Klasyczny język eirski

Klasyczny język eirski (kleir. vedeirean lein, vedeireane thedeis) należy do grupy języków eirskich w obrębie wielkiej darańskiej rodziny językowej. Przez stulecia pozostawał językiem literackim wszystkich ludów eirskich, a w pewnej mierze również Tosinów.

Historia języka

Plemiona eirskie, od czasów legendarnej Wędrówki Ojców (umieszczanej tradycyjnie około V-III w. p.n.e.) zamieszkujące obszar Eirii, pierwotnie najprawdopodobniej posługiwały się jednym językiem. Niskie zagęszczenie osadnictwa na znacznej przestrzeni sprawiło jednak, że już około II w n.e. dialekty poszczególnych plemion różniły się od siebie znacznie, co pociągało za sobą różnice w przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie pieśniach o Wędrówce Ojców i o bohaterach kulturowych. W wyniku działalności wędrownych bardów przed końcem IV wieku n.e. wyłonił się ponaddialektalny standard językowy, znany jako język staroeirski. Standard ten w pełni odpowiadał wymogom ustnej literatury, okazał się jednak niewystarczający, kiedy na przełomie VII i VIII stulecia powstało Królestwo Irathei (tak zwane Stare Państwo). Również rozprzestrzenienie torianizmu w Eirii wywołało zapotrzebowanie na przekład Kanonu Pism na wspólny język zrozumiały dla wiernych.

Forma języka staroeirskiego, zmodernizowana i przybliżona do języka mówionego, używana w kancelarii królewskiej Irathei oraz we wczesnym eirskim Kościele Toriańskim nazywana jest klasycznym językiem eirskim. Standard ten stanowił swego rodzaju kompromis pomiędzy żywym językiem Irathów a sztuczną, literacką normą ustnej poezji staroeirskiej.

Ekspansja polityczna i kuturowa Starego Państwa Irathejskiego, ośrodka i protektora torianizmu i kultury aldoryjskiej, walnie przyczyniły się do przyjęcia klasycznego języka eirskiego przez pozostałe kształtujące się państwa eirskie (Seilię i Saighar) a także, w pewnej mierze, przez Tosinię. Wspólny język piśmiennictwa sprzyjał utrzymaniu więzi kulturowych między ludami, których języki wernakularne oddalały się od siebie coraz bardziej.

Na wieki XI-XIII przypada ogólny upadek polityczny, gospodarczy i kulturalny Irathei. W tym czasie ośrodki piśmiennictwa eirskiego rozwijają się niezależnie w Adanii (zachodnia część dawnej Irathei), Eirii (wschodnia część) i Saigharze. W Tosinii i Seilii klasyczny język eirski zostaje zarzucony na rzecz komplementarnego użycia języka aldoryjskiego i języków wernakularnych. Na pozostałym obszarze język klasyczny ulega coraz znaczniejszym wpływom miejscowych dialektów, co prowadzi do zepsucia języka i odejścia od klasycznej normy.

Okres rozwoju humanizmu toriańskiego zbiegł się w czasie z odzyskiwaniem przez Iratheę utraconych ziem i prestiżu (tzw. Nowe Państwo). Zaowocowało to renesansem piśmiennictwa klasycznoeirskiego, jak również rozwojem i standaryzacją języków wernakularnych. Do jednego i drugiego walnie przyczyniła się twórczość humanisty Ogha an Morhair, którego dzieło pt. Anthammeineis ('Gramatyka', dosł. 'Słowoskładanie') stanowi pierwszą w historii kodyfikację gramatyki klasycznego języka eirskiego.

W XV i XVI wieku klasyczny język eirski używany jest w Irathei i Saigharze komplementarnie z kształtującymi się literackimi normami języków narodowych.

Pismo eirskie

Klasyczny język eirski zapisywany jest własnym alfabetem, stanowiącym modyfikację pisma aldoryjskiego. W celach naukowych w naszym świecie używa się transliteracji łacińskiej.

Alfabet łaciński (transliteracja): a, ae, ai, b, bh, c, ch, d, dh, e, ei, g, gh, h, i, l, m, n, ng, o, p, ph, r, s, t, th, u, y

Uwaga: litera "c" zawsze, również przed "e", "i", "y", czytana jest jako /k/.

Litera "i" oznaczać może samogłoskę /i/ bądź spółgłoskę /j/. Podobnie litera "u" oznaczać może samogłoskę /u/ bądź spółgłoskę /w/.

Litera "y" oznacza dyftong [ij].

Fonetyka

Spółgłoski

Klasyczny język eirski posiada następujące fonemy spółgłoskowe:

• nosowe: /m/ - m, /n/ - n, /ŋ/ - ng
• zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - c
• szczelinowe: /β/ - bh, /ɸ/ - ph, /ð/ - dh, /θ/ - th, /s/ - s, /ɣ/ - gh, /x/ - ch, /h/ - h
• drżące: /r/ - r
• boczne: /l/ - l
• półsamogłoski: /w/ - u, /j/ - i

Spółgłoski /m/, /n/, /ŋ/, /r/, /l/ i /s/ mogą ulec wzdłużeniu, zapisuje się je wówczas jako podwojone:

• /m:/ - mm, /n:/ - nn, /ŋ:/ - nng, /r:/ - rr, /l:/ - ll, /s:/ - ss
  

Samogłoski

Fonemy samogłoskowe języka eirskiego są następujące:

• przednie: /æ/ - ae, /e/ - e, /i/ - i
• tylne: /ɒ/ - a, /o/ - o, /u/ - u

Jako dyftongi traktowane są następujące połączenia samogłosek z półsamogłoskami:

• [aw] - au, [ew] - eu, [iw] - iu, [ow] - ou
• [aj] - ai, [ei] - ei, [ij] - y, [oj] - oi, [uj] - ui
  

Budowa sylaby

Sylaba w klasycznym języku eirskim ma postać sprowadzalną do schematu (O)N(C). Ośrodkiem sylaby może być jedynie samogłoska. Nagłos i wygłos sylaby stanowić może spółgłoska pojedyncza, podwojona, bądź zbitka spółgłoskowa.

Dopuszczalne zbitki spółgłoskowe w obrębie jednej sylaby mają postać NN, RR, RN, NB, RB lub BR, gdzie N oznacza /m/, /n/ lub /ŋ/, R /r/, /l/ lub /s/, a B dowolną spółgłoskę zwarto-wybuchową, bądź szczelinową poza /s/ i /h/.

Spółgłoska /h/ pojawia się wyłącznie w nagłosie wyrazu. Jeśli w wyrazie złożonym /h/ znajdzie się w pozycji innej niż nagłosowa, zanika. Warto pamiętać, że ortografia nie zawsze odpowiada tu wymowie, np. nazwę miejscową Morhaer czyta się [mor'ær].

Powyższe reguły nie zawsze obowiązują w przypadku wyrazów zapożyczonych.

Prozodia

Klasyczny język eirski nie różnicuje iloczasu samogłosek. Sylaby dzieli się na krótkie (lekkie) i długie (ciężkie) na podstawie ich budowy. Sylaba otwarta z pojedynczą samogłoską w ośrodku jest zawsze lekka, sylaba zamknięta i otwarta z ośrodkiem dyftongicznym - ciężka.

Akcent w klasycznym języku eirskim pada na ostatnią sylabę rdzenia, żeby poprawnie postawić akcent potrzebna jest zatem znajomość budowy słowotwórczej wyrazu.

Fleksja nominalna

Kategoria imienia obejmuje następujące części mowy: rzeczownik, przymiotnik, liczebnik oraz zaimek. Wszystkie imiona odmieniają się przez przypadki (nominativus, genetivus, dativus, accusativus, vocativus). Rodzaj jest kategorią klasyfikacyjną dla rzeczownika, fleksyjną dla przymiotnika, liczebnika i zaimka. Liczba jest kategorią klasyfikacyjną dla liczebnika, fleksyjną dla rzeczownika, przymiotnika i zaimka.

Klasyczny język irathejski posiada trzy liczby: pojedynczą, podwójną i mnogą, oraz dwa rodzaje: męski i żeński.

Deklinacja I

W deklinacji I odmieniają się rzeczowniki zakończone w nom. sg. na spółgłoskę. Rzeczowniki te utraciły dawne końcówki nom. sing. masc. -e oraz gen. sing. masc. -i, pozostałością po nich jest obecność alternacji samogłosek w temacie rzeczownika. Jest to najbardziej charakterystyczna cecha deklinacji I, którą z tego powodu nazywa się alternacyjną.

Do deklinacji I należą przeważnie rzeczowniki masc., np. bhaer, bhair 'pan', their, their 'książę', ale także pewna liczba rzeczowników fem., np. gylch, gylch 'ziemia'.

Temat rzeczownika I deklinacji posiada trzy formy ('stopnie'). Stopień I jest używany we wszystkich formach pluralis i dualis. Stopień II jest obecny w nom. i voc. sing., stopień III w gen. i acc. sing. Dat. sing. może być tworzony od tematu w II lub III stopniu.

Stopień I i II są identyczne, z wyjątkiem klasy rzeczowników z obocznością -a-/-ae-. Rzeczowniki, których ostatnią samogłoską tematu jest dyftong, mają wszystkie trzy stopnie identyczne.

Stopień I (rdzeń)	Stopień II (nom.)	Stopień III (gen.)
-a-	-ae-	-ai-
-e-		-ei-
-i-		-y-
-o-		-oi-
-u-		-ui-
dyftong

Końcówki odmiany:

	Singularis		Pluralis	Dualis
	stopień tematu	końcówka
Nom.	II	-ø	-a	-i
Gen.	III	-ø	-ai	-is
Dat.	I lub II	-n lub -en	-es	= nom.
Acc.	= nom.		= nom.	= nom.
Voc.	I lub II	-ø lub -e	= nom.	= nom.

Vocativus singularis posiada własną końcówkę (-e) jedynie w przypadku rzeczowników rodzaju męskiego odnoszących się do istot żywych. W przeciwnym razie równy jest nom.

Jeśli ostatnią spółgłoską tematu jest -r lub -n, dativus tworzy się przez dodanie końcówki -n do tematu w II stopniu, w przeciwnym razie przez dodanie -en do tematu w I stopniu.

Przykłady odmiany:

bhaer - 'pan'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	bhaer	bhara	bhari
Gen.	bhair	bharai	bharis
Dat.	bhaern	bhares	bhari
Acc.	bhair	bhara	bhari
Voc.	bhare	bhara	bhari

in - 'złoto'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	in	ina	ini
Gen.	yn	inai	inis
Dat.	inen	ines	ini
Acc.	yn	ina	ini
Voc.	in	ina	ini

their - 'książę'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	their	theira	theiri
Gen.	their	theirai	theiris
Dat.	theirn	theires	theiri
Acc.	their	theira	theiri
Voc.	theire	theira	theiri

Deklinacja II

Ta deklinacja obejmuje rzeczowniki obu rodzajów zakończone w nom. sing. na samogłoskę: -e lub -ea (feminina), -a lub -o (masculina). W przeciwieństwie do I deklinacji nie występują w niej żadne alternacje samogłosek; tematy nie są ustopniowane.

Deklinacja II posiada cztery odmiany: II a) obejmującą rzeczowniki zakończone na -e, II b) o zakończeniu -ea, II c) o zakończeniu -a oraz II d) o zakończeniu -o.

Oto końcówki II deklinacji dla czterech typów:

	Sing.				Plur.				Dual.
typ	I	II	III	IV	I	II	III	IV	I	II	III	IV
Nom.	-e	-ea	-a	-o	-ea			-oa	-ei		-ai	-oi
Gen.	-ei		-ai	-oi	-eath			-oath	-eis		-ais	-ois
Dat.	-en	-ean	-an	-on	-es			-os	= nom.
Acc.	= gen.				= nom.				= nom.
Voc.	= nom.				= nom.				= nom.

A oto przykłady odmiany:

alde - 'matka'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	alde	aldea	aldei
Gen.	aldei	aldeath	aldeis
Dat.	alden	aldes	aldei
Acc.	aldei	aldea	aldei
Voc.	alde	aldea	aldei

lea - 'liść'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	lea	lea	lei
Gen.	lei	leath	leis
Dat.	lean	les*	lei
Acc.	lei	lea	lei
Voc.	lea	lea	lei

(*) częstsza nieregularna forma leas

numa - 'wół'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	numa	numea	numei
Gen.	numai	numeath	numeis
Dat.	numan	numes	numei
Acc.	numai	numea	numei
Voc.	numa	numea	numei

algo - 'owoc'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	algo	algoa	algoi
Gen.	algoi	algoath	algois
Dat.	algon	algos	algoi
Acc.	algoi	algoa	algoi
Voc.	algo	algoa	algoi

Deklinacja III

Według tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki rodzaju żeńskiego będące nazwami pojęć abstrakcyjnych. Rzeczowniki te charakteryzują się końcówką -eis (< eiz).

Oto końcówki III deklinacji:

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	-eis	-eira	-eiri
Gen.	-eiri	-eirai	-eiris
Dat.	-eiren	-eires	-eiri
Acc.	-eis	-eira	-eiri
Voc.	-eis	-eira	-eiri

A oto przykład odmiany:

choseis - 'ciemność'

	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	choseis	choseira	choseiri
Gen.	choseiri	choseirai	choseiris
Dat.	choseiren	choseires	choseiri
Acc.	choseis	choseira	choseiri
Voc.	choseis	choseira	choseiri

Przymiotnik

Przymiotnik formalnie nie różni się od rzeczownika. W rodzaju męskim odmienia się według deklinacji I, w rodzaju żeńskim - według deklinacji II w odmianie I. Np. przymiotnik daem, dame - 'biały, biała' odmieniać się będzie analogicznie do rzeczowników bhaer oraz alde. W odmianie przymiotników vocativus zawsze równy jest nominativowi.

Przymiotnik w klasycznym języku eirskim podlega stopniowaniu. Końcówką stopnia wyższego jest -aig/-aige, zaś najwyższego -aigar/-aigare, dodawane do tematu przymiotnika w stopniu I. I tak np. stopień wyższy od daem, dame brzmi damaig, damaige, a najwyższy damaigar, damaigare. Formy te odmienia się według deklinacji I w rodzaju męskim i II w odmianie I w rodzaju żeńskim.

Istnieje spora klasa przymiotników, których stopniowanie ma charakter nieregularny, np. przymiotnik saen, sane 'duży, wielki'. Jego stopień wyższy i najwyższy mają postać, odpowiednio, saig, saige oraz saigar, saigare.

Z kolei większość leksemów przymiotnikowych zapożyczonych z innych języków, a także większość rodzimych przymiotników złożonych odmienia się w sposób opisowy, za pomocą przysłówka saigu w stopniu wyższym i saigaru w najwyższym.

Zaimki osobowe

Klasyczny język eirski wyróżnia trzy osoby gramatyczne określane za pomocą zaimków osobowych: I osobę (ja, my), II (ty, wy) oraz III (on, ona, oni). Osobne zestawy zaimków osobowych wyróżnia się dla liczby pojedynczej i, traktowanych wspólnie, podwójnej i mnogiej.

	Sing.		Plur. & Dual.
	Masc.	Fem.	Masc.	Fem.
Pers. I	ech		ea
Pers. II	au		dha
Pers. III	es	se	sa	sea

Poniżej przedstawia się odmianę zaimków osobowych.

I osoba

	Singularis	Plur. & Dual.
Nom.	ech	ea
Gen.	eich	eath
Dat.	echen	eas
Acc.	eich	ea

II osoba

	Singularis	Plur. & Dual.
Nom.	au	dha
Gen.	aui	dhai
Dat.	auen	dhas
Acc.	aui	dha

III osoba

	Singularis		Plur. & Dual.
	masc.	fem.	masc.	fem.
Nom.	es	se	sa	sea
Gen.	eis	sei	sai	seath
Dat.	esen	sen	ses	seas
Acc.	eis	sei	sa	sea

Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze służą określaniu relacji przynależności. Odmieniają się przez rodzaj i liczbę, podobnie jak przymiotnik, nie podlegają jednak stopniowaniu.

Oto lista zaimków dzierżawczych:

ech - chen, chene (mój)
au - auen, aune (twój)
es, se - sen, sene (jego, jej)
ea - haen, hane (nasz)
dha - dhaen, dhane (wasz)
sa, sea - saen, sane (ich)

Zaimki dzierżawcze odmieniają się według deklinacji I (chen, chein; auen, auein; sen, sein; haen, hain; dhaen, dhain; saen, sain) lub II (chene, chenei; aune, aunei; sene, senei; hane, hanei; dhane, dhanei; sane, sanei).

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące służą wskazaniu konkretnego przedmiotu spośród innych możliwych. Służą także umiejscowieniu go w przestrzeni jako bliskiego ("ten") lub dalekiego ("tamten") w stosunku do mówcy i odbiorcy oraz określeniu jego tożsamości ("ten sam", "tamten sam").

Klasyczny język irathejski wyróżnia dwa zaimki wskazujące: en, ene ('ten, ta') oraz gen, gene ('tamten, tamta'). Odmieniają się one następująco:

	Masculinum			Femininum
	Sing.	Plur.	Dual.	Sing.	Plur.	Dual.
Nom.	en / gen	ena / gena	eni / geni	ene / gene	enea / genea	enei / genei
Gen.	ein / gein	enai / genai	enis / genis	enei / genei	eneath / geneath	eneis / geneis
Dat.	enen / genen	enes / genes	eni / geni	enen / genen	enes / genes	enei / genei
Acc.	ein / gein	ena / gena	eni / geni	enei / genei	enea / genea	enei / gene

Zaimki wyrażające tożsamość tworzy się przez dodanie klityki -te (pisanej łącznie) do formy fleksyjnej zaimka osobowego, np. ente 'ten sam', geneate 'tamte same'.

Liczebnik

Patrz: Liczebniki w klasycznym eirskim

Fleksja werbalna

Czasowniki eirskie odmieniają się przez kategorie trybu, strony, czasu i osoby. Podobnie jak w przypadku zaimków osobowych, fleksja werbalna traktuje łącznie liczbę podwójną i mnogą. Czasownik w klasycznym języku eirskim posiada dwa tematy - jeden o znaczeniu niedokonanym, drugi o znaczeniu dokonanym. Wyjątkiem pozostają czasowniki należące do klasy verba defectiva, posiadające tylko jeden z tych tematów. Formy osobowe poszczególnych czasów tworzy się poprzez dodanie do jednego z tematów odpowiednich końcówek.

Jakkolwiek możliwe jest zauważenie pewnych prawidłowości w tworzeniu tematów, często są one nieprzewidywalne, tzn. znając np. temat niedokonany czasownika nie sposób przewidzieć postaci tematu dokonanego i vice versa. Dlatego podawać należy dwie podstawowe formy czasownika: 1 os. l.p. czasu teraźniejszego (zawierającą temat niedokonany) i 1 os. l.p. czasu przyszłego dokonanego (zawierającą temat dokonany), np. tharna, thaira - 'płynąć', angea, ainga - 'patrzeć', antha, theda 'mówić'. W przypadku verba defectiva podaje się jedynie jedną postać, np. tathara 'pływać (często lub regularnie)', anteila 'błysnąć'. Aby uzyskać temat, należy odciąć od form podstawowych końcówkę 1 os. l.p. -a, tzn. że tematy czasownika tharna, thaira to odpowiednio tharn- (niedokonany) i thair- (dokonany).

Nie wyróżnia się odrębnych koniugacji, istnieją jedynie dwie odmianki: spółgłoskowa, obejmująca większość czasowników, i samogłoskowa, obejmująca pewną ilość czasowników o tematach zakończonych na -e. Jedynie tematy niedokonane odmieniają się według wzorca samogłoskowego.

Język eirski posiada trzy zestawy końcówek czasownikowych: końcówki czasów nieprzeszłych, końcówki czasów przeszłych i końcówki aorystu.

Oto końcówki czasów nieprzeszłych (czas teraźniejszy, czas przyszły dokonany):

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-a	-ea
2 os.	-as	-es
3 os.	-ø*	-e
	pluralis
1 os.	-ach	-each
2 os.	-adh	-eadh
3 os.	-an	-ean

(*) Jeśli ostatnią samogłoską tematu jest -a-, przechodzi ono w -ae-.

Końcówki czasów przeszłych (poza aorystem: imperfectum, perfectum, plusquamperfectum):

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-ai	-ei
2 os.	-ais	-eis
3 os.	-i	-y
	pluralis
1 os.	-aich	-eich
2 os.	-aidh	-eidh
3 os.	-ain	-ein

Końcówki aorystu:

	singularis
1 os.	-ei
2 os.	-yre
3 os.	-y
	pluralis
1 os.	-yce
2 os.	-yde
3 os.	-ynne

Poszczególne czasy tworzy się przez dodanie odpowiednich końcówek do właściwego tematu wg. schematu:

		Temat niedokonany	Temat dokonany
Końcówki cz. nieprzeszłych	same	czas teraźniejszy (praesens)	czas przyszły dokonany
	+ wrostek	czas przyszły niedokonany	-
Końcówki cz. przeszłych	same	czas przeszły niedokonany (imperfectum)	czas przeszły dokonany (perfectum)
	+ wrostek	-	czas zaprzeszły (plusquamperfectum)
Końcówki aorystu		-	aoryst

Czas teraźniejszy (praesens)

Służy wyrażaniu czynności równoczesnych z aktem mówienia lub powtarzających się w czasie, który obejmuje akt mówienia. Używa się go również, w ograniczonym zakresie, do wyrażania czynności przyszłych oraz przeszłych (praesens historicum). Formy czasu teraźniejszego tworzy się przez dodanie końcówek czasów nieprzeszłych do tematu niedokonanego.

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharna	angea
2 os.	tharnas	anges
3 os.	thaern	ange
	pluralis
1 os.	tharnach	angeach
2 os.	tharnadh	angeadh
3 os.	tharnan	angean

Czas przyszły niedokonany

Służy wyrażaniu czynności, które będą trwać w przyszłości w stosunku do aktu mówienia, nie zawiera jednak informacji, czy czynność taka zostanie ukończona; w pewnych kontekstach może sugerować nieukończenie. Formy czasu przyszłego niedokonanego tworzy się przez dodanie do tematu niedokonanego odpowiednio zmodyfikowanych końcówek czasów nieprzeszłych:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-aua	-eua
2 os.	-aus	-eus
3 os.	-u	-eu
	pluralis
1 os.	-auch	-euch
2 os.	-audh	-eudh
3 os.	-aun	-eun

Tradycyjna gramatyka eirska nie wyróżnia oddzielnego zestawu tych końcówek, są one bowiem efektem kontrakcji wrostka tworzącego formę czasu przyszłego z końcówkami czasów nieprzeszłych, np. -aua < *aw+a, -aus < *aw+as etc.

Oto przykład odmiany w czasie przyszłym niedokonanym:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharnaua	angeua
2 os.	tharnaus	angeus
3 os.	tharnu	angeu
	pluralis
1 os.	tharnauch	angeuch
2 os.	tharnaudh	angeudh
3 os.	tharnaun	angeun

UWAGA: litera u we wszystkich formach poza tharnu oznacza spółgłoskę /w/.

Czas przeszły niedokonany (imperfectum)

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które miały miejsce przed aktem mówienia i trwały pewien czas lub powtarzały się regularnie. Formu imperfectum tworzy się przez dodanie do tematu niedokonanego końcówek czasów przeszłych.

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharnai	angei
2 os.	tharnais	angeis
3 os.	tharni	angy
	pluralis
1 os.	tharnaich	angeich
2 os.	tharnaidh	angeidh
3 os.	tharnain	angein

Czas przyszły dokonany

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które nastąpią jednorazowo, zaczną się lub zakończą w przyszłości. Formy tego czasu tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek czasów nieprzeszłych.

	singularis
1 os.	thaira
2 os.	thairas
3 os.	thair
	pluralis
1 os.	thairach
2 os.	thairadh
3 os.	thairan

Czas przeszły dokonany (perfectum)

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które nastąpiły jednorazowo, zaczęły się lub zakończyły w przeszłości. Odnosi się jednak do takich wydarzeń, których skutki nie są bez znaczenia dla teraźniejszości. Formy perfectum tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek czasów przeszłych.

	singularis
1 os.	thairai
2 os.	thairais
3 os.	thairi
	pluralis
1 os.	thairaich
2 os.	thairaidh
3 os.	thairain

Czas zaprzeszły (plusquamperfectum)

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które zakończyły się przed inną czynnością wyrażaną w dowolnym czasie przeszłym (imperfectum, perfectum, aoryst). Jego formy tworzy się przez dodanie końcówek czasów przeszłych do tematu dokonanego rozszerzonego o wrostek -et-.

	singularis
1 os.	thairetai
2 os.	thairetis
3 os.	thaireti
	pluralis
1 os.	thairetaich
2 os.	thairetaidh
3 os.	thairetain

Aoryst

Czas ten służy wyrażaniu czynności i stanów, które miały miejsce w przeszłości i nie pozostają w związku z aktualnym stanem rzeczy - jest więc to podstawowy czas narracji literackiej i historycznej. Używa się go także do wyrażania prawd ogólnych, niezmiennych, niezależnych od czasu - tzw. aoryst gnomiczny. Formy aorystu tworzy się przez dodanie do tematu dokonanego końcówek aorystu.

	singularis
1 os.	thairei
2 os.	thairyre
3 os.	thairy
	pluralis
1 os.	thairyce
2 os.	thairydhe
3 os.	thairynne

Tryb rozkazujący

Większość czasowników eirskich posiada odrębne formy trybu rozkazującego w aspekcie niedokonanym i dokonanym, tworzone od podstawowych tematów. Cechą charakterystyczną form trybu rozkazującego jest morfem -o- pomiędzy tematem i końcówką osobową czasów nieprzeszłych.

Przykładowa odmiana w trybie rozkazującym w aspekcie niedokonanym:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-	-
2 os.	tharnos	angeos
3 os.	tharno	angeo
	pluralis
1 os.	tharnoch	angeoch
2 os.	tharnodh	angeodh
3 os.	tharnon	angeon

Przykładowa odmiana w aspekcie dokonanym:

	singularis
1 os.	-
2 os.	thairos
3 os.	thairo
	pluralis
1 os.	thairoch
2 os.	thairodh
3 os.	thairon

Tryb przypuszczający

Formy trybu przypuszczającego w klasycznym języku eirskim tworzy się za pomocą morfemu -al- (-l- dla tematów samogłoskowych) pomiędzy tematem a końcówką koniugacyjną. W 3 os. sing. praesentis -al przechodzi w -ael.

Oto przykładowa odmiana w praesens trybu przypuszczającego:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharnala	angela
2 os.	tharnalas	angelas
3 os.	tharnael	angel
	pluralis
1 os.	tharnalach	angelach
2 os.	tharnaladh	angeladh
3 os.	tharnalan	angelan

W czasie przyszłym niedokonanym:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharnalaua	angelaua
2 os.	tharnalaus	angelaus
3 os.	tharnalu	angelu
	pluralis
1 os.	tharnalauch	angelauch
2 os.	tharnalaudh	angelaudh
3 os.	tharnalaun	angelaun

W imperfectum:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	tharnalai	angelai
2 os.	tharnalais	angelais
3 os.	tharnali	angeli
	pluralis
1 os.	tharnalaich	angelaich
2 os.	tharnalaidh	angelaidh
3 os.	tharnalain	angelain

W czasie przyszłym dokonanym:

	singularis
1 os.	thairala
2 os.	thairalas
3 os.	thairael
	pluralis
1 os.	thairalach
2 os.	thairaladh
3 os.	thairalan

W perfectum:

	singularis
1 os.	thairalai
2 os.	thairalais
3 os.	thairali
	pluralis
1 os.	thairalaich
2 os.	thairalaidh
3 os.	thairalain

W plusquamperfectum:

	singularis
1 os.	thairaletai
2 os.	thairaletais
3 os.	thairaleti
	pluralis
1 os.	thairaletaich
2 os.	thairaletaidh
3 os.	thairaletain

W aoryście:

	singularis
1 os.	thairalei
2 os.	thairalyre
3 os.	thairaly
	pluralis
1 os.	thairalyce
2 os.	thairalydhe
3 os.	thairalynne

Strona medialno-pasywna

Klasyczny język eirski dysponuje osobnymi zestawami końcówek strony medialno-pasywnej. Charakterystyczna dla nich jest obecność głoski m, przy czym w części końcówek dawne m sonantyczne przeszło w samogłoskę a.

Oto końcówki czasów nieprzeszłych strony medialno-pasywnej:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-am	-eam
2 os.	-ara	-era
3 os.	-em/ -a*	-em
	pluralis
1 os.	-aca	-eaca
2 os.	-adha	-eadha
3 os.	-anna	-eanna

• Końcówka -em została przeniesiona na zasadzie analogii z koniugacji samogłoskowej, co uchroniło przed synkretyzmem z 1 os. sing. activi. W starszych tekstach spotyka się jednak również uzasadnioną historycznie końcówkę -a.

Końcówki czasów przeszłych strony medialno-pasywnej:

	odmiana spółgłoskowa	odmiana samogłoskowa
	singularis
1 os.	-aim	-eim
2 os.	-aira	-eira
3 os.	-im	-ym
	pluralis
1 os.	-aica	-eica
2 os.	-aidha	-eidha
3 os.	-ainna	-einna

Końcówki aorystu strony medialno-pasywnej:

	singularis
1 os.	-eim
2 os.	-yra
3 os.	-ym
	pluralis
1 os.	-yca
2 os.	-ydha
3 os.	-ynna

Formy strony medialno-pasywnej zależnie od kontekstu mogą mieć znaczenie czynne, bierne albo zwrotne, np. por. dwa zdania:

Silvar dharga es Mygert - "Silvar jest broniony przez Mygerta" = Silvar ael dhargaed es Mygert.

Silvar dharga - "Silvar broni się".

Dla podkreślenia konstrukcji zwrotnej użyć można przysłówka manu "sam, we własnej osobie" np. Silvar manu dharga - "Silvar sam się broni".

Dla wielu czasowników użycie formy medialno-pasywnej modyfikuje znaczenie, np. achambha "przypominam", achambham "przypominam sobie, pamiętam".

Istnieje spora klasa verba deponentia, które posiadają jedynie formy strony medialno-pasywnej, ale znaczenie czynne.

Formy syntetyczne w znaczeniu pasywnym, odziedziczone po języku pradarańskim, obecne są w tekstach klasycznoeirskich, zwłaszcza w przekładzie Kanonu toriańskiego, jednak od VIII wieku są systematycznie wypierane przez formy analityczne, składające się z imiesłowu biernego i formy osobowej czasownika la 'być'. W rezultacie pojawia się rozróżnienie między analitycznymi formami strony biernej i syntetycznymi, ograniczonymi do wyrażania strony medialnej i zwrotnej.

Imiesłowy i rzeczownik odsłowny

Klasyczny język eirski wyróżnia trzy rodzaje imiesłowów przymiotnikowych: czynny, medialny i bierny, tworzone od dwóch podstawowych tematów czasownika: niedokonanego i dokonanego. Daje to razem sześć form imiesłowowych, jednak tylko nieliczne czasowniki posiadają je wszystkie.

Imiesłów czynny tworzy się przez dodanie do tematu czasownika końcówek -r (rodzaj męski) i -re (rodzaj żeński), imiesłów bierny przez dodanie końcówek -d, -de, zaś medialny przez dodanie -m, me. Do tematów spółgłoskowych powyższe końcówki przyłącza się za pomocą spójki -a- (-ae- w nom. sg. masc.) Np. dla czasownika dhargea, dhairga "bronić" można utworzyć następujące formy:

imiesłów czynny niedokonany: dharger, dhargere "broniący",
imiesłów czynny dokonany: dhairgaer, dhairgare "ten, który obronił",
imiesłów medialny niedokonany: dhargem, dhargeme "broniący się",
imiesłów medialny dokonany: dhairgaem, dhairgame "ten, który się obronił",
imiesłów bierny niedokonany: dharged, dhargede "broniony",
imiesłów bierny dokonany: dhairgaed, dhairgade "obroniony".

Imiesłowy w rodzaju męskim odmienia się według deklinacji I, zaś w rodzaju żeńskim według deklinacji II.

Rzeczownik odsłowny tworzy się od tematu imiesłowu czynnego, medialnego i biernego niedokonanego i dokonanego za pomocą końcówki -eis (-eir- w dalszej odmianie). Odmienia się go według deklinacji III. Np. od czasownika dhargea, dhairga można utworzyć następujące formy:

rzeczownik odsłowny czynny niedokonany: dhargereis, dhargereiri "bronienie",
rzeczownik odsłowny czynny dokonany: dhairgareis, dhairgareiri "obronienie",
rzeczownik odsłowny medialny niedokonany: dhargemeis, dhargemeiri "bronienie się, obrona",
rzeczownik odsłowny medialny dokonany: dhairgameis, dhairgameiri "obronienie się",
rzeczownik odsłowny bierny niedokonany: dhargedeis, dhargedeiri "bycie bronionym",
rzeczownik odsłowny bierny dokonany: dhairgadeis, dhairgadeiri "bycie obronionym".

Nieodmienne części mowy

Przysłówek

Przysłówek w języku eirskim posiada charakterystyczną końcówkę -u. Większość przysłówków tworzy się w sposób regularny od przymiotników przez dodanie końcówki do I tematu przymiotnika.

Przyimek

Oto lista podstawowych przyimków klasycznego języka eirskiego:

an (+ gen.) - od

el (+ dat.) - dla

is (+ dat.) - ku

eis (+dat.) - do (do wewnątrz)

es (+ gen.) - z (kogo? czego?)

eica (+ gen.) - z (kim? czym?)

cu (+ gen.) - u (kogo? czego?)

edh (+ gen.) - brak odpowiednika w jęz. polskim, tworzy wyrażenia w funkcji narzędnika (kim? czym?), np. Lara edh ceir - "tnę mieczem".

dha (+ gen.) - w

uin (+ gen.) - na

uinne (+ gen.) - nad

thenne (+ gen.) - pod

uthe (+ gen.) - obok, przy

Spójnik

Oto lista najczęściej spotykanych klasycznoeirskich spójników:

a - i,

ain - i, oraz,

is - lub, albo,

in - ale,

eine - czyli,

aith, eil - bo,

ta - że.

Partykuła

ith - partykuła przecząca, stawiana po czasowniku, np. Ech sena ith el Ausaidh - "Nie idę do Ausaidh".

Słownictwo

Lista Swadesha dla klasycznego języka eirskiego: http://pl.conlang.wikia.com/wiki/Lista_Swadesha_dla_klasycznego_j%C4%99zyka_eirskiego

Słowotwórstwo

Oto lista najczęściej występujących w klasycznym języku eirskim morfemów słowotwórczych:

Morfemy tworzące rzeczowniki:

-an (masc.) - tworzy collectiva, np. bharthan "pasmo górskie" od bhartha "góra", coran "zęby, uzębienie" od cor "ząb",

-chan (masc.) - tworzy rzeczowniki określające efekt czynności, zwłaszcza, jeżeli jest on materialny, namacalny, np. harchan "część, dzielnica" od harna, haira "dzielić",

-ea (fem.) - tworzy rzeczowniki abstrakcyjne oznaczające pojęcia, np. hainea "życie" od haina "żyć", oraz nazwy krain od ich mieszkańców, np. Irathea od Irath "członek eirskiego plemienia Irathów",

ith- (i przed spółgłoską) - tworzy negację, np. ithaebh "niepamięć, zapomnienie" od aebh "pamięć", ithurea "nieśmiertelność" od thurea "śmiertelność",

-im (masc.), -ime (fem.) - tworzy zdrobnienia, nazwy młodych osobników zwierzęcych, oznacza mniejsze natężenie, albo nieważność, lekceważenie, np. cheilim - "wilczek" od cheil "wilk", caibhime "kaprys, zachcianka" od caibh "wola",

-in (masc.), -ine (fem.) - tworzy nazwy jednostek od pojęć, nazw zbiorowych itp., np. Eirin "Eir", chairin "barbarzyńca" od chaer, chare "obcy, dziki, dziwny" - uwaga: sufiks ten powoduje wzdłużenie ostatniej samogłoski tematu podstawy słowotwórczej,

-inde (fem.) - tworzy nazwy żeńskich potomków, np. thaininde "królewna" od thain "król"; dodane do imienia tworzy patronimik, np. Silvarinde "córka Silvara",

-ir (masc.), -ire (fem.) - tworzy nazwy wykonawców czynności, np. dailir "śpiewak" od dalea, daila "śpiewać". Również ten sufiks powoduje wzdłużenie ostatniej samogłoski tematu podstawy,

-iua (masc.) - tworzy nazwy męskich potomków, np. thainiua "królewicz" od thain "król"; dodane do imienia tworzy patronimik, np. Silvariua "syn Silvara",

-och - tworzy zgrubienia, np. dharoch "chłopisko, człowiek znacznego wzrostu" od dhaer "człowiek". Zgrubienia oznaczające istoty płci żeńskiej odmieniają się jak rzeczowniki męskie, ale łączą z określeniami rodzaju żeńskiego, np. ueinoch "baba, babsko" od ueine "kobieta", por. ene bhandale ueinoch "to straszne babsko",

Morfemy tworzące przymiotniki:

-aeg, -age - tworzy przymiotniki oznaczające materiał, pochodzenie, przynależność, np. macalaeg, macalage "stalowy" od macala "stal",

-ael, -ale - ogólny, niewyspecjalizowany morfem, np. abhael, abhale "pamiętny, godny pamięci" od rdzenia ambha, aibha "pamiętać",

-ean, -eane - tworzy przymiotniki oznaczające przynależność, np. Irathean, Iratheane "Irathejski", numean, numeane "krowi, woli", od numa "wół".