Słownik romańsko-polski

A

a /a/ przyim. (← łac. AD) — (arch., zast. przez la we wszyst. znacz. poza złoż.) 1. (kier.) do, na; 2. (oddal.) o; 3. (położ.) przy, w, na, nad; 4. (czas) o, w, po; 5 (sposób) po, według (war. la)
abe /'a.β̞ɛ/ rzecz. żeń., kl. C (← łac. AVIS) — ptak (war. ave)
abira /'a.β̞i.ra/ rzecz. żeń., kl. A (← strrom. *auchila ← łac. AQUILA) — orzeł
adurăre /a.du'rə.rɛ/ czas. przech., kl. II, reg. (← łac. ADORARE) — adorować, uwielbiać, wielbić
acăpare /a.kə'pa.rɛ/ czas. przech., kl. I(a), reg. (← a [= la] + căp, śrdrom.) — kończyć, zakończyć
acăpt /a'kəpt/ rzecz. męs., kl. A (← odczas. acăptere) — zakup; ire pru acăpti — iść na zakupy; curepciunere d'acăpti — robić zakupy
acăptere /a.kəp'tɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← łac. ACCAPTARE, a → e dla rozróżnienia z acăpare) — kupować, nabywać
acărizare /a.kə.ri'za.rɛ/ czas. przech., kl. I(b, w poezji czasem Ia), reg. (← a [= la] + cărizitate, strrom.) — pieścić, głaskać
acer /'a.ʧɛr/ zaim. wsk. męs. poj. (aceară /'a.ʧja.rə/ żeń. poj.; aceri /'a.ʧɛ.ri/ męs. mn.; aceare /'a.ʧja.rɛ/ żeń. mn) (← łac. ECCE-ILLUM i pochodne) — tamten
acest /'a.ʧɛst/ zaim. wsk. męs. poj. (această /'a.ʧja.stə/ żeń. poj.; acesti /'a.ʧɛ.sti/ męs. mn; aceaste /'a.ʧja.stɛ/ żeń. mn) (← łac. ECCE-ISTUM i pochodne) — ten
acuperare /a.ku.pɛ'ra.rɛ/ czas. przech., kl. I, niereg. (eu acopăr, ha acuperit) (← łac. *ACCOOPERIRE, reanim. w średniowieczu) — pokrywać, osłaniać, zasłaniać; tot acuperare — osłaniać własnym ciałem
adanc /a'dãk/ przym. (← strrom. adancu ← łac. ADUNCUS) — głęboki
admurz /'ad.murz/ rzecz. męs., kl. A (← odczas. admurzare) — lunch, drugie śniadanie, posiłek spożywany w okolicach południa
admurzare /ad.mur'za.rɛ/ czas. nieprzech., kl. I(a), reg. (← łac. ADMORDERE, e → a w wyniku zrównania z ghentare, cinare) — jeść lunch, drugie śniadanie, posiłek w okolicach południa
adunaciune /a.du.na'ʧju.nɛ/ rzecz. żeń., kl. F (← łac. ADONATIONEM) — 1. zgromadzenie, zebranie, apel; 2. dodawanie
adunare /a.du'na.rɛ/ czas. przech., kl. I(a), reg. (← łac. ADONARE) — gromadzić się, dodawać
afoară /a'fwa.rə/ przyim. (← łac. AD FORAS) — oprócz, poza, z wyjątkiem
agiuta /aʤ'ju.ta/ rzecz. żeń., kl. A (← odrzecz. agiutare) — pomoc, wsparcie
agiutare /aʤ.ju'ta.rɛ/ czas. nieprzech., kl. I(a), reg. (← strrom. *adʒutare ← łac. ADIUTARE) — pomagać, wspierać, asystować przy czymś
agreşte /a'grɛ.ʃtɛ/ rzecz. męs., kl. B (← łac. AGRESTE) — ugór, niekultywowane pole, obszar zdziczały
agru /'a.gru/ rzecz. męs., kl. C (← łac. AGRUM) — uprawa
ai /aj/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AILLUM) — czosnek
aib /ajb/ przym. (← łac. ALBUS) — biały
aibăştru /aj'bə.ʃtru/ przym. (← strrom. *alibatru(s) ← łac. ALBUS) — niebieski; aibăştru cum cer — błękitny
aicuor /aj.ku'ɔr/ rzecz. męs., kl. A (← arb. الكحل pod wpływem fr. alcool) — alkohol
aier /a'jɛr/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AER pod wpływem fr. aire) — 1. powietrze; 2. aspekt, wzgląd
aierẽ /a'jɛ.rɛ̃/ przym. (← odrzecz. aier) — powietrzny
aieri /'a.jɛ.ri/ przysł. (← łac. AD HERI) — wczoraj
aierigena /a.jɛ.ri'ʤɛ.na/ rzecz. żeń., kl. A (← odrzecz. aier i gena) — tlen
aima /'aj.ma/ rzecz. żeń, kl. A (← łac. ALMA) — duch, dusza, hart ducha
aintaieri /a.in'ta.jɛ.ri/ przysł. (← łac. ANTE AD HERI lub wewn. ainte + aieri) — przedwczoraj
ainte /a'in.tɛ/ przyim. (← łac. ANTE) — przed; ainte ce — zanim
aintebrăţ /a'in.tɛ.brəʦ/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ANTEBRACHIUM lub wewn. ainte + brăţ) — przedramię
aiterare /aj.tɛ'ra.rɛ/ czas. przech., kl. I(a), reg. (← łac. ALTERARE) — przerabiać, przeobrazić, wywołać zmiany, zmodyfikować
aiţament /aj'ʦa.mɛ̃t/ rzecz. męs., kl. A (← prawdop. ALTUM 'rzeczy wzniosłe' + MENTE) — powstanie, rewolta, zamieszki
aiurea /a'jur.ja/ zaim. nieokr. (← strrom. *aliure [l]a ← łac. *ALIORE A) — gdzie indziej, gdziekolwiek
aizir /aj'zir/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ALNUS zniekszt. przez pol. olsza) — olsza
alt¹ /alt/ zaim. nieokr. męs./przym. (← łac. ALTERUM, skrc. w śrdrom. przez pod. do altre) — inny (war. altru)
alt² /alt/ przym. (← wcz. nwrom. alht ← strrom. *alit ← łac. ALTUS) — wysoki, (geogr.)n górny; aitel cum un pîn, tumt cum un asîn — wysoki jak brzoza, głupi jak koza
altciicun /'alt.ʧij.kun/ zaim. nieokr. (← alt + ciicun) — ktoś inny
altre /'alt.rɛ/ zaim. nieokr. (← alt + re) — coś innego
ambi /'ã.bi/ licz. męs. (ambe /'ã.bɛ/ żeń.) (← łac. AMBAE) — obaj, oboje, obie
ampunere /ã.pu'nɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, niereg. (eu ampunyu, ha ampus) (← strrom. *iamponere ← łac. IMPONERE) — znajdować się, być położonym, sytuować się
amur /a'mur/ przym. (← łac. AMARUS) — gorzki (war. amurg)
anda /'ã.da/ rzecz. żeń., kl. A (← odczas. andare) — jazda, przejażdżka, tryb pracy maszyny
andare /ã'da.rɛ/ czas. przech., kl. I, niereg. (eu andu, ha andat) (← strrom. andtare ← łac. ANDITARE) — jechać, jeździć, (kolokw.) funkcjonować, działać
anepsare /a.nɛ'psa.rɛ/ czas. przech., kl. I(b), reg. (← łac. ANEXARE) — przejmować, zajmować, anektować
antic /'ã.tik/ przym. (← fr. antique ← łac. ANTIQUUS) — starożytny, pradawny, (nie w odn. do ludzi) stary
Antichitate /ã.ti.ci'ta.tɛ/ rzecz. żeń., kl. B (← fr. Antiquité ← łac. ANTIQUITATEM) — starożytność, antyk
antruporogia /ã.tru.pɔ.rɔ'ʤi.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← strgr. ἄνθρωπος + λόγος) — antropologia
anyu /'a.ɲu/ rzecz. męs., kl. C (← łac. AGNUS) — jagnię, jagnięcina, (kolokw.) osoba o wątłej budowie ciała
apa /'a.pa/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. AQUA) — woda, (kolokw.) gra świateł; apa de fier — (kolokw.) wódka; apa de focu — (lit.) wódka; apa grău — ciężka woda
apacic /a'pa.ʧik/ przym. (← łac. AQUATICUS) — wodny
aparţinere /a.par.ʦi'nɛ.rɛ/ czas. nieprzech., kl. III, niereg. (eu apartenyu, ha aparţinut) (← łac. *APPARTINERE lub ← wł. appartenere) — należeć do, przynależeć do, być częścią czegoś
apcererare /ap.ʧɛ.rɛ'ra.rɛ/ czas. przech., kl. I(b), reg. (← łac. ACCELERARE) — przyspieszać, zwiększać prędkość, (sl.) pędzić
apcint /'ap.ʧint/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ACCENTUS) — akcent
apciune /ap'ʧju.nɛ/ rzecz. żeń., kl. F (← łac. ACTIONEM) — akcja, czyn, przedsięwzięcie apigena /api'ʤɛna/ rzecz. żeń., kl. A (← odrzecz. apa i gena) — wodór
apirtare /a.pir'ta.rɛ/ czas. przech., kl. I, niereg. (eu aper, ha apert) (← łac. *APPERTIRE) — otwierać
apiu /'a.piw/ rzecz. męs., kl. C (← łac. APIUM) — seler
apiţa /'a.pi.ʦa/ rzecz. żeń., kl. A (← zmięk. apa, strrom.) — wódka
aprindere /a.prin'dɛ.rɛ/ czas. nieprzech., kl. III, niereg. (eu aprend, ha aprins) (← łac. APPREHENDERE — 1. uczyć się, przyswajać materiał, zdobywać wiedzę; 2. (arch.) podpalić (cf. aprinderse)
aprinderse /a.prin'dɛr.sɛ/ czas. zwr., kl. III, niereg. (eu mă aprend, s'ha aprins) (← zwr. od aprindere) — zapalić się; aprinderse d'ămor — zapałać miłością
apsa /'ap.sa/ rzecz. żeń., kl. A (← strrom. *apse ← łac. AXIS) — siekiera, topór; apsa muntenă — ciupaga
apşînţa /ap'ʃɨn.ʦa/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. ABSENTIA) — nieobecność, brak, absencja
apt /apt/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ACTUM, cf. apta) — (w sztuce) akt
apta /'ap.ta/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. ACTA, cf. apt) — dokument, akt prawny
apurd /a'purd/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AD CORDIS) — akord, zgoda
arăganţa /a.rə'gã.ʦa/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. ALLIGANTIA, cf. iegare) — sojusz, przymierze, pakt wojskowy
arc /ark/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ARCUS) — łuk
arcata /ar'ka.ta/ rzecz. żeń., kl. A (← fr. arcade, ubezdźw.) — arkada
arce /'ar.ʧɛ/ licz. nieokr. (← łac. ALIQUI) — kilka, niedużo, garstka, niewiele
archeorog /ar.cɛ'ɔ.rɔg/ rzecz. męs., kl. A (← odrzecz. archeorogia) — archeolog
archeorogia /ar.cɛ.ɔ.rɔ'ʤi.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← gr. ἀρχή + λόγος) — archeologia
archeorogic /ar.cɛ'ɔ.rɔ.ʤik/ przym. (← odrzecz. archeorogia) — archeologiczny
arcuni /ar'ku.ni/ liczb. nieokr., męs. mn. (arcune /ar'ku.nɛ/ żeń. mn.) (← łac. ALIQUIS UNUS) — kilkoro, paru, trochę
arena /a'rɛ.na/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. ARENA) — piasek
arest /'a.rɛst/ rzecz. męs., kl. A (← fr. arrêt) — przystanek autobusowy, przystanek kolejowy
arestere /a.rɛs'tɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← fr. arrêter, dubluje ăreştare) — zatrzymywać, stopować, wyhamowywać
argint /'ar.ʤint/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ARGENTUM) — 1. srebro; argint viu — rtęć; 2. pieniądze
aria¹ /a'ri.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← śrdrom. ariai ← strrom. *airealh ← łac. AERAL) — obszar
aria² /'ar.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← wł. aria) — aria
arie /'ar.jɛ/ rzecz. męs., kl. B (← łac. ARIES) — baran, (gat.) owca
aritemătica /a.ri.tɛ'mə.ti.ka/ rzecz. żeń., kl. A (← gr. ἀριθμητική) — arytmetyka
armare /ar'ma.rɛ/ czas. przech., kl. I(b), reg. (← łac. ARMARE) — zbroić
armata /ar'ma.ta/ rzecz. żeń., kl. A (← odczas. armare lub ← łac. ARMATA) — armia, wojsko
arume /'a.ru.mɛ/ rzecz. męs., kl. B (← łac. *ALUMUM = ALUMINIUM) — aluminium, glin, (kolokw.) puszka
ascundere /a.skun'dɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← łac. ABSCONDERE) — chować, kryć, ukrywać
asegurare /a.sɛ.gu'ra.rɛ/ czas. przech., kl. I, niereg. (eu asigur, ha asegurat) (← łac. ASSECURARE) — zapewniać, upewniać, ubezpieczać, świadczyć za kogoś
asemblu /a'sɛ̃.blu/ rzecz. męs., kl. C (← fr. assemblée) — 1. apel, zbiórka; 2. ogół
asverţire /as.bɛr'ʦi.rɛ/ czas. przech., kl. IV(b), reg. (← strrom. *adsvertire ← łac. ADVERTIRE) — informować, ostrzegać, dawać do zrozumienia
aşcut /aʃ'kut/ przym. (← strrom. *ascutu ← łac. ACUTUS) — ostry; apcint aşcut — akcent ostry
aşi /a'ʃi/ przysł./spój. (← a [= la] + şi, śrdrom.) — tak, takoż, w taki sposób; aşi ... ce — zarówno ... jak i
aşicum /a'ʃi.kum/ spój. (← aşi + cum, śrdrom.) — tak jak
aştendenţa /a.ʃtɛ̃'dɛ̃.ʦa/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. ASCENDENTIA) — pochodzenie, ród, rodowód
atenciune /a.tɛ̃'ʧju.nɛ/ rzecz. żeń., kl. F (← łac. ATTENTIONEM) — 1. uwaga, zainteresowanie, troska; aţirare atenciune — przyciągać uwagę; 2. (w for. wykrz.) ostrzeżenie; favoare, atenciune! — proszę o uwagę!
atentare /a.tɛ̃'ta.rɛ/ czas. przech., kl. I(a), reg. (← łac. ATENTARE) — ostrzegać
atentarse /a.tɛ̃'tar.sɛ/ czas. zwr., kl. I(a), reg. (← zwr. od atentare) — uważać, być ostrożnym
atest /a'tɛst/ rzecz. męs., kl. A (← odczas. atestare) — wzmianka
atestare /a.tɛ.sta'rɛ/ czas. przech., kl. I, niereg. (eu atestau, ha atestat) (← łac. ATESTARE, kon. wyr. ze stare w XX w.) — 1. dowozić; 2. wzmiankować
atletica /a'tlɛ.ti.ka/ rzecz. żeń., kl. A (← fr. athlétique) — atletyka; atletica iuşă — lekkoatletyka
aţirare /a.ʦi'ra.rɛ/ czas. nieprzech., kl. I(b) (etymologia nieznana, pr. cf. fr. attirer) — zwierzać się
aur /awr/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AURUM) — złoto;
aurora /aw'rɔ.ra/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. AURORA, nwrom.) — brzask, świt, jutrzenka
aurura /'aw.ru.ra/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. AUREOLA) — 1. (chrz.) aureola; 2. (met.) halo
autou /'aw.tɔw/ rzecz. męs., kl. C (← odrzecz. omiu + auto-) — autobus
auzire /aw'zirɛ/ czas. przech., kl. IV, niereg. (eu aud, ha auzit) (← łac. AUDIRE) — słyszeć
avur /'a.β̞ur/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AVIOLUS) — dziadek
avura /'a.β̞u.ra/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. AVIOLA) — babcia

Ă

ăciu¹ /ə'ʦiw/ rzecz. męs., kl. C (← łac. ACIDUM) — kwas
ăciu² /ə'ʦiw/ przym. (← łac. ACIDUM) — kwaśny
ăcupanere /ə.ku.pa'nɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← ă [= (dial.) a = la] + cupanere) — akompaniować
ădumẽ /'ə.du.mɛ̃/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ABDOMEN) — brzuch
ămapierdere /ə.ma.pjɛr'dɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← odczas. ămare + pierdere) — (kolokw., poet.) usychać z miłości, mieć złamane serce (war. lit. pierdămare)
ămare /ə'ma.rɛ/ czas. nieprzech., kl. I(a), arch. niereg. (eu ămu, ha ămut) (← łac. AMARE) — kochać
ămic /'ə.mik/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AMICUS) — przyjaciel; ămic vert — najlepszy przyjaciel
ămiciune /ə.mi'ʧju.nɛ/ rzecz. żeń., kl. F (← odrzecz. ămic, strrom.) — przyjaźń
ămire /ə'mi.rɛ/ czas. nieprzech., kl. IV(b), reg. (← odrzecz. ămic, strrom.) — przyjaźnić się
ămirse /ə'mi.rsɛ/ czas. zwr., kl. IV(b), reg. (← zwr. od ămire) — zaprzyjaźnić się
ămisiune /ə.mi'sju.nɛ/ rzecz. żeń., kl. F (← łac. ADMISSIONEM) — przyjęcie, admisja
ămitere /ə.mi'tɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← łac. ADMITERE) — przyjmować
ămor /ə'mɔr/ rzecz. męs., kl. A (← łac. AMOR) — miłość, (arch.) łaska
ănormare /ə'nɔr.ma.rɛ/ przym. (← łac. ABNORMALIS) — nienormalny, odstający od normy, anormalny, (mat.)
ăpate /'ə'pa.tɛ/ rzecz. męs., kl. A (← łac. ABBATIS pod wpł. pol. opat) — opat
ăpărăre /ə.pə'rə.rɛ/ czas. nieprzech., kl. II, niereg. (eu apar, ha apărăt) (← łac. APPARERE) — 1. pojawiać się; 2. wyglądać
ăpîndice /ə.pɨn'di.ʧɛ/ rzecz. męs., kl. B (← łac. APPENDIX) — dodatek, aneks
ăpne /'ə.pnɛ/ rzecz. męs., kl. B (← łac. ACNE) — trądzik
ărabere /ə.ra'β̞ɛ.rɛ/ czas. nieprzech., kl. III, niereg. (eu ărabu, ha ăribat) (← a [= la] + łac. RIPA, cf. fr. arriver) — przybyć, przyjść; ărabere la facere re — właśnie skończyć coś robić
ăreştare /ə.rɛ'ʃta.rɛ/ czas. przech., kl. I(b), reg. (← łac. ADRESTARE) — hamować, zwalniać
ăreştarse /ə.rɛ'ʃtar.sɛ/ czas. zwr., kl. I(b), reg. (← zwr. od ăreştare) — zatrzymać się

Ã

ã /ã/ rzecz. męs., kl. A (← strrom. *anou ← łac. ANNO) — rok

B

babum /'ba.β̞um/ rzecz. męs., kl. A (← ang. baboon) — pawian
baca /'baka/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. BACA) — jagoda
bai /baj/ przym. (← strrom. *baiu ← łac. BASSUS) — niski, (geogr.) dolny
baicõ /baj'kɔ̃/ rzecz. męs., kl. A (← wł. balcone, śrdrom.) — balkon, (arch.) duże okno
bambuc /bã'buk/ rzecz. męs., kl. A (← łac. *BAMBUQUEUM [= BAMBUSEUM) — bambus
banc /bãk/ rzecz. męs., kl. A (← łac. BANCUM, cf. banca) — ławka
banca /'bã.ka/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. BANCUM, cf. banc) — bank
bar /bar/ rzecz. męs., kl. A (← port. barro) — glina
barc /bark/ rzecz. męs., kl. A (← port. barco) — 1. statek do przewozu towarów, kontenerowiec; 2. barka
batăia /ba'tə.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. BATTALIA) — 1. bicie, uderzenie; batăia de cor/d'înîma — bicie serca; 2. bitwa; 3. walka, pojedynek
batere /ba'tɛ.rɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← łac. BATTUERE) — bić, uderzać
băia /'bə.ja/ rzecz. żeń., kl. A (← fr. baie, śrdrom.) — zatoka (war. băhia ← hiszp. bahía)
bănã /bə'nã/ rzecz. męs., kl. A (← port. banana, śrdrom.) — banan
bărba /'bər.ba/ rzecz. żeń., kl. A (← łac. BARBA) — broda
bărbăr /'bər.bar/ rzecz. męs., kl. A (← łac. BARBARUS) — (kolokw.) nieokrzesaniec, dzikus
băriu /'bə.riw/ rzecz. męs., kl. C (← hiszp. barrio, śrdrom.) — dzielnica
bărõ /'bərɔ̃/ rzecz. męs., kl. A (← niem. Baron, strrom.) — knur, odyniec
băştement /bə'ʃtɛmɛ̃t/ rzecz. męs., kl. A (← odczas. băştere, za wł. bastimento) — 1. duży budynek; 2. (kolokw/) statek wojenny
băştere /bə'ʃtɛrɛ/ czas. przech., kl. III, reg. (← łac. *BASTIRE) — budować