Przymiotnik, przysłówek i liczebnik w języku kencyrlskim

Przymiotnik (kenc. adqektiv), przysłówek (kenc. aderb) oraz liczebnik (kenc. numerale) to kolejne trzy z dziesięciu części mowy występujących w tym języku, stanowię one uzupełnienie każdej wypowiedzi o dodatkowe szczegóły: przymiotnik opisuje rzeczornik bądź zaimek, przysłówek opisuje czasownik, a liczebnik informuje o liczbie bądź ilości czegoś, co ma miejsce.

Przymiotnik

Przymiotnik (kenc. adqektiv /adʒɛktiv/ z niemieckiego Adjektiv) opisuje cechy osób, wierząt i przedmiotów oraz stosunek i odniesienie czegoś wobec czegoś. Wszystkie przymiotniki odmieniają się przez przypadki i liczby, niektóre stopniują się. Język kencyrlski zatracił odmianę przymiotnika przez rodzaje.

Odmiana przez przypadki

Podobnie jak rzeczowniki, w języku kencyrlskim przez pięć przypadków odmieniają się także przymiotniki. Dla wszystkich obowiązuje jeden wzór w liczbie pojedynczej oraz jeden wzór w liczbie mnogiej. Przymiotniki nieregularne praktycznie nie występują. Odmiana na przykłądzie wyrazy shonej (ładny):

przypadek	końc. lp.	przykład	końc. lmn.	przykład
Manitiv	-	shonej	-en	shonejen
Genitiv	-e	shoneje	-ene	shonejene
Daetiv	-i	shoneji	-eni	shonejeni
Vinitiv	-e	shoneje	-ene	shonejene
Akesativ	-in	shonejin	-enin	shonejenin

Stopniowanie

Przymiotniki w języku kencyrlskim stopniuje się poprzez dodawanie odpowiedniego sufiksa dla stopnia wyższego (-aj) albo prefiksa dla stopnia najwyższego (hap-). Wszystkie przymiotniki można stopniować, aczkolwiek wielu po prostu się nie stosuje - co z tego, że można stworzyć słowo drasishaj (bardziej drewniany), skoro nie da się go użyć. Stopniowanie jest tylko regularne.

Przykłady:

• got (dobry) → gotaj (lepszy) → hapgotaj (najlepszy)
• ker (duży) → keraj (większy) → hapkeraj (największy)
• fraskig (świeży) → fraskigaj (świeższy) → hapfraskigaj (najświeższy)

Stopniowane przymiotniki dalej odmieniają się także przez przypadki, np.: Shad behajo eshdonk e jige ference hapgotaje. → To jest dziewczyna mojego najlepszego przyjaciela.

Położenie w zdaniu

Położenie przymiotnika w zdaniu, w szczególności w połączeniu z rzeczownikiem, jest w języku kencyrlskim oczywiste i niezmienne. Przymiotnik trzyma się zawsze opisywanego rzeczownika i zawsze jest za nim! Nie istnieją odstępstwa od tej normy.

Przykłady:

• Rajs langej - Długa podróż
• Ja sehajo dejtin joklaidumin - Widzę dobrze wychowanego chłopca
• Der mirr grasej, bat krovej moijval, nrevojo min! - Ten zielony, choć momentami czerwony znaczek mnie denerwuje! (słowo po słowie: Ten znak zielony, choć czerwony czasem, denerwuje mnie!)

Przysłówek

Przysłówek (kenc. aderb /adɛrb/ z niemieckiego Adverb) opisuje sposób, czas, miejsce itp. wykonywania czynności wyrażonej czasownikiem bądź stopień natężenia pewnej cechy. Przysłówki są w większości tworzone odprzymiotnikowo, nie odmieniają się, a niektóre stopniują się.

Tworzenie przysłówków

Wszystkie przysłówki odprzymiotnikowe tworzy się w ten sam, niezmienny sposób, poprzez dodanie do formy podstawowej przymiotnika końcówki -o. Przykładowo:

• shonej (ładny) → shonejo (ładnie)
• got (dobry) → goto (dobrze)
• ker (duży) → kero (dużo)
• fraskig (świeży) → fraskigo (świeżo)

Warto zauważyć, że od każdego przymiotnika można swobodnie utworzyć przysłówek. Ma to zastosowanie przykładowo we frazie po jakiemuś (nie mając na myśli języka), na przykład: Zrobimy ten placek po węgiersku → Jan veta derin plastan maxharejo, ewentualnie Jan veta maxharejo derin plastan. Akurat w tym przypadku przysłówek nie musi następować bezpośrednio po czasowniku, jednak w większości przypadków taka kolejność jest nieodzowna: Szybko pojechałem do kolegi → Ja furejon morko nga ference.

Stopniowanie przysłówków

Przysłówki w języku kencyrlskim stopniuje się podobnie jak przymiotniki, poprzez dodawanie odpowiedniego sufiksa dla stopnia wyższego (-j) albo prefiksa dla stopnia najwyższego (hap-). Wszystkie przysłówki można stopniować, aczkolwiek wielu po prostu się nie stosuje - co z tego, że można stworzyć słowo drasishoj (bardziej drewnianie), skoro nie da się go użyć. Stopniowanie jest tylko regularne. Przykładowo:

• shonejo (ładnie) → shonejoj (ładniej) → hapshonejoj (najładniej)
• goto (dobrze) → gotoj (lepiej) → hapgotoj (najlepiej)
• kero (dużo) → keroj (więcej) → hapkeroj (najwięcej)
• fraskigo (świeżo) → fraskigoj (bardziej świeżo) → hapfraskigoj (najbardziej świeżo)

Przysłówki nie pochodzące od przymiotników

W języku kencyrlskim, jak i w każdym innym, istnieje spora grupa słów nie pochodzących od przymiotników. Najczęściej nie mają one typowej dla przysłówka końcówki -o. Do najważniejszych przysłówków należą:

• bishen → nieco, trochę
• dhoij → wtedy
• hosh → teraz
• imma → zawsze
• jaqal → ponownie
• jo → nie
• ketu → tu, tutaj
• kimik → razem
• kotor → przynajmniej
• lerro → natychmiast, od razu
• moijval → czasem, czasami
• nark → potem
• nebbo → nigdy
• nepane → wkrótce
• pashno → serio
• perse → oczywiście
• po → tak
• prapa → znowu
• sej → bardzo
• tah → zaraz
• tajil → później
• teketu → tam
• uzhe → już
• vonej → bardzo

Liczebnik

Liczebnik (kenc. numerale /numɛralɛ/ z niemieckiego Numerale) opisuje ilość lub liczbę czegoś oraz kolejność, w jakiejś pewne rzeczy występują. Liczebniki odmieniają sie przez przypadki według wspólnego wzoru.

Patrz też

• Rzeczownik, czasownik i zaimek w języku kencyrlskim
• Pozostałe zagadnienia gramatyki języka kencyrlskiego