Użytkownik:Timpul/Guno - stara wersja artykułu

Guno
Guno ŀãxwaga

Regiony : ?

Ilość mówiących ?

Sposoby zapisu: łaciński zmodyfikowany bądź hebrajski

Klasyfikacja:

języki sztuczne

język guno

Status urzędowy

Język urzędowy : nigdzie

Oficjalna regulacja: autora

Kody

Conlanger–1 gn, gun

Lista conlangów

Ta strona może zawierać znaki Unicode.

Guno, mniej poprawnie: język guński (guno ŀãxwaga)- język sztuczny, tworzony od kwietnia 2006 roku przez Timpula. Jest to język a priori, nie czerpiący wzorów z żadnego języka świata, inspirowany jednak węgierskim, francuskim i angielskim.

Pisownia i wymowa[]

Język guno korzysta z alfabetu łacińskiego, wzbogaconego o 5 dodatkowych znaków:

ã ŀ ơ ŭ ų

Wyeliminowano następujące litery:

h j q v y

Pełny alfabet guński ma więc następującą postać:

Aa, Ãã, Bb, Cc, Dd, Ee, Ff, Gg, Xx, Ii, Kk, Ll, Ŀŀ, Mm, Nn, Oo, Ơơ, Pp, Rr, Ss, Tt, Uu, Ŭŭ, Ųų, Ww, Zz

W guno istnieją również trzy dwuznaki i jeden trójznak:

xs, xz, xg, xdg

Wszystkie dźwięki, oprócz poniższych, są czytane dokładnie tak, jak w języku polskim:

Litera	Wymowa IPA	Opis wymowy polskiej, uwagi
Ãã	/ã/	a nosowe, podobnie jak w wyrazie bank lub jak kasz. ã w ùrzãd
Cc	/ɣ/, /ʦ/	Jak dźwięczne ch /ɣ/ na początku wyrazu, w środku i na końcu jak polskie c /ʦ/
Xx	/x/	Jak ch
Ii	/i/, /j/	Przed i po samogłoskach jak /j/
Ŀŀ	/w/	Jak polskie ł
Ơơ	/o/	Jak o, lecz z bardziej zaokrąglonymi ustami
Ŭŭ	/ɜ/	Jak i w angielskiej wymowie słowa bird
Ųų	/ũ/	Jak nosowe u w wyrazie funkcja
Xs xs	/ʃ/	Jak polskie sz
Xz xz	/ʧ/	Jak polskie cz
Xg xg	/ʒ/	Jak polskie ż
Xdg xdg	/ʤ/	Jak polskie dż

Samogłoskę nosową poprzedzającą inną samogłoskę wymawia się jak /w/, np. wyraz ãơwŀŭ (sieć) wymawia się identycznie jak ŀơwŀŭ (suwak).

W niektórych przypadkach występuje "ŀ nieme", szczególnie po samogłoskach nosowych, np. cųbrãŀ - /'ɣũbrã/.

Oprócz standardowej wymowy, jest jeszcze tzw. "wymowa artystyczna", stosowana podczas recytacji poezji, czytania świętych tekstów oraz przemawiania. Różnice występują w 5 dźwiękach (po lewej podano wariant w wymowie potocznej, po myślniku zaś wymowę artystyczną):

r - ʁ
ʃ - ʂ
ʧ - tʂ
ʒ - ʐ
ʤ - dʐ

Gunoh — Przykład kaligrafii guńskiej - zapis wyrazu *Xsãxŀŭxgxdgųxzơ*, zawierającego wszystkie znaki specjalne guno. Słowo tłumaczy sie jako "sprzączka".

Akcent[]

Akcent w języku guńskim jest ruchomy i może padać na dowolną sylabę. Istnieją jedynie dwie zasady akcentowania.

Akcentuje się pierwszą w kolejności sylabę zawierającą samogłoskę nosową.
Jeżeli w jakiejkolwiek końcówce występuje samogloska nosowa, powyższa reguła nie obowiązuje.

Alfabet hebrajski[]

Do zapisu języka guńskiego służy również alfabet hebrajski, jest jednak stosowany bardzo rzadko - jedynie do przekładu Biblii lub innych świętych tekstów, a także do oficjalnych dokumentów.

Xebraiiz — Zdanie **"Sŭ pu xfa dta Bixŭf"** (*"Któryś jest w niebie"*) zapisane alfabetem hebrajskim.

Znak alfabetu hebrajskiego	Odpowiednik łaciński
א	a
ַ	ã
ב	b
צץ	c
ד	d
ֵ	e
פ	f
ג	g
ח	x
ִ	i
כך	k
ל	l
לי	ŀ
מם	m
נן	n
וֹ	o
ֻ	ơ
פּףּ	p
ר	r
ש	s
ת	t
וּ	u
ְ	ŭ
ע	ų
ו	w
ז	z

Standard nowohebrajski (ŬXS2)[]

Od 24 czerwca 2007 roku wprowadzony nowy standard zapisu guno alfabetem hebrajskim, uznając historyczny (skodyfikowany jako ŬXS1) za nieadekwatny i nieuporządkowany. Od tej pory standardem ŬXS2 zapisywać się będzie wszelkie tłumaczenia dokumentów oficjalnych i będzie to oficjalny sposób zapisu guno alfabetem hebrajskim.

Aa

Ãã

Bb

Cc

Dd

Ee

Ff

Gg

Xx

Ii

Kk

Ll

Ŀŀ

Mm

Nn

Oo

Ơơ

Pp

Rr

Ss

Tt

Uu

Ŭŭ

Ųų

Ww

Zz

Xs xs

Xz xz

Xg xg

Xdg xdg

א

ַ

ב

צץ

ד

ה

פף

ג

ח

י

ק

ל

וּ

מם

נן

וֹ

ָ

פּףּ

ר

ס

ת

ו

ע

ֻ

װ

ז

ש

שׂ

שׁ

דשׁ

Gdy nie ma nad czym nadpisać tzw. nikkudu, zapisujemy go pod ayinem (ע). Obecnie nazwa języka zapisana alfabetem hebrajskim to גונוֹ וַּחװאגא.

Historia[]

Okres praguński[]

Główny artykuł: Praguno

Okres etlapocki[]

Główny artykuł: Język etlapocki

Okres wczesnoguński[]

Ledwo rozwinięte guno różniło się nieco od dzisiejszego.

Istniały różnice leksykalne, np. gun. dta - wczesnogun. ơdta

Fonemy ʃ ʧ ʒ ʤ dopiero się rozwijały, a w wielu słowach po prostu ich nie było, np. xexs (dach) - wczesnogun. xesk.

Wczesnoguński różnił się w wielu kwestiach gramatycznych (np. budowa dopełniacza poprzez dodawanie kócówki -ze)

W rękopisach zauważyć można charakterystyczną pisownię litery X, zapisywanej jak J z pętelką, na wyższym poziomie. Czasami zdarza się, że w komputerowym zapisie jęz. wczesnoguńskiego dźwięk /x/ oddaje się przez J, np. pŭja (miękki).

W rękopisach - oddawanie z przez ʒ, nierzadko także ơ przez ū.

Dwuznak xs wymawiano podwójnie (szsz); samogłoski w wyrazach jednosylabowych wymawiano podwójnie (ier - /je:r/); dłuższa wymawiano również ŭ.

Oto przykładowy tekst, zapisany zgodnie z normami rękopiśmiennymi występującymi w guno:

„(…) lã nŭp jʒabtap, ralbūjgasŭb ų jŭl, ūdta fãdba nuctã, nãūdtaredasŭ lã gūʒbasŭ nãjlãsajgawų dŭtjgawų ʒli iaŀnūbiijsretã. (…)”

Tłumaczenie: „ (…) i wyszli, zostawiając go samego, na pastwę losu, niedoświadczonego i przytłumionego niechybnym czynem swych oprawców (…)”

Guno dzisiejsze[]

Zdanie, które uznaje się za początek okresu współczesnego, uznaje się Fedwơ xfap Kai lã Sonia. - Oto są Kaj i Sonia. W języku guno nieustannie zachodzą przemiany - dziś przez literę ų oddaje się na przykład wyłącznie samogłoskę nosową, kiedyś fonem ten miał również postać /u:/, np. ųtuxgawų (żoną) - /ũtuʒa'vu:/.

Język guno wciąż zmienia się i ewoluuje. Trwa nieustanny rozwój fonemów, które pomału zaczynają rozróżniać formę mówioną potoczną od oficjalnej. Przykładowo, sama nazwa języka, guno ŀãxwaga, wedle wszelkich prawideł wymowy guńskiej powinna być wymawiana /'gunɔ 'wãxfaga/ (wewnątrz wyrazu zachodzi ubezdźwięcznienie, trudne jest bowiem wymówienie połączenia [xv]). Potocznie wymawia się to zaś jako /'gunə 'wãfəgə/.

Gramatyka[]

Rzeczownik[]

Rzeczownika guńskiego nie rozróżnia się na rodzaje. Może występować w liczbie pojedynczej lub mnogiej, odmienia się przez przypadki, których w guno jest 5. Oto odmiana przykładowego rzeczownika - trawų - jabłko:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Mianownik	trawų	trawųr
Dopełniacz	trawųtã	trawųrtã
Celownik	trawųãx	trawųrãx
Biernik	trawųdŭl	trawųrų
Narzędnik	trawųxgawų	trawųrxgawų

Dopełniacz[]

W guńskim rozróżniamy dwa rodzaje dopełniacza. Tak zwany dopełniacz prosty stosuje się w odniesieniu do wszelkiej materii ożywionej - ludzi, zwierząt, roślin itd. Tworzy się go, dodając b’ przed dane słowo. Drugi, czyli dopełniacz złożony, jest używany przy przedmiotach, pojęciach abstrakcyjnych itp. Konstruuje się go poprzez dodanie końcówki -tã. Nazwy części ciała, części roślin (w tym także i owoców oraz warzyw) również oddaje się poprzez użycie dopełniacza złożonego.

xaxsŭ b’ier – szum drzewa
macmã trawųtã – smak jabłka

Element "b'" wymawiany jest jako b' ze zwarciem gardłowym, choć dopuszczalna jest wymowa identyczna z polską partykułą by.

xaxsŭ b’ier - /xa'ʂɜ bʔ 'jer/ lub /xa'ʂɜ bɨ 'jer/

Celownik[]

Formę celownikową konstruuje się zawsze poprzez dodanie końcówki -ãx, niezależnie od tego, czy wyraz kończy się na spółgłoskę, czy też nie. Powstają przez to formy takie jak np. cããx (piecykowi). W języku potocznym w roli celownika stosuje się często konstrukcję z "dta", np. dta cã, czyli dosł. "w piecyk".

Biernik[]

Biernik w języku duńskim tworzymy zależnie od końcówki wyrazu.

Jeżeli wyraz kończy się na –u, to aby utworzyć biernik, zamienia się je na –ų.
Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę inną niż u, dodaje się wówczas końcówkę –dŭl.
Jeżeli wyraz kończy się na spółgłoskę, dodaje się końcówkę -ų.

Narzędnik[]

Narzędnik tworzy się zawsze poprzez dodanie końcówki -xgawų.

Zaimki osobowe[]

W guno istnieje 6 zaimków osobowych. W ich odmianie przez przypadki występuje wiele nieregularności.

	ã - ja	pu - ty	u - on(a,o)	ųp - my	gơp - wy	nŭp - oni, one
Mianownik	ã	pu	u	ųp	gơp	nŭp
Dopełniacz	b'ã	b'pu	b'u	b'ųp	b'gơp	b'nŭp
Celownik	ãx	pųx	ųx	ųpãx	gơpãx	nųx
Biernik	ãdŭl	pų	ų	ųpų	gơpų	nŭpų
Narzędnik	ãxgawų	puxgawų	ųxgawų	ųpųxgawų	gơxgawų	nŭxgawų

Czasownik[]

Istnieje 5 czasów (teraźniejszy, 2 przeszłe, przyszły i zaprzeszły), nie rozróżnia się rodzajów, odmiana czasowników jest całkowicie regularna.

Odmiana czasownika "być" (xfa):

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	ã xfa	ųp xfap
2 osoba	pu xfa	gơp xfap
3 osoba	u xfa	nŭp xfap

Charakterystycznym zjawiskiem jest brak zwrotności czasownika - każdą czynność wyrażają dwa osobne czasowniki, np. pŭpra - karać i fãbơia - karać się. Nie ma też aspektu dokonanego i niedokonanego.

Czasy[]

Czas teraźniejszy - Gilxdgų btizernã[]

Budowa tego czasu odbywa się na bardzo prostej zasadzie: dla liczby pojedynczej jako orzeczenie stosuje się bezokolicznik, bez zmian, natomiast dla liczby mnogiej - dodaje się końcówkę -p, np.

U ka. - On ma.
Ųp kap. - My mamy.

Czas przeszły I - Ŀã pidŭrbiã gilxdgų uơ[]

Czas ten jest odpowiednikiem niemieckiego Imperfekt i angielskiego Past simple. Stosowany jest w sytuacjach odnoszących się do przeszłości, gdy zdarzenie zakończyło się w przeszłości. Forma przeszła czasownika może być tu regularna lub nie.

Formy regularne tworzy się, zamieniając konćówkę czasownika -a na -ãma.

Formy nieregularne przedstawia poniższa tabela:

Forma czasu teraźniejszego	Forma czasu przeszłego I	Znaczenie
ka	gơa	mieć
xfa	ơfa	być
bãxka	bŭxka	kochać
ŭxzŭzŭa	ŭxzơzŀa	mówić
mųza	mãza	iść
dŭta	daŀta	robić
mơxwa	xgiŀgla	dawać
xzarxsųda	xgųrxsųda	gotować
wza	ectãra	zamieszkiwać
nŭma	nơma	mieć powinność

Przymiotnik[]

Co ciekawe, w guno nie ma określonej końcówki przymiotnika. Jedyną wspólną końcówką jest -xziiaxzi występująca w przymiotnikach pochodzących od rzeczowników zakończonych na -ciơk. Należy pamiętać, że obecnie każdy przymiotnik podlega deklinacji. W fazie wczesnoguńskiej nie zawsze tak się działo.

Stopniowanie przymiotników[]

Oto schematy stopniowania przymiotników w guno:

a) przymiotniki kończące się na spółgłoskę:

___ => cơ___ => xdgų___ųk

np. zơw => cơzơw => xdgųzơwųk

b) kończące się na samogłoskę:

___ => cơ___ => xdgų___k

np. cŭcbã => cơcŭcbã => xdgųcŭcbãk

c)nieregularnie:

rŭzơ => xaxsų => xaxggŀã wųb (miły) => wųbŭ => xdgųwųbŭ

d) przymiotniki trzyliterowe z „u” w środku

_u_ => cơ_ŭ_ => xdgų_ŭ_ųk np. dun (chytry) => cơdŭn => xdgųdŭnųk

Przysłówek[]

Przysłówek guński kończy się zazwyczaj kończą się na -b. Aby utworzyć przysłówek z przymiotnika, należy dodać końcówkę -b do przymiotników zakończonych na samogłoskę, a -ơb do tych zakończonych na spółgłoskę.

Stopniowanie przysłówków[]

A oto wzór stopniowania:

___ ==> ___ã ==> ___ãi np.
rŭzơb ==> rŭzơbã ==> rŭzơbãi

Zauważ, że mimo tego, iż przymiotnik “dobry” stopniuje się nieregularnie, to przysłówek jest stopniowany regularnie. Oczywiście, nie wszystkie przysłówki zakończone są na –b, np. ŀơxz – bardzo.

Wpływy innych języków[]

Ilość zapożyczeń w guno jest bardzo niewielka. Dotyczą one najczęściej rzeczowników z końcówką -ciơk (-cja), np. informaciơk - informacja. Niektóre rzeczywiste słowa przeszły metamorfozę, np. łac. lingua ==> etl. linguaga ==> gun. ŀãxwaga - język.

Odmiany języka[]

W guno można rozróżnić właściwie tylko dwie odmiany - potoczną i język literacki. Z oczywistych przyczyn nie istnieją dialekty guno. Forma potoczna różni się przede wszystkim budową zdania - często nadużywany jest przyimek dta - zastępuje on między innymi formę celownika. W mówionym guno używa się przeważnie pierwszej formy dopełniacza (b'). Nie używa się czasu zaprzeszłego, coraz częściej zapomina się także o czasie przeszłym II.

Guno w conworldach[]

Guno gra ważną rolę w historii conworldu Merycji i Nescyrii. Używane jako język handlu i międzynarodowej komunikacji już od tamtejszego średniowiecza, aż do dzisiaj pełni funkcje języka lingua franca. Wg meryckiej historii, guno zostało wymyślone przez zukijską arystokrację do rozmów salonowych i spotkań towarzyskich.

Podstawowe zwroty[]

Język guński	Język polski
Iųp	Tak
Nã	Nie
Ãtuzų rŭzơkų	Dzień dobry
Aminu rŭzơkų	Do widzenia
Nơxzã rŭzơkų	Dobranoc
Ųiŀ	Przepraszam
Bactap	Proszę
Kŭb	Dziękuję
Nã ã kitơpa.	Nie rozumiem.