Język nolikowy, nazwa własna نؤليكي چاراص noliki čaraļ [no'liki 'ʧa:raɬ] - dawna (2007) wersja języka noliczańskiego, pomyślana jako język Midżan - kociouchych mutantów z fikcyjnej planety 07 Virginis.
Fonetyka[]
- Fonemy spółgłoskowe
p b | t d | č j | k | ? |
f v | s ļ | š | x | h |
? | r l | y | ? | |
m | n | ñ | ? |
ļ to spółgłoska boczna szczelinowa [ɬ] lub afrykata [t͡ɬ] (w nagłosie i po spółgłoskach). r jest zawsze spółgłoską drżącą dziąsłową. Fonem /v/ może być realizowany jako [v] lub [ʋ] (zwłaszcza po spółgłoskach). Litera ñ reprezentuje dźwięk [ɲ], z alofonem [ŋ] przed [k]. Standardowa artykulacja fonemów š č j jest postalweolarno-palatalna.
- Fonemy samogłoskowe
i | ? | u |
e | ? | o |
? | a | ? |
Samogłoski /e/ i /o/ są niższe od zapisywanych tymi symbolami samogłosek kardynalnych, ale nie aż tak niskie jak IPA [ɛ] i [ɔ]. Fonem /a/ jest w sąsiedztwie spółgłosek miękkopodniebiennych realizowany jako [ɑ]. Akcentowane samogłoski w sylabach otwartych są długie.
Fonotaktyki[]
Możliwe wygłosowe zbitki spółgłoskowe to -nd, -st, -št, -šk, -xk. Dopuszczalna jest geminacja wszystkich spółgłosek oprócz /h/. Geminaty i zbitki spółgłoskowe nie mogą pojawiać się w nagłosie.
Sandhi[]
Gdy na granicy morfemów stykają się dwie spółgłoski, często zachodzi sandhi. Najczęściej spotykane przemiany to:
- bezdźwięczny obstruent ulega udźwięcznieniu przed następującym dźwięcznym (oprócz /v/).
- dźwięczny obstruent traci dźwięczność przed bezdźwięcznym.
- spółgłoska zwarta lub nosowa przed zwartą upodobnia się do niej pod względem miejsca artykulacji.
- spółgłoski /l/ i /ļ/ zanikają przed spółgłoską zębową lub /š/, pozostawiając po sobie ślad w postaci jej geminacji.
- zbitki f+p i p+f przechodzą w ff. Podobnie č+š lub š+č przechodzą w šš, t+s w ss a r+l w ll.
- nie dopuszcza się do zbitki trzech spółgłosek, między drugą a trzecią wstawia się protetyczne /i/.
- niedopuszczalna jest też zbitka dwóch samogłosek z których pierwszą nie jest /i/ ani /u/ stąd:
- a+e -> aye
- a+i -> e lub ayi
- a+o -> avo
- a+u -> o lub avu
- e i o przed samogłoską przechodzą w ay i av
Zapis alfabetem arabskim[]
Łaciński | Arabski |
---|---|
a | ا |
-a | ة |
b | ب |
č | چ |
d | د |
e | ئ |
f | ف |
h | ه |
i | ى |
j | ج |
k | ك |
l | ل |
ļ | ص |
m | م |
n | ن |
ñ | ڹ |
o | ؤ |
p | پ |
r | ر |
s | س |
š | ش |
t | ت |
u | و |
v | ۋ |
x | خ |
y | ي |
Czasownik[]
Czasowniki odmieniają się przez dwie osoby (podmiotu i dopełnienia). Istnieją trzy zestawy końcówek, w zależności od tego, czy rdzeń czasownika kończy się na -a, -i czy -u.
W poniższej tabelce przedstawiono pełen zestaw sufiksów osobowych (kolumny - podmiot; wiersze - dopełnienie)
? | 1sg | 2sg | 3sg | 1pl | 2pl | 3pl |
1sg | -ana -eni -onu |
-aša -eši -ošu |
-a -e -o |
-ala -eli -olu |
-afa -efi -ofu |
-ar -er -or |
1sg | -ašna -išni -ušnu |
-ašta -išti -uštu |
-aš -iš -uš |
-ašla -išli -ušlu |
? | -ašar -išir -ušur |
3sg | -anta -inti -untu |
-ačča -ičči -učču |
-at -it -ut |
-alla -illi -ullu |
-atta -itti -uttu |
-atar -itir -utur |
1pl | ? | -alča -ilči -ulču |
-al -il -ul |
-adra -idri -udru |
-alfa -ilfi -ulfu |
-alar -ilir -ulur |
2pl | -afna -ifni -ufnu |
? | -af -if -uf |
-aļa -iļi -uļu |
-affa -iffi -uffu |
-afar -ifir -ufur |
3pl | -añka -iñki -uñku |
-akša -ikši -ukšu |
-ak -ik -uk |
-alka -ilki -ulku |
-akka -ikki -ukku |
-akar -ikir -ukur |
Czasowniki nieprzechodnie są traktowane jakby miały dopełnienie w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
Cechą charakterystyczną nolikowego systemu werbalnego jest wykorzystywanie infiksów do oznaczenia czasu i w słowotwórstwie:
- Zestaw I
- <me> - tryb optatywny
- <ju> - czas przeszły
- <pi> - tryb przypuszczający lub czas przyszły
- Zestaw II
- <tu> - kauzatywny
- <xa> - kontentatywny (staranie się by osiągnąć cel wyrażony czasownikiem podstawowym)
- <la> - inchoatywny (rozpoczęcie czynności)
- <ñi> - finitatywny (zakończenie czynności)
Infiksy są wstawiane przed ostatnią spółgłoską lub zbitką rdzenia, infiksy z zestawu II przed tymi z zestawu I. W dawnym języku mogły one również rozbijać zbitki spółgłoskowe, czego dowodzi imię Nurxabim ("ten który stara się być sławnym; nurbi- 'być sławnym').
Tryb rozkazujący dla drugiej osoby liczby pojedynczej jest wyrażany samym rdzeniem z dopełnieniem w postaci niezależnego zaimka (jahturi nal - 'zabijcie mnie'), dla pozostałych osób formą optatywną.
Istnieje również specjalna forma duratywna (lub intensywna) czasownika tworzona przez podwojenie pierwszej sylaby. W przypadku braku nagłosowej sylaby wstawia się w takim wypadku /r/:
- mahit -> mamahit
- iñoļut -> iriñoļut
Przymiotniki są morfologicznie identyczne z czasownikami, nie ma więc wyrazu znaczącego "wielki" a jedynie czasownik "być wielkim". Nie istnieje też strona bierna, gdyż nolikowy jest językiem topikalizującym.
W języku nolikowym nie występuje osobny czasownik "być". Jego rolę pełni sufiks -sa- z odpowiednią końcówką osobową dodawany do rzeczownika (w przypadku dłuższej frazy rzeczownikowej - do jej ostatniego elementu). Jeżeli wyraz kończy się spółgłoską inną niż /s/, sufiks ten jest poprzedzony ostatnią samogłoską rzeczownika:
- nedesak - to są dzieci
- yumanasa - jestem człowiekiem
Istnieje też specjalny czasownik lokatywny tisa-:
- Ma ellakar-di tisaf? Czy jesteście w szkole?
Rzeczownik[]
Nie ma deklinacji, polskiej odmianie rzeczownika przez przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcówki okolicznikowe dodawane do wyrazów.
Liczbę mnoga rzeczowników tworzymy za pomocą końcówki -ak. Rzeczowniki odczasownikowe z przyrostkiem -m wyrażającym wykonawcę czynności zamieniają to -m na -k (ellam 'nauczyciel' -> ellak); przyrostek -aļ wyrażający podmiot czynności zmienia się w liczbie mnogiej w -axk. W przypadku gdy rzeczownik kończy się na samogłoskę -e , końcówka pluralna przybiera postać -ayak, a gdy zakończeniem wyrazu jest -o jest to -avak. Hiatus dwóch /a/ ulega uproszczeniu, np. korta 'głowa' -> kortak Niektóre wyrazy kończące się formantem -i mają w liczbie mnogiej końcówkę -ik. W dłuższych frazach rzeczownikowych znacznik liczby mnogiej znajduje się tylko na ostatnim wyrazie.
Sufiks -ne dodany do rzeczownika jest znacznikiem tematu wypowiedzi, może też w razie niejasności spowodowanych brakiem przypadków być znacznikiem podmiotu.
Wołacz wyrażany jest sufiksem -a, po spółgłoskach -ya
Zdrobnienia mają dwie końcówki, -(i)ta i bardziej pieszczotliwą -(i)ča. Formy z -i- są używane po spółgłoskach.
Zaimki osobowe[]
- ja - nal
- ty - če
- on, ona, ono - to (ożywione), so (nieożywione)
- my - lu
- wy - fik
- oni, one - tak (ożywione), sak (nieożywione)
Jeżeli podmiot i dopełnienie są oczywiste za sprawą formy czasownika, opuszcza się je (pro-drop). Zaimki dzierżawcze są identyczne z osobowymi: nal mend 'mój dom'.
Składnia[]
Podstawowy szyk zdania to SOV. Wyraz określający poprzedza określany (język prawogłowowy).
Podobnie jak polski, nolikowy używa podwójnej negacji: lam ļaļ la-lijunit 'nikt niczego nie widział'.
Liczebniki[]
- 1.ļa
- 2.pos
- 3.maxk
- 4.bir
- 5.ama
- 6.suñ
- 7.fuk
- 8.ifar
- 9.tahib
- 10.oru
- 11.xist
- 12.lip
- 13.fex
- 14.šod
- 196. tañ
- 2744. tehir
System liczbowy w działaniu:
3425 = 2744+3*196+6*14+9
- tehir va maxk tañak va suñ šodak va tahib
Albo w skrócie:
- ļa maxk suñ tahib (dosłownie 1-3-6-9 - zapis tej liczby w pozycyjnym systemie czternastkowym)
Słownik[]
A[]
- ačorbim - prorok
- ahistu- - być czystym
- ajat - kraina, region
- atilbam - władca
B[]
- baraļ - światło
- bari- - świecić
- belan - zachód
- bir - słońce
- bišk - brzuch
Č[]
- čara- - mówić
- čaraļ - język
- četika- - być wolnym
- četikkan - wolność
- čiña- - atakować, zagrażać
- čiññan - niebezpieczeństwo
D[]
- dast - rozum, umysł
- dasti - istota rozumna
- deču- - znaleźć
- dexaču- - szukać
- dixk - beztroska, frywolność
- durhaf - duże zwierzę
E[]
- ellakar - szkoła
- ellam - nauczyciel
- Esaf - Bóg
- esafin - religia
F[]
- fejam - złoto
- for - oko
- fusattan - zło
- fusatu- - być złym
H[]
- haji- - ukrywać
- hand - kwiat
- has - teraz
- henaļ - niebo
- hus - ręka
I[]
- ibokaļ - bajka
- ibokan - wyobraźnia
- iboki- - fantazjować, zmyślać
- iñoļu- - bronić
- isollan - honor
- itrab - kamień
J[]
- jahri- - umrzeć
- jahriya - śmierć
- jahturi- - zabić
- jati- - mieć
- jeñu- - niszczyć
- jimra- - chwalić
- jindu - więcej
- jola- - żyć
- jollan - życie
- juki- - polować
- jun, l.mn. jonak - kobieta
K[]
- kad - tak
- kaddi - gdzie
- kaļ - co
- kam - kto
- -kar - miejsce (w złożeniach)
- kax - kiedy
- kedan - choroba
- kel - woda
- koč - który
- korta - głowa
- Kutas - Szatan
- kutasin - satanizm, niemoralność
L[]
- la - nie
- laddi - nigdzie
- lam - nikt
- lax - nigdy
- lemya- - być szczęśliwym (podniośle)
- lemyanan - szczęście
- lini- - widzieć
Ļ[]
- ļaļ - nic
- ļiru- - spać
- ļiran - sen (stan fizjologiczny)
- ļirava - marzenie senne
- ļodu- - musieć
- ļoddan - konieczność
- ļuki- - pokazywać
M[]
- mahi- - pić
- me (l.mn. mevak) - noga
- mend - dom
- mer - mężczyzna
- miani- - być ciemnym
- mimi - kot
- mitvan - podobieństwo
- mulu- - pracować, działać (o urządzeniu)
N[]
- nalij - wschód
- ned - dziecko
- nox, zdrobniale nano - matka
- nurbi- - być sławnym
Ñ[]
- ñaraj, l.mn. ñarjak - łódź
- ñok - jak
- ñuša - małe zwierzę
O[]
- oband - południe
- oļañ - świętość
- ortah - północ
P[]
- pahri - inny
- pellan - przyjemność
- petula- - podobać się
- petullan - chciwość
- pilaj - serce, klatka piersiowa
- pirnaļ - prawo (coś co się należy)
- podi- - być wielkim
R[]
- ridha- - radować się
- ridhan - radość
S[]
- saxko - tyłek
- sibaļ - prawda
- sibu- - wierzyć
- soruj - grzech, nieszczęście
- suplan - wiedza
- supli- - wiedzieć
- suplidexačum - naukowiec
Š[]
- šabi- - kochać
- šabban - miłość
- šili- - być pięknym
- šolum, l.mn. šolmak - świat
- šund - rzecz
T[]
- taddi - tam
- tarikkan - dobro
- tariku- - być dobrym
- tehri - duża ilość
- tela- - być nowym
- tilba- - kontrolować
- tilban - kontrola, władza
- tisa- - znajdować się
- tissan - położenie
- tivuša- - potrzebować
- tivuššan - potrzeba
- tolok, l.mn. tolkak - drzewo
U[]
- umoja - być silnym
- umojjan - siła
- upaļ - duch
- ur - ogień
- urkel - alkohol
V[]
- vahavin - pogaństwo
- vahavitrab - rzeźba
- vaho - bóstwo (pogańskie)
- varestan - porządek
- virač - ofiara
- votu- - być starym
X[]
- xaceri- - być prostym
- xertar - tarcza
- xit - twarz
- xivap - wiosło
Y[]
- yoña- - wołać, nazywać
- yoññan - imię
- yuman - człowiek