -eira -eiri


A oto przykład odmiany:

choseis - 'ciemność'
Sing. Plur. Dual.
Nom. choseis choseira choseiri
Gen. choseiri choseirai choseiris
Dat. choseiren choseires choseiri
Acc. choseis choseira choseiri
Voc. choseis choseira choseiri

Przymiotnik[]

Przymiotnik formalnie nie różni się od rzeczownika. W rodzaju męskim odmienia się według deklinacji I, w rodzaju żeńskim - według deklinacji II w odmianie I. Np. przymiotnik daem, dame - 'biały, biała' odmieniać się będzie analogicznie do rzeczowników bhaer oraz alde. W odmianie przymiotników vocativus zawsze równy jest nominativowi.

Przymiotnik w klasycznym języku eirskim podlega stopniowaniu. Końcówką stopnia wyższego jest -aig/-aige, zaś najwyższego -aigar/-aigare, dodawane do tematu przymiotnika w stopniu I. I tak np. stopień wyższy od daem, dame brzmi damaig, damaige, a najwyższy damaigar, damaigare. Formy te odmienia się według deklinacji I w rodzaju męskim i II w odmianie I w rodzaju żeńskim.

Istnieje spora klasa przymiotników, których stopniowanie ma charakter nieregularny, np. przymiotnik saen, sane 'duży, wielki'. Jego stopień wyższy i najwyższy mają postać, odpowiednio, saig, saige oraz saigar, saigare.

Z kolei większość leksemów przymiotnikowych zapożyczonych z innych języków, a także większość rodzimych przymiotników złożonych odmienia się w sposób opisowy, za pomocą przysłówka saigu w stopniu wyższym i saigaru w najwyższym.

Zaimki osobowe[]

Klasyczny język eirski wyróżnia trzy osoby gramatyczne określane za pomocą zaimków osobowych: I osobę (ja, my), II (ty, wy) oraz III (on, ona, oni). Osobne zestawy zaimków osobowych wyróżnia się dla liczby pojedynczej i, traktowanych wspólnie, podwójnej i mnogiej.

Sing. Plur. & Dual.
Masc. Fem. Masc. Fem.
Pers. I ech ea
Pers. II au dha
Pers. III es se sa sea

Poniżej przedstawia się odmianę zaimków osobowych.


I osoba

Singularis Plur. & Dual.
Nom. ech ea
Gen. eich eath
Dat. echen eas
Acc. eich ea


II osoba

Singularis Plur. & Dual.
Nom. au dha
Gen. aui dhai
Dat. auen dhas
Acc. aui dha


III osoba

Singularis Plur. & Dual.
masc. fem. masc. fem.
Nom. es se sa sea
Gen. eis sei sai seath
Dat. esen sen ses seas
Acc. eis sei sa sea

Zaimki dzierżawcze[]

Zaimki dzierżawcze służą określaniu relacji przynależności. Odmieniają się przez rodzaj i liczbę, podobnie jak przymiotnik, nie podlegają jednak stopniowaniu.

Oto lista zaimków dzierżawczych:

ech - chen, chene (mój)
au - auen, aune (twój)
es, se - sen, sene (jego, jej)
ea - haen, hane (nasz)
dha - dhaen, dhane (wasz)
sa, sea - saen, sane (ich)


Zaimki dzierżawcze odmieniają się według deklinacji I (chen, chein; auen, auein; sen, sein; haen, hain; dhaen, dhain; saen, sain) lub II (chene, chenei; aune, aunei; sene, senei; hane, hanei; dhane, dhanei; sane, sanei).

Zaimki wskazujące[]

Zaimki wskazujące służą wskazaniu konkretnego przedmiotu spośród innych możliwych. Służą także umiejscowieniu go w przestrzeni jako bliskiego ("ten") lub dalekiego ("tamten") w stosunku do mówcy i odbiorcy oraz określeniu jego tożsamości ("ten sam", "tamten sam").

Klasyczny język irathejski wyróżnia dwa zaimki wskazujące: en, ene ('ten, ta') oraz gen, gene ('tamten, tamta'). Odmieniają się one następująco:

Masculinum Femininum
Sing. Plur. Dual. Sing. Plur. Dual.
Nom. en / gen ena / gena eni / geni ene / gene enea / genea enei / genei
Gen. ein / gein enai / genai enis / genis enei / genei eneath / geneath eneis / geneis
Dat. enen / genen enes / genes eni / geni enen / genen enes / genes enei / genei
Acc. ein / gein ena / gena eni / geni enei / genei enea / genea enei / gene

Zaimki wyrażające tożsamość tworzy się przez dodanie klityki -te (pisanej łącznie) do formy fleksyjnej zaimka osobowego, np. ente 'ten sam', geneate 'tamte same'.

Liczebnik[]

Patrz: Liczebniki w klasycznym eirskim

Fleksja werbalna[]

Czasowniki eirskie odmieniają się przez kategorie trybu, strony, czasu i osoby. Podobnie jak w przypadku zaimków osobowych, fleksja werbalna traktuje łącznie liczbę podwójną i mnogą. Czasownik w klasycznym języku eirskim posiada dwa tematy - jeden o znaczeniu niedokonanym, drugi o znaczeniu dokonanym. Wyjątkiem pozostają czasowniki należące do klasy verba defectiva, posiadające tylko jeden z tych tematów. Formy osobowe poszczególnych czasów tworzy się poprzez dodanie do jednego z tematów odpowiednich końcówek.

Jakkolwiek możliwe jest zauważenie pewnych prawidłowości w tworzeniu tematów, często są one nieprzewidywalne, tzn. znając np. temat niedokonany czasownika nie sposób przewidzieć postaci tematu dokonanego i vice versa. Dlatego podawać należy dwie podstawowe formy czasownika: 1 os. l.p. czasu teraźniejszego (zawierającą temat niedokonany) i 1 os. l.p. czasu przyszłego dokonanego (zawierającą temat dokonany), np. tharna, thaira - 'płynąć', angea, ainga - 'patrzeć', antha, theda 'mówić'. W przypadku verba defectiva podaje się jedynie jedną postać, np. tathara 'pływać (często lub regularnie)', anteila 'błysnąć'. Aby uzyskać temat, należy odciąć od form podstawowych końcówkę 1 os. l.p. -a, tzn. że tematy czasownika tharna, thaira to odpowiednio tharn- (niedokonany) i thair- (dokonany).

Nie wyróżnia się odrębnych koniugacji, istnieją jedynie dwie odmianki: spółgłoskowa, obejmująca większość czasowników, i samogłoskowa, obejmująca pewną ilość czasowników o tematach zakończonych na -e. Jedynie tematy niedokonane odmieniają się według wzorca samogłoskowego.

Język eirski posiada trzy zestawy końcówek czasownikowych: końcówki czasów nieprzeszłych, końcówki czasów przeszłych i końcówki aorystu.


Oto końcówki czasów nieprzeszłych (czas teraźniejszy, czas przyszły dokonany):

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. -a -ea
2 os. -as -es
3 os. -ø* -e
pluralis
1 os. -ach -each
2 os. -adh -eadh
3 os. -an -ean

(*) Jeśli ostatnią samogłoską tematu jest -a-, przechodzi ono w -ae-.


Końcówki czasów przeszłych (poza aorystem: imperfectum, perfectum, plusquamperfectum):

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. -ai -ei
2 os. -ais -eis
3 os. -i -y
pluralis
1 os. -aich -eich
2 os. -aidh -eidh
3 os. -ain -ein


Końcówki aorystu:

singularis
1 os. -ei
2 os. -yre
3 os. -y
pluralis
1 os. -yce
2 os. -yde
3 os. -ynne


Poszczególne czasy tworzy się przez dodanie odpowiednich końcówek do właściwego tematu wg. schematu:

Temat niedokonany Temat dokonany
Końcówki
cz. nieprzeszłych
same czas teraźniejszy
(praesens)
czas przyszły dokonany
+ wrostek czas przyszły niedokonany -
Końcówki
cz. przeszłych
same czas przeszły niedokonany (imperfectum) czas przeszły dokonany (perfectum)
+ wrostek - czas zaprzeszły
(plusquamperfectum)
Końcówki aorystu - aoryst

Czas teraźniejszy (praesens)[]

Służy wyrażaniu czynności równoczesnych z aktem mówienia lub powtarzających się w czasie, który obejmuje akt mówienia. Używa się go również, w ograniczonym zakresie, do wyrażania czynności przyszłych oraz przeszłych (praesens historicum). Formy czasu teraźniejszego tworzy się przez dodanie końcówek czasów nieprzeszłych do tematu niedokonanego.

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharna angea
2 os. tharnas anges
3 os. thaern ange
pluralis
1 os. tharnach angeach
2 os. tharnadh angeadh
3 os. tharnan angean

Czas przyszły niedokonany[]

Służy wyrażaniu czynności, które będą trwać w przyszłości w stosunku do aktu mówienia, nie zawiera jednak informacji, czy czynność taka zostanie ukończona; w pewnych kontekstach może sugerować nieukończenie. Formy czasu przyszłego niedokonanego tworzy się przez dodanie do tematu niedokonanego odpowiednio zmodyfikowanych końcówek czasów nieprzeszłych:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. -aua -eua
2 os. -aus -eus
3 os. -u -eu
pluralis
1 os. -auch -euch
2 os. -audh -eudh
3 os. -aun -eun

Tradycyjna gramatyka eirska nie wyróżnia oddzielnego zestawu tych końcówek, są one bowiem efektem kontrakcji wrostka tworzącego formę czasu przyszłego z końcówkami czasów nieprzeszłych, np. -aua < *aw+a, -aus < *aw+as etc.


Oto przykład odmiany w czasie przyszłym niedokonanym:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharnaua angeua
2 os. tharnaus angeus
3 os. tharnu angeu
pluralis
1 os. tharnauch angeuch
2 os. tharnaudh angeudh
3 os. tharnaun angeun

UWAGA: litera u we wszystkich formach poza tharnu oznacza spółgłoskę /w/.

Czas przeszły niedokonany (imperfectum)[]

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które miały miejsce przed aktem mówienia i trwały pewien czas lub powtarzały się regularnie. Formu imperfectum tworzy się przez dodanie do tematu niedokonanego końcówek czasów przeszłych.

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharnai angei
2 os. tharnais angeis
3 os. tharni angy
pluralis
1 os. tharnaich angeich
2 os. tharnaidh angeidh
3 os. tharnain angein

Czas przyszły dokonany[]

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które nastąpią jednorazowo, zaczną się lub zakończą w przyszłości. Formy tego czasu tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek czasów nieprzeszłych.

singularis
1 os. thaira
2 os. thairas
3 os. thair
pluralis
1 os. thairach
2 os. thairadh
3 os. thairan

Czas przeszły dokonany (perfectum)[]

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które nastąpiły jednorazowo, zaczęły się lub zakończyły w przeszłości. Odnosi się jednak do takich wydarzeń, których skutki nie są bez znaczenia dla teraźniejszości. Formy perfectum tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek czasów przeszłych.

singularis
1 os. thairai
2 os. thairais
3 os. thairi
pluralis
1 os. thairaich
2 os. thairaidh
3 os. thairain

Czas zaprzeszły (plusquamperfectum)[]

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które zakończyły się przed inną czynnością wyrażaną w dowolnym czasie przeszłym (imperfectum, perfectum, aoryst). Jego formy tworzy się przez dodanie końcówek czasów przeszłych do tematu dokonanego rozszerzonego o wrostek -et-.

singularis
1 os. thairetai
2 os. thairetis
3 os. thaireti
pluralis
1 os. thairetaich
2 os. thairetaidh
3 os. thairetain

Aoryst[]

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które miały miejsce w przeszłości i nie pozostają w związku z aktualnym stanem rzeczy - jest więc to podstawowy czas narracji literackiej i historycznej. Używa się go także do wyrażania prawd ogólnych, niezmiennych, niezależnych od czasu - tzw. aoryst gnomiczny. Formy aorystu tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek aorystu.

singularis
1 os. thairei
2 os. thairyre
3 os. thairy
pluralis
1 os. thairyce
2 os. thairydhe
3 os. thairynne

Tryb rozkazujący[]

Większość czasowników eirskich posiada odrębne formy trybu rozkazującego w aspekcie niedokonanym i dokonanym, tworzone od podstawowych tematów. Cechą charakterystyczną form trybu rozkazującego jest morfem -o- pomiędzy tematem i końcówką osobową czasów nieprzeszłych.


Przykładowa odmiana w trybie rozkazującym w aspekcie niedokonanym:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. - -
2 os. tharnos angeos
3 os. tharno angeo
pluralis
1 os. tharnoch angeoch
2 os. tharnodh angeodh
3 os. tharnon angeon

Przykładowa odmiana w aspekcie dokonanym:

singularis
1 os. -
2 os. thairos
3 os. thairo
pluralis
1 os. thairoch
2 os. thairodh
3 os. thairon

Tryb przypuszczający[]

Formy trybu przypuszczającego w klasycznym języku eirskim tworzy się za pomocą morfemu -al- (-l- dla tematów samogłoskowych) pomiędzy tematem a końcówką koniugacyjną. W 3 os. sing. praesentis -al przechodzi w -ael.

Oto przykładowa odmiana w praesens trybu przypuszczającego:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharnala angela
2 os. tharnalas angelas
3 os. tharnael angel
pluralis
1 os. tharnalach angelach
2 os. tharnaladh angeladh
3 os. tharnalan angelan

W czasie przyszłym niedokonanym:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharnalaua angelaua
2 os. tharnalaus angelaus
3 os. tharnalu angelu
pluralis
1 os. tharnalauch angelauch
2 os. tharnalaudh angelaudh
3 os. tharnalaun angelaun

W imperfectum:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. tharnalai angelai
2 os. tharnalais angelais
3 os. tharnali angeli
pluralis
1 os. tharnalaich angelaich
2 os. tharnalaidh angelaidh
3 os. tharnalain angelain

W czasie przyszłym dokonanym:

singularis
1 os. thairala
2 os. thairalas
3 os. thairael
pluralis
1 os. thairalach
2 os. thairaladh
3 os. thairalan

W perfectum:

singularis
1 os. thairalai
2 os. thairalais
3 os. thairali
pluralis
1 os. thairalaich
2 os. thairalaidh
3 os. thairalain

W plusquamperfectum:

singularis
1 os. thairaletai
2 os. thairaletais
3 os. thairaleti
pluralis
1 os. thairaletaich
2 os. thairaletaidh
3 os. thairaletain

W aoryście:

singularis
1 os. thairalei
2 os. thairalyre
3 os. thairaly
pluralis
1 os. thairalyce
2 os. thairalydhe
3 os. thairalynne

Strona medialno-pasywna[]

Klasyczny język eirski dysponuje osobnymi zestawami końcówek strony medialno-pasywnej. Charakterystyczna dla nich jest obecność głoski m, przy czym w części końcówek dawne m sonantyczne przeszło w samogłoskę a.

Oto końcówki czasów nieprzeszłych strony medialno-pasywnej:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. -am -eam
2 os. -ara -era
3 os. -em/ -a* -em
pluralis
1 os. -aca -eaca
2 os. -adha -eadha
3 os. -anna -eanna
  • Końcówka -em została przeniesiona na zasadzie analogii z koniugacji samogłoskowej, co uchroniło przed synkretyzmem z 1 os. sing. activi. W starszych tekstach spotyka się jednak również uzasadnioną historycznie końcówkę -a.

Końcówki czasów przeszłych strony medialno-pasywnej:

odmiana spółgłoskowa odmiana samogłoskowa
singularis
1 os. -aim -eim
2 os. -aira -eira
3 os. -im -ym
pluralis
1 os. -aica -eica
2 os. -aidha -eidha
3 os. -ainna -einna

Końcówki aorystu strony medialno-pasywnej:

singularis
1 os. -eim
2 os. -yra
3 os. -ym
pluralis
1 os. -yca
2 os. -ydha
3 os. -ynna

Formy strony medialno-pasywnej zależnie od kontekstu mogą mieć znaczenie czynne, bierne albo zwrotne, np. por. dwa zdania:

Silvar dharga es Mygert - "Silvar jest broniony przez Mygerta" = Silvar ael dhargaed es Mygert.

Silvar dharga - "Silvar broni się".

Dla podkreślenia konstrukcji zwrotnej użyć można przysłówka manu "sam, we własnej osobie" np. Silvar manu dharga - "Silvar sam się broni".

Dla wielu czasowników użycie formy medialno-pasywnej modyfikuje znaczenie, np. achambha "przypominam", achambham "przypominam sobie, pamiętam".

Istnieje spora klasa verba deponentia, które posiadają jedynie formy strony medialno-pasywnej, ale znaczenie czynne.


Formy syntetyczne w znaczeniu pasywnym, odziedziczone po języku pradarańskim, obecne są w tekstach klasycznoeirskich, zwłaszcza w przekładzie Kanonu toriańskiego, jednak od VIII wieku są systematycznie wypierane przez formy analityczne, składające się z imiesłowu biernego i formy osobowej czasownika la 'być'. W rezultacie pojawia się rozróżnienie między analitycznymi formami strony biernej i syntetycznymi, ograniczonymi do wyrażania strony medialnej i zwrotnej.

Imiesłowy i rzeczownik odsłowny[]

Klasyczny język eirski wyróżnia trzy rodzaje imiesłowów przymiotnikowych: czynny, medialny i bierny, tworzone od dwóch podstawowych tematów czasownika: niedokonanego i dokonanego. Daje to razem sześć form imiesłowowych, jednak tylko nieliczne czasowniki posiadają je wszystkie.

Imiesłów czynny tworzy się przez dodanie do tematu czasownika końcówek -r (rodzaj męski) i -re (rodzaj żeński), imiesłów bierny przez dodanie końcówek -d, -de, zaś medialny przez dodanie -m, me. Do tematów spółgłoskowych powyższe końcówki przyłącza się za pomocą spójki -a- (-ae- w nom. sg. masc.) Np. dla czasownika dhargea, dhairga "bronić" można utworzyć następujące formy:

imiesłów czynny niedokonany: dharger, dhargere "broniący",
imiesłów czynny dokonany: dhairgaer, dhairgare "ten, który obronił",
imiesłów medialny niedokonany: dhargem, dhargeme "broniący się",
imiesłów medialny dokonany: dhairgaem, dhairgame "ten, który się obronił",
imiesłów bierny niedokonany: dharged, dhargede "broniony",
imiesłów bierny dokonany: dhairgaed, dhairgade "obroniony".


Imiesłowy w rodzaju męskim odmienia się według deklinacji I, zaś w rodzaju żeńskim według deklinacji II.


Rzeczownik odsłowny tworzy się od tematu imiesłowu czynnego, medialnego i biernego niedokonanego i dokonanego za pomocą końcówki -eis (-eir- w dalszej odmianie). Odmienia się go według deklinacji III. Np. od czasownika dhargea, dhairga można utworzyć następujące formy:

rzeczownik odsłowny czynny niedokonany: dhargereis, dhargereiri "bronienie",
rzeczownik odsłowny czynny dokonany: dhairgareis, dhairgareiri "obronienie",
rzeczownik odsłowny medialny niedokonany: dhargemeis, dhargemeiri "bronienie się, obrona",
rzeczownik odsłowny medialny dokonany: dhairgameis, dhairgameiri "obronienie się",
rzeczownik odsłowny bierny niedokonany: dhargedeis, dhargedeiri "bycie bronionym",
rzeczownik odsłowny bierny dokonany: dhairgadeis, dhairgadeiri "bycie obronionym".

Nieodmienne części mowy[]

Przysłówek[]

Przysłówek w języku eirskim posiada charakterystyczną końcówkę -u. Większość przysłówków tworzy się w sposób regularny od przymiotników przez dodanie końcówki do I tematu przymiotnika.

Przyimek[]

Oto lista podstawowych przyimków klasycznego języka eirskiego:

an (+ gen.) - od

el (+ dat.) - dla

is (+ dat.) - ku

eis (+dat.) - do (do wewnątrz)

es (+ gen.) - z (kogo? czego?)

eica (+ gen.) - z (kim? czym?)

cu (+ gen.) - u (kogo? czego?)

edh (+ gen.) - brak odpowiednika w jęz. polskim, tworzy wyrażenia w funkcji narzędnika (kim? czym?), np. Lara edh ceir - "tnę mieczem".

dha (+ gen.) - w

uin (+ gen.) - na

uinne (+ gen.) - nad

thenne (+ gen.) - pod

uthe (+ gen.) - obok, przy

Spójnik[]

Oto lista najczęściej spotykanych klasycznoeirskich spójników:

a - i,

aine - i, oraz,

ce - gdy, kiedy

is - lub, albo,

in - ale,

eine - czyli,

aith, eil - bo,

tha - że.

Partykuła[]

ith - partykuła przecząca, stawiana po czasowniku, np. Ech sena ith el Ausaidh - "Nie idę do Ausaidh".

Słownictwo[]

Lista Swadesha dla klasycznego języka eirskiego: http://pl.conlang.wikia.com/wiki/Lista_Swadesha_dla_klasycznego_j%C4%99zyka_eirskiego

Słowotwórstwo[]

Oto lista najczęściej występujących w klasycznym języku eirskim morfemów słowotwórczych:

Morfemy tworzące rzeczowniki:[]

-an (masc.) - tworzy collectiva, np. bharthan "pasmo górskie" od bhartha "góra", coran "zęby, uzębienie" od cor "ząb",

-chan (masc.) - tworzy rzeczowniki określające efekt czynności, zwłaszcza, jeżeli jest on materialny, namacalny, np. harchan "część, dzielnica" od harna, haira "dzielić",

-ea (fem.) - tworzy rzeczowniki abstrakcyjne oznaczające pojęcia, np. hainea "życie" od haina "żyć", oraz nazwy krain od ich mieszkańców, np. Irathea od Irath "członek eirskiego plemienia Irathów",

ith- (i przed spółgłoską) - tworzy negację, np. ithaebh "niepamięć, zapomnienie" od aebh "pamięć", ithurea "nieśmiertelność" od thurea "śmiertelność",

-im (masc.), -ime (fem.) - tworzy zdrobnienia, nazwy młodych osobników zwierzęcych, oznacza mniejsze natężenie, albo nieważność, lekceważenie, np. cheilim - "wilczek" od cheil "wilk", caibhime "kaprys, zachcianka" od caibh "wola",

-in (masc.), -ine (fem.) - tworzy nazwy jednostek od pojęć, nazw zbiorowych itp., np. Eirin "Eir", chairin "barbarzyńca" od chaer, chare "obcy, dziki, dziwny" - uwaga: sufiks ten powoduje wzdłużenie ostatniej samogłoski tematu podstawy słowotwórczej,

-inde (fem.) - tworzy nazwy żeńskich potomków, np. thaininde "królewna" od thain "król"; dodane do imienia tworzy patronimik, np. Siluarinde "córka Silvara",

-ir (masc.), -ire (fem.) - tworzy nazwy wykonawców czynności, np. dailir "śpiewak" od dalea, daila "śpiewać". Również ten sufiks powoduje wzdłużenie ostatniej samogłoski tematu podstawy,

-iua (masc.) - tworzy nazwy męskich potomków, np. thainiua "królewicz" od thain "król"; dodane do imienia tworzy patronimik, np. Siluariua "syn Silvara",

-och - tworzy zgrubienia, np. dharoch "chłopisko, człowiek znacznego wzrostu" od dhaer "człowiek". Zgrubienia oznaczające istoty płci żeńskiej odmieniają się jak rzeczowniki męskie, ale łączą z określeniami rodzaju żeńskiego, np. ueinoch "baba, babsko" od ueine "kobieta", por. ene bhandale ueinoch "to straszne babsko",

Morfemy tworzące przymiotniki:[]

-aeg, -age - tworzy przymiotniki oznaczające materiał, pochodzenie, przynależność, np. macalaeg, macalage "stalowy" od macala "stal",

-ael, -ale - ogólny, niewyspecjalizowany morfem, np. abhael, abhale "pamiętny, godny pamięci" od rdzenia ambha, aibha "pamiętać",

-ean, -eane - tworzy przymiotniki oznaczające przynależność, np. Irathean, Iratheane "Irathejski", numean, numeane "krowi, woli", od numa "wół".

Advertisement