Conlang Wiki
Advertisement

Na tej stronie zaprezentowane zostaną słowa higańskie, pogrupowane alfabetycznie i odpowiednio według tematyki. Historia języka higańskiego to przeszło trzydzieści wieków ciągłego rozwoju. Słowa w tak dużym okresie czasu zmieniały swe znaczenie, podobnie jak znaki, co będzie tu zasygnalizowane, do każdego słowa, będą podane także różne czytania znaków oraz synonimy.

Wymowa w j. higańskim (IPA):[]

Samogłoski:

a [a]- samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona , np. sa- morze, Sagō - prowincja Sagō;

a [ɐ]- samogłoska prawie otwarta centralna, zawsze poprzedza samogłoskę półotwartą tylną zaokrągloną [ɔ] lub [o], np. kolejno : gao- stan (państwo, urząd), waó- flaga;

á [ʌ]- samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona- - np. waká- krzywda, bán- garnizon, nie występuje przed samogłoskami, zastąpione przez ɐ, bądź æ w dialekcie płd. Shúk-np. gáili (gæili)- paproć;

à [ʌ:]- dźwięk niemal identyczny z powyższym, charakteryzuje się jednak iloczasem, dziś rzadko używany, np. gàchi- strumyk, częsty w dialektach północnej Higanii, np. wschodnich Wyżyn- suàji- tratwa;

â [ɐ]- jedynie po spółgłoskach lub na końcu wyrazu,, np. mâ- pierwiastek, czy hân - wielki

ā [a:]- wydłużone a, gdy poprzedza spółgłoski nosowe, spółgłoska nosowa tylnojęzykowo-miękkopodniebienna [ŋ] przechodzi w języczkową [ɴ].por. bán - garnizon i gān/kān- głowa, główny, centralny, np. gān-p.w., przykłady użycia: kāwā- Jego Cesarska Mość,

e [ɛ ]- samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona, np. ke- wspólnota, gekukì- państwo

e [e ]- samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona- prócz złożeń, zawsze przed i, np. seigó- liga, stronnictwo, meicu- skrzynka

ê [œ]- samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona- po spółgłoskach, np. bêli- kij, laska, kên  [kœŋ]- znak drogowy;

è [e:]- wymawiana z trwającym dwie mory iloczasem spółgłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona, np. chè- odstęp, èsui- wątpliwość, przed sonantami nosowymi ulega nazalizacji np. w nazwie prowincji Daìrènk [Dai:ɻẽŋ];

ē [ɛ:]- wymawiana z iloczasem samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona, np. dēnga- społeczeństwo, wē- chłód [Uwaga! - homonim- - zachód, wymawiane jednak z intonacją wznoszącą];

i [ i ]- samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona, wymawiana podobnie do polskiego i w wyrazie mila, czy siła, np. chin - armata, matói - plan, szkic

ì [i:]- i wymawiane z trwającym dwie mory iloczasem, np. rì- słowo, sentencja, stwierdzenie, postanowienie, Nekì - higańskie bóstwo;

o [ɔ]- samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona, np. konók- drób, o- wspólnota,

ô [ɒ̈]- samogłoska otwarta centralna zaokrąglona, np. môkri -wkładać , zaidô -kapral,

ó [o] -, samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona, występuje statycznie w największej liczbie słów higańskich zakończonych samogłoską, np. chó- linia, słup , hó - rada (jako organ), gdy słowo zakończone jest spółgłoską, z reguły o zamienia się w ʊ (samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona) , np. sanók- [sanʊk]- przepływ,

ō [ɒ]- samogłoska otwarta tylna zaokrąglona, np kōli- płot, ogrodzenie, maórō - obliczanie,

u [u]- samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona – wymawiając ją układam usta w dzióbek, mniej zaokrąglony jednak niż w j. polskim,np. yubu- baza wojskowa, geku(wymawiane tak przez konserwatywnych użytkowników, przeważnie jednak u się pomija),

ú [u:]-samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona , np. kalú- wdzięczność, wúwú- pływać,

ù [øˑ]- wymawiana z iloczasem (symbol ˑ- dodatkowa krótkość) samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona, częściej jednak realizowana jako: ʊ; np. laomù- kocioł, garnek, wedùl- chwila, moment. Samogłoska ù wymawiana jest jako øˑ jedynie przez mówiących dialektami waisók i owó, wschodnimi odmianami dialektu Wschodniego Wybrzeża i użytkowników języka pawwùk i gābi na wyspach Wēyu, np. j. pawwùk- laaùmk [la:øˑɱk] - sieć rybacka, czy d. ezraa (wschodni) j. gābi- pnùlj [pɳøˑlʤ] - okno,

ū [ɯ]- samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona, np. ekarū- mrowisko, chūwii- wsypać, zebrać;

Samogłoski wymawiane z iloczasem, przy jednoczesnym ich ścieśnieniu, tj. : -ah, -eh, -ih i -uh , np. waihti- wąskie przejście, czy gáccah- grad. Dziś w dialektach wschodnich, Wybrzeża i Śr. Wyżyn są one jednak realizowane jako samogłoski długie.

Spółgłoski:

b [b]- spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna, np. bâ- kark, bêm [bœm] - przelotna myśl, ułuda

c[ts]- spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna, np. cóh- miłość rodzinna, alofon:

t̻͡s̪- np. cin- los, cyó- dobro

d [d]- spółgł. zwarta dziąsłowa dźwięczna, np. dai- jasny, daó- przeszkoda, wał, alofon: ɖ- np. w przypadku geminacji- maddi- wentylacja

f [f] -spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna, np. felā- rozumieć, fue- podnosić z ziemi

g [g]- spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna, np. - słońce, ga- przykryć, alofon: ɟ, np. gim- żuchwa

h [h]- spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna, np. hai- lilia wodna, haó- skrzynka, zbiornik;

hi-[ç] -spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna, np. hióm- bytować

wy [ʝ]-spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna, np. wya- [ʝa]- muł (ziemia), wyó- arch. i poet. błysk w oku; zamysł

k [k] - spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna, np. kai- praca, miejsce pracy, tworzenie; kei- duma, alofon: [sp. zwarta podniebienna bezdźwięczna], np. kyak- arch. przełęcz, korytarz

l l] - spółgłoska boczna dziąsłowa dźwięczna, np. laō- wysyłać, lió- brakować, alofon: [ɭ]-spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją dźwięczna, np. kallei - elegia



PRZYIMKI:[]

na- eo (na powierzchni czegoś- obiekt nieruchomy+ czasownik statywny), sen- obiekt ruchomy (np. zwierzę + czasownik ruchu)

po- sen (o przestrzeni), - po czymś (o czasie),

pod- u, - pod wodą (albo w niepoliczalnej substancji- mące, piasku, itp.)

pomiędzy- nin, ninbān

ponad- tae

pośród- jaìbān

przed- zei (w przestrzeni i czasie)

przez- jaì

spośród- bānyai

w, wewnątrz- bān

z, wraz z - fe'yó- ["idąc z rzeczą"], pan- np. z czasem, bik- z narzędziem ("używać")

z boku- len, elen

za, z tyłu- wui



CZASOWNIKI:[]

badać- chyik (2. rozwodzić się nad czymś, 3. uważnie patrzeć)

brakować- wi, lió

biegać- seó, 2. być niespokojnym,

bić- gaó, 2. drążyć temat

być, istnieć- sa, (tylko ludzie), wi (niebyt, brakować, nie istnieć), - o przedmiotach; forma modestywna, baó- forma honoryfikatywna

doradzać- fuó, yukái- forma modest.

dyskryminować- hekmuó (2 czasowniki znacz. "rozdzielać")

godzić- shì, 2.łagodzić kontrast, 3. stonować kolo

iść- fe ( w kierunku adresata, do określonego celu), yai (od adresata, odchodzić, rezygnować), mihfe- iść pewnym krokiem, kroczyć, 2. mieć pewność siebie - 1. iść pośpiesznie, 2. być pochopnym, e- iść w górę; suai- iść w dół, yói- iść na boki, lenlen- iść zygzakiem, skrótem, jaìfe- iść przez coś

jechać- tan (jako pasażer i kierowca), tanfe- wjeżdżać, przyjeżdżać; tanyai- wyjeżdżać, tan

jeść- gāi, beiseo- arch., używ. przez cesarza i aryst., dziś hon.

kazać- mâi, ei, poakai - " mówić głośno" - rozkaz cesarski, dziś- w dekretach rządowych,

kontrolować- nácek, nádai

latać- (2.zniknąć cicho, 3. robić coś z wdziękiem, 4.odejść z honorem), núk - latać określonym kursem, pua- trzepotać (np. ptak, ważka), shuó- szybować, - enē, enúk -lecieć w górę , 2. prosperować, zyskać fortunę, lecieć w dół, pikować- suainē , unúk

liczyć- (2. arch. tytułować cesarza, dostojnika, 3.odprawiać regularne modły)

mówić- kái, poa- głosić coś, mówić podniośle, deklamować wiersz

pływać- wúwú, 2. mijać (o czasie)

płynąć- tanwú (łodzią, itp.), ewú- płynąć w górę rzeki, suiawú- płynąć w dół rzeki, yóiwú- opływać coś, 2, być pominiętym

rozmawiać- gui

śpieszyć się- wum

krzyczeć- , 2. zachwycać się

kłamać- wyaó, nei (metafor.), pin (smarować- metaf.)

śpiewać- , nó- forma hon.

płakać- cin

malować- nei,(2. dobrze opowiadać, deklamować, 3. kłamać)

pisać- il, yóm- forma hon., - arch.-prowadzić zapiski, dziś jako "zapiski"

czytać- muól, nechyik- forma hon.

rysować- (2. mówić głupstwa)

smarować- pin (też malować tuszem), 2. niestarannie malować, 3. kłamać

walczyć- ji (raczej ręcznie) , 2. kandydować, 3. rywalizować, , gūm, (częściej za pomocą oręża)


łączyć- lan, 2. gromadzić ludzi, 3. dramatyzować

rozdzielać- hek - rozdzielać dwie rzeczy (2. odróżniać), muó- rozdzielać ludzi, obiekty

dać- yuk, ae- dać prezent (2. korumpować), óu- dać coś osobie wyższej statusem, form. modest., - dać coś osobie niższej statusem , arch. (zarezerw. dla cesarza i arystokracji), li- podarować apanaż, arch.

służyć- bik, óu, 2. czynić przysługę, 3. wyświadczać usługi seksualne

opuszczać- seo (2. hon. odejść, zginąć honorowo), yukseo - opuścić stanowisko (2. milczeć, by uniknąć większej kompromitacji)

wysyłać- laō (2. ogłaszać wiadomość, 3. umieścić przypis, załączać plik), zem- wysłać kogoś z misją (2. hon., powierzyć misję stworzenia rządu- dot. cesarza)

przytulać- (2. popierać, 3. doceniać coś lub kogoś)

kończyć- umi, 2. wyczerpywać coś, 3. kończyć na byciu kimś (o losach)

całować- yám, 2. faworyzować, 3. błogosławić

śnić- mì, 2. marzyć o czymś, 3. być naiwnym

przykryć- ga (2. uciąć dyskusję, 3. zaścielić łóżko, 4. zmieniać temat)

chronić- châ (2. bronić zbrojnie, 3. bronić się retorycznie), tó (2. hodować rośliny pod przykryciem, 3. opiekować się małymi zwierzętami, 4. wychowywać dzieci, 5. być mecenasem)

opiekować się- halchâ, 2.być mecenasem, 3. mieć coś pod swoją pieczą

kwitnąć- chi (2. mieć wyrafinowaną kulturę, 3. mieć bogate słownictwo, 4. działać filantropijnie, 5. przynosić efekty, dochody)

owocować- faiyuk (2.odnieść sukces, 3. arch., hon. odnieść zwycięstwo militarne, polit., 4. tworzyć poezję, komponować)

myśleć- juo ( o czymś), kink- hon., cei (sądzić coś na dany temat, 2. wydawać wyrok), wujuo- hon.

modlić się- fâl (2. służyć w świątyni, 3. zrobić długi wypad), huán (hon., dawniej zarezerw. dla cesarza i aryst.)

płacić- cek (2. odwdzięczać się- w sensie neg. lub pozyt.)

sprzeciwiać się- , lācā (modest.)

pić- ó, wen, wenseo- arch., używ. przez cesarza i aryst., dziś hon.pytać- sàn

patrzeć- (wpatrywać się), cuók- zerkać

rozumieć- felā (poł. "iść" i "wiedzieć"), fenuó

siedzieć- fá, bi (form.hon; spocząć)

spać- , 2. obijać się, 3. być nieuważnym

stać- yeó, 2. być niezmiennym, 3. upierać się, 4. o czynnościach powtarzających się, np. gógó bioyeó- codziennie widzieć kogoś

uciekać- bal, 2. zmieniać temat, cāyai (prec. od jakiegoś miejsca), 2. konfabulować, febal- do jakiegoś miejsca,

umierać- geo, weók- odejść, forma hon.,, 2. wyczerpać się (o produkcie), 2. wyjść z mody, z łask

używać- bik, hi, 2. przysłużyć się czemuś tio- używać rozrywek, 2. euf. być rozwiązłym

widzieć- bio, , 2. mieć otwarty umysł

wiedzieć- , 2. być mędrcem, gei- mieć wiedzę w wyniku żmudnej nauki

wkladać- môkri, 2. mówić nadmiernie,

wyjść- lum, wyruszyć (daleko)- reó, 2. odejść, umrzeć, yailum- specyf.- iść skądś, opuszczać miejsce; felum- specyf. iść w jakimś kierunku,

zaczynać- tun ( długołą czynność, okres), fól (jednorazową czynność)

zarabiać- inai, reuó- forma modest., faiinai- forma hon.

zdać (np. egzamin)-

znać- tenuó (raczej ludzi, fakty), zók (być obeznanym np. z metodą, zachowaniem)

żyć- jóm (ogólnie), hióm (bytować), sóe (w opozycji do śmierci), uki- forma hon., puo- forma modest.

Przymiotniki:[]

apodyktyczny- dai, poadai

bitny- saólai

brzydki- tou, 2. nieuczciwy, 3. podejrzany

chudy- ui, 2. kiepskiej jakości, ( szczupły)

ciepły- wei, 2. podrobiony, 3. krewki, júi ( o płynach, powietrzu)

głupi- seikān (" wąska głowa), 2. ograniczony, zaściankowy, deidei, deisei- palant

gorący- weiwei, shik ( temperatury)

gruby- zál, 2. dobrej jakości, 3. wystarczający, (krępy)

piękny- acai, faofao

smutny- meicóh (" zimnego serca"), yakmú ( np. wieść)

szeroki- bam, 2. światły, 3. majestatyczny ( widok)

wąski- sei, uisei, 2. surowy ( restrykcyjny),

wesoły- yancóh ( o człowieku) , saisai (zabawny, np. film)

zimny- nô, 2. niemrawy, 3. świeży ( alkohol), tuai ( o płynach, powietrzu)


Armia i uzbrojenie:[]

admirał- kónasó, samúlógāndô

amunicja- jigaó, jigó, jimi; -bojowa- jimi, shujimi ; ćwiczebna- laójigaó, kukósuujimi -jądrowa- èmijimi, saèjimi,lotnicza- pāsujimi, -morska- samújigó,myśliwska- watôchi, wanukijigó, -przeciwlotnicza- tuktúchójigaó, -rakietowa- ómójimi, -strzelecka- wisujigó

armata- chin, tocyē (od arch. onomatopei- tochi- tochi- wybuchać, zapalać)

armia- shu, mókto

atak- saó [Uwaga! - homonim- 1) saó -wielki, rozległy, 2) saó- handel (arch.)], saóchi

batalion- maózai (dosł. "szereg dwustu")

baza (wojskowa)- yubu

bitwa- kerik, sami, -morska- kaósami

branka- shumàkdak

broń- , musó, luwôk; -biała: wósó , -gładkolufowa- liishisó, -miotająca- yóbemusó, -palna- tochimusó',' tottâ

bunkier- wán, tomópi

celownik- yati, jimni (zap. z kilungijskiego- jimun)

chorąży- waói, waóbonū

dmuchawka- tarok (z orok. tarq), uunōi

dowodzenie- daiú, cachē

dowódca- -szeregu- nódô, zaidô, -batalionu- maónódô, - legionu- kìsashunódô, korpusu- yōjōdô, paeshudô, niższy dowódca, p.o. dowódcy, oficer- sakagāntin, sakaminn, dowódca (główny, tj. marszałek. obecnie nieuż.)- gāntin, gāndô,  minn,

dywersja- mináshoi, caukure

dywizja- kìsashu, zap. z kilungiskiego- chegó (kil. chighô)

działo-chin, tógôtochi

ekwipunek wojenny (od III do XVI w.)-kamórèi, obecnie- kósurèi

eskadra- pulló, zaicu, -lotnicza, powietrzna- pāzaicu, wenzaicu

falanga- tógôkan, zap. z kil.- shalen (kil. jiarhên)

flota (wojenna)- sóhau, samúló

garnizon- bán

generał- yōjō, paeshu

gwardia- shuji, món; -rządowa- Gaóshuji, -cesarska- Kāwāshu, Hēmón

halabarda- nukadó, homnuka

haubica- chillu, tochigi

hełm- súhi, kaóbi

jarzmo- (niewola)- gátam, dóu

jeniec- lómidóuli, kanzāl

kapitan (ranga w armii lądowej)- zahó, kìsashunódô; (dowódca statku)- ceidô

kapitulacja- musóhik

kapral- zaidô

karabin- ligómiik, ligócu, wênikó

kawaleria- dāusó, -pancerna-

kompania- nóban, litai

koszary-hasàlo (arch. znaczenie- akademia wojskowa)

kusza- gau, naak (zapoż. z j. mianijskich- mnók , nuuk, nek, mnök), kusznik- gausó

lotniskowiec- wadābāpacó, waidiniki

łuk- [Uwaga! - homonim- 1. - słońce; 2. - zapis, świadectwo, 3. - bór, puszcza 4. - onomatopeja, yámê, łucznik- gósó, yámêsó, łucznictwo- yámêlói

marsz- zanti, chók, rìgók, maná

miecz-kommu, chi, chiká, -obosieczny- túmichi, ciccā (zap. z naukenijskieg- zitsal)

mina- kek, ôbbi

mobilizacja-dakpuh

młot- min, dajā

mundur- cuchigo, yôbi

musztra- asáni

nabój- wishì , jigó

nieśmiertelnik- ikidôbu

obrona- tómo, châ:

-przeciwlotnicza- tuktúchóchâ

-miasta: kìntómo, waichâ [ od wai- ziemia, obszar]

oddział, pułk- kìsashu

odznaczenie- kuó, mùppi

ostrze- kihō, càn,' sampi'- zap. z j. mianijskich - myán-që- zamfigh) , haicàn (krótkie ostrze)

oszczep- tóba

piechota- megúsó

pika- nimisók

pistolet- luligócu, ilidi

poligon- shulaówá, shuchigi

postrzał- jiinón

proch strzelniczy- wishabii, jigóbii

pułkownik- kìsashunódô

radar- ójiti, ójiwukâ

rakieta- yóbenu

spust- ijá

samolot- wadābā (myśliwiec), guàki

samoobrona-leisabó/ inìzô

statek wojenny- shuniki, shupacó; krążownik- súhiniki, -minowy- kekki

strateg- shudakzán

strategia- shudak, shumó (częściej np. finansowa)

strzał- idi, jii

strzelanina- ijumók, ijáguk

strzelba- imaná

szeregowy- bánzai, zai

sztab- shuhó

sztylet- inì, nimiki

tarcza- mau, kāmn

topór- selê, gimin

uzbrojenie-musó, usóli

walka- jisó, kerik

wojownik- sóli (rycerz), bánzai, toi / toku(idący na wojnę), wánú (jednostka w czasie bitwy), hirè (dawniej wojownicy rodowi, archaizm)

wojna- kerik, tógô, -domowa- gekukerik

wojskowość- shusókan

włócznia- chitóba, umók

wróg (nieprzyjaciel)- mènó, kii

zbroja- [Uwaga! Homonim- - zapisek, dokument]

zdrada (dezercja)- kisuk, caukusuk

Budynki i pomieszczenia:[]

akademia- duliān, hânkukókón (arch.)

apartament- sánui

apteka- yóak

bank- taóse, mónyók (arch., dziś- kredytodawca)

bar- saim, kóyók, imniyók (samoobsługowy)

basen (kryty)- wúshá ,sómamin

bibilioteka- gósómin, tumôduki

biuro - chinuk

blok- namâó ,ókón

budynek- duki, kón

chata- ówa

chatka- kówa

dom- nui, (rodzina), -jednorodzinny - shinnui

dworzec- -autobusowy- wārúritun, -kolejowy-(sakkô) gôcha

dwór- arystokratyczny-haraijina, cesarski- hējiu, wāmina, dawn. (mi)kē, -królewski -(mún)jina, -niebiański- wākē

fabryka- kaitâk, -metalurgiczna- ónkai

filharmonia- kikijaók

firma- (jako siedziba)- súmi

gabinet (pomieszczenie)- sómim

garaż- sauchi, łączony z domem- adôji

garderoba- cháka

hala- yámin, -sportowa- tekmin

hotel- bánkón, hajām- elitarny hotel

izba- tók, mina (arch.), mim (parlamentu; w nazwach urzędów), -przyjęć- fātók

jadalnia- nuitók

kopalnia- samkai, -odkrywkowa- chaksamkai

korytarz- minka, minchuk

kuchnia- wūtâk

klasztor- sānim, cózô (pozostałości klasztoru)

łazienka- namódak, nimáwa(shaó)tâk (honoryfikatywnie., dosł. pomieszczenie do mycia twarzy i rąk)

pałac- kiim, kinui (jako dom arystokraty); -cesarski- hēkē, -arystokratyczny- hìnui, hìki

piwnica- kimó, wánpi (jako arch.- bunkier)

poczta- niniyók

pokój- tâk (pomieszczenie typu kuchnia, pracownia), tók (pokój mieszkalny, gościnny), min (przestronny pokój, hala), - ceremonialny (tj. pokój/ sień z kapliczką)- kānmiaktók - dosł. "pokój zwoływania duchów"

salon- taumitók (dosł. pokój otwartych okien), chirìk

sąd- paishikón, juê (częściej jako ława sądownicza)

schowek- kininitâk , kimóma

sień- móma, yáya

spichlerz- chichiná ( z j. mianijskich- chichinu, jidinaa- "miejsce zboża"), sánóktâk

stacja- yók, -kolejowa- sakkôyók

studnia (kryta)- usúm, wúshá (archaizm; dziś- basen)

spiżarnia- sánóktâk

szkoła- kukókón (jako budynek)

szpital- fāmim

świątynia- kinók , ipi (chram kacjański), cóipi (dawna świątynia)

przedszkole- maōkukón (budynek)

tawerna- kóyók

toaleta- chibìm, shuwán (dosł.- miejsce/ jama [ z widokiem na] strumień)

uniwersytet- nápókón ( arch. znaczenie- plac miejski, agora)

urząd- súmim (miejski, okręgowy),-pocztowy- niniyókmina

warsztat- tatâk, imóma

zamek- kimóm, sónók (obronny)

Części ciała i organizm:[]

Słownictwo podstawowe:

brzuch- urú , urutu (otyłość)

chrząstka- fansù

ciało- yóno, fu (częściej jako organizm)

część ciała- fukik

głowa- , kān (np. namkān- "mądra (dosł. mocna) głowa") , sunchi (np. "głowa w chmurach"), máwa (j. sulī  - maaf - być może z języków rūki- *mnaw, we współcz. płd. rūki - nuuv); rók- np. "głowa rodu"- hìrók

klatka piersiowa- imjân

kość- yôl

nogi- huó

plecy- zuki, zukyam (krzyż)

ręka- ni, nimi (raczej ręce), (raczej ramiona), dēni (poetyckie, np. "ręce wiatru", "ręce boskie")

szyja- samai, mai / (częściej do zwierząt)

tułów- immó, selâ (raczej bezkręgowce)

włosy- ámi (na głowie), niki (na ciele)

zad- subi

zarost- nêm (ogólnie) , nókó (raczej wąsy)

Górne części ciała:

brwi- wówó

czoło- pala

dłoń- ni, heó

gardło-

kark- , súbo

łokieć- sah

nos- wami

obojczyk- hiom

oko- nam, tayu (1. zmysł wzroku; 2. dwoje oczu)

opuszki palców- mam

palce u rąk- ui

kciuk-

pachy- óm

paznokieć- ti

piersi- bui

podbródek- hió

policzki-

powieka- namcâe (dosł. "zasłona oka")

przedramię- piupa

ramiona- piu

rzęsy- namwó

sutek- nanmi

warga- ómuki

ucho- ha, hashi, tāri (powonienie)

usta- muki, (buzia)

ząb- , mukibān (uzębienie)

żuchwa- gim

Dolne części ciała:

biodra- saoi

goleń- yakgae

kolano-

łydka- gae

pachwina- huóóm

palce u nóg- wank

pięta- róu

pupa- subi, susu (nieformalnie), chósu (poufale, małego dziecka)

stopa- tón

uda- lio

Narządy wewnętrzne i inne:

aorta- bānwuo

czaszka- miaó

jelito- cienkie- chyilók, grube- famlók

kręgi szyjne- maiyôk

kręgosłup- zuki, zukimak

miednica- kānsuk

mózg- kānmik, kānbān

mięsień- saisa

nerw- hówi

oskrzela- hálui

oskrzeliki- nóihálui

paliczki- uiyôk (rąk), wankyôk (nóg)

pępowina- lankim

piszczel- iyak

płuca- uni

rdzeń kręgowy- zukisóu

serce- hōi, gānhōibān

tchawica- gānlui

trzustka- asâì

wątroba- rió

żołądek- ayóm

żebra- nómyôk

żyła- wuo, aorta- bānwuo

Inne:[]

krew- se

Emocje i uczucia:[]

agresja- waicó, tóhan

ból- usè, jim'isó

cierpliwość- nehimi

dobroć- cyó

gniew- cókank

miłość- nāó, kiwì (romantyczna), cóh (np. matczyna), cócyó (zgoda)

nienawiść- wicócóh, cówiisó, jimshil (też zemsta), libāo (międzyludzka, np. etniczna)

lęk- isó, wicyó

nuda- kèshil

panika- himiduk (dosł. "ucieczka serca"), jimcó

przyjaźń- cóseo, saicyó

radość- seo, himicyó

serce (jako siedziba uczuć)- himi, chóm (np. "mieć serce")

spokój- cóchóm, cók (archaicznie)

strach- hanjim

szczęście- seo, yómseo

szok- húmio, húyau

tęsknota- pamsai

ulga- ambauk

wdzięczność- tódacó, jimpuócó (np. za ratunek)

wstręd- tóbink

wstyd- ittó

zachwyt- yómcó, náyóm

zakochanie- cówì , himicó

zazdrość- cóyau

zgoda- cócyó, wihan, jacó (porozumienie)

zmartwienie- puócó

zmęczenie- toknin, tokcó

złość- wihimi, wicó

żal- shaók

żądza- yaupō

Zmysły:[]

czucie bólu- usèmu

dotyk- wil

słuch- tāri

smak- buōpak

"szósty zmysł"- tuninam

węch- il

wzrok- nìkmu

zmysł- mu

Kolory:[]

biały- nuó, śnieżnobiały- nāināi

brązowy- cyum

czarny- jin

czerwony- sun, szkarłatny- hayó, amarantowy- wiwik'yuk

fioletowy- shiok, purpurowy-

granatowy- kuì

niebieski- shai, błękitny- aló, pāyuk

pomarańczowy- hóam, anmiyuk

różowy- hêm, hinkiyuk

srebrny- pei

szary- ntrici

turkusowy- waóchi, hēyuk

zielony- nuà , muiyuk

złoty- ten, tenmaó

żółty- maó, wâk ( raczej bananowy), maósuim (bursztynowy)

Inne pojęcia:

barwa- yuk

ciemny- ashi

jasny- dái

matowy- sansan'yuk

przezroczysty- wām'ēn

Kuchnia i smaki[]

Podstawowe pojęcia:[]

jedzenie- pom, nui (bardziej oficjalnie)

napój- óinu, wómnu

potrawa- pomwū

posiłek- wūcyó (dosł. "kawałek czegoś dobrego", "dobro, które wzięło się z pracy"), yónocyó, yaunui, urúni (dosł. "w ręce i do brzucha")

smak (potrawy)- nuipak

Smaki:[]

cierpki- pìm

gorzki-

kwaśny- cik

ostry- jai, (bardzo pikantny)

słodki- cháo

słony- minai

słodko-kwaśny- cikcháo

Jedzenie:[]

Pojęcia podstawowe:

mięso-tuó

nabiał- kuhnuó

owoc-fai

tłuszcz- jói

warzywo- lióu

Owoce, warzywa i zboża:

ananas- chichi (zap. z j. naukenijskich)

arbuz- hânchám

awokado-nuàsun

banan-róisun, banan z wyspy Surêi- kuìsun (dosł. "granatowy")

bób- kirim (z j. mianijskich- qirim, qilm)

brzoskwinia-

cebula- wyak ( z j. mianijskich- fȃqe, fioq)

czosnek- suewyak

cytryna- tencik ("złoty i kwaśny")

dynia- maóchám

fasola- yul

groch- misuó (mi -kulka, suó- z j, rodańskiego-svop- groch/fasola)

gruszka- fūpi

jabłko- pi

jęczmień- óguk

kabaczek- piáksun

kalarepa- ike (zap. z j. osonijskich)

kiwi- tamaok

koper- hiā

marchewka- hóamsun, tóhóam

ogórek- hinsun

owies- iu

ryż- (ogólnie), caigō- ugotowany, shaó- surowy, miae- kleisty, wȇ- suchy,

papryka- umi

pomidor- ali (zap. z j. dahenijskich)

pszenica- guk, starta- lóice

sałata- bunk

śliwka- kuìpi

winogrona- cim (zap. z j. osonijskich- zap. laudońskiego- tsem)

zboże- lói

żyto- hayónui

Ludzie[]

Zawody[]

Architekt- kónse

Astronauta- yuopā

Biolog- yâchyik(mei)

Ekonomista- mētó, itó'i

Filozof- huachyi

Historyk- guaichyik(mei), tóchyik

Nauczyciel- fenuórei, sunuó, (2. mistrz, 3. wykładowca akademicki, też surei)

Polityk- cekmei, óuli (arch., dosł. "służący komuś")

Pisarz- sókai, sórei

Robotnik (ogólnie)- kaili, kaisuo

Rolnik- waie, púowai

Rodzina i relacje pokrewieństwa[]

matka- nuonuo, nieform. nini, meme, o czyjejś matce- manuo

ojciec- didi, nieform. bābā, o czyimś ojcu- madi

rodzice- dinuo (matka+ ojciec), cókki ("ludzie serca")

babcia- bayo, yoyo, oyo, nieform. yoa, bubu, o czyjejś babci- mayoyo

dziadek- sȇsȇ, omo, nieform. momo, jumo, o czyimś dziadku- majuju

dziadkowie- yomo, yosȇ

starszy brat, 2. st. kuzyn- lopu, hȃnpu, nieform. pu, o czyimś st. bracie- gupu

młodszy brat, 2. mł. kuzyn- lomi, canmi, nieform. mimi, o czyimś mł. bracie- gumi

starsza siostra, 2. st. kuzynka- lobao, hȃnbao, nieform. bao, o czyjejś st. siostrze- gubao

młodsza siostra, 2. mł. kuzynka- , nei, nieform. nànei, o czyjejś mł. siostrze- gunei

rodzeństwo- pumi (bracia), baonei (siostry), lanse ("pępowina i krew"), pubao-minei-(wszyscy) towarzysze, sojusznicy

wuj- lulu, nieform. olu o czyimś wuju- malu

ciotka (żona wuja)- lunuo, nieform. lumeme, o czyjejś ciotce- malunuo

stryj- wunwun, nieform. owun, o czyimś stryju- mawun

stryjenka- wunnuo, o czyjejś stryjence- mawunnuo

Pan/Pani- do młodych mężczyzn podobnych nam wiekiem i statusem- mapu, -II- średnich wiekiem- mawun, -starszych- majuju, - do młodych kobiet podobnych nam wiekiem i statusem- mabao, średnich wiekiem- mawunnuo, -starszych- mayoyo, do kapłanów, lekarzy i nauczycieli- sunuó, sudi, -do wojskowych- surei, marei,

Zwierzęta[]

bażant- cirei, 2. ktoś udający odważnego

bydło- yal, byk- uyal, krowa- malyal, cielę- aóyal, 2. ktoś naiwny

dzik- gájou- ""leśna świnia"

foka- mai, foka zatokowa- shubôl, 2. ktoś leniwy

gekon- , 2. lepkie ręce (o złodzieju)

gęś- mei, gąsior- reimei, 2. dzielnicowy bandyta

gołąb- bāi, zemlou- pocztowy

jaszczurka- yuo,

kaczka- , essehlou- mandarynka, ruo- hodowlana

koliber- láólou, teilou, 2. ktoś beztroski

koń- , klacz- sôn, malhá, ogier- di, 2 ktoś jurny, źrebię-boubou, 2. ktoś beztroski,

kot- nen, 2. ktoś interesowny, kocię- nennen, jinen

koza- , cenwè, koźlę- nuópei, cap- uwè

kura domowa- shā, 2. ktoś nieasertywny, kogut- reirei, 2. szowinista, macho, pisklak- kaokao, 2. ktoś przesadnie nieśmiały

osioł- yoi, muł- suiyoi, 2. ktoś wytrzymały

orzeł- rai, warrai, 2. ktoś zapalczywy

owca- sau, 2. ktoś tchórzliwy,

pies- wôi, szczenię- 2. obraźliwie o człowieku, pìlpìl, 2. podlotek, smarkacz, sauhalwôi- pies pasterski, 2. nadopiekuńczy rodzic

przepiórka- gárei, gáshā, 2. ktoś strachliwy

ptak- lou, drób- reishā ("kogut i kura")

ryba- wei, -ryba rzeczna- nu, ryba morska (zwłaszcza akwariowa)- jaowei, 2. pot. o naiwnym tłumie, narybek- tiktik, 2. młody adept, , ikra- mêi, 2. pracownik przed szkoleniem

słoń- puê (z orokijskiego beeh), naune (ngenge z Wēyu), 2. ktoś spokojny i skryty

smok- kuam, 2. ktoś wojowniczy i mądry

sokół- sósó, walsó, 2. ktoś odważny

szczur- onu, 3. ktoś nieuczciwy i podstępny

świnia- jóu, prosię- aójói, maciora- maljóu, 2. b. obraźliwie- o matce ślepo broniącej dzieci, knur- hânjóu, 2. b. obraźliwie- flejtuch,

waran- joiyou

wąż- ruai, 2. ktoś przebiegły i sprytny,

wiewiórka- ènen ("gałęziowa mysz"), 2. ktoś zwinny, shuóènen- latająca wiewiórka,

wilk- gank, gankwôi, 2. ktoś niezależny, kojot- mehgank,






Advertisement