Guno Guno ŀãxwaga | |
---|---|
Regiony : | ? |
Ilość mówiących | ? |
Sposoby zapisu: | łaciński zmodyfikowany bądź hebrajski |
Klasyfikacja: | języki sztuczne
|
Status urzędowy | |
Język urzędowy : | nigdzie |
Oficjalna regulacja: | autora |
Kody | |
Conlanger–1 | gn, gun |
Lista conlangów | |
Guno, mniej poprawnie: język guński (guno ŀãxwaga)- język sztuczny, tworzony od kwietnia 2006 roku przez Timpula. Jest to język a priori, nie czerpiący wzorów z żadnego języka świata, inspirowany jednak węgierskim, francuskim i angielskim.
Pisownia i wymowa[]
Język guno korzysta z alfabetu łacińskiego, wzbogaconego o 5 dodatkowych znaków:
ã ŀ ơ ŭ ų
Wyeliminowano następujące litery:
h j q v y
Pełny alfabet guński ma więc następującą postać:
Aa, Ãã, Bb, Cc, Dd, Ee, Ff, Gg, Xx, Ii, Kk, Ll, Ŀŀ, Mm, Nn, Oo, Ơơ, Pp, Rr, Ss, Tt, Uu, Ŭŭ, Ųų, Ww, Zz
W guno istnieją również trzy dwuznaki i jeden trójznak:
xs, xz, xg, xdg
Wszystkie dźwięki, oprócz poniższych, są czytane dokładnie tak, jak w języku polskim:
Litera | Wymowa IPA | Opis wymowy polskiej, uwagi |
---|---|---|
Ãã | /ã/ | a nosowe, podobnie jak w wyrazie bank lub jak kasz. ã w ùrzãd |
Cc | /ɣ/, /ʦ/ | Jak dźwięczne ch /ɣ/ na początku wyrazu, w środku i na końcu jak polskie c /ʦ/ |
Xx | /x/ | Jak ch |
Ii | /i/, /j/ | Przed i po samogłoskach jak /j/ |
Ŀŀ | /w/ | Jak polskie ł |
Ơơ | /o/ | Jak o, lecz z bardziej zaokrąglonymi ustami |
Ŭŭ | /ɜ/ | Jak i w angielskiej wymowie słowa bird |
Ųų | /ũ/ | Jak nosowe u w wyrazie funkcja |
Xs xs | /ʃ/ | Jak polskie sz |
Xz xz | /ʧ/ | Jak polskie cz |
Xg xg | /ʒ/ | Jak polskie ż |
Xdg xdg | /ʤ/ | Jak polskie dż |
Samogłoskę nosową poprzedzającą inną samogłoskę wymawia się jak /w/, np. wyraz ãơwŀŭ (sieć) wymawia się identycznie jak ŀơwŀŭ (suwak).
W niektórych przypadkach występuje "ŀ nieme", szczególnie po samogłoskach nosowych, np. cųbrãŀ - /'ɣũbrã/.
Oprócz standardowej wymowy, jest jeszcze tzw. "wymowa artystyczna", stosowana podczas recytacji poezji, czytania świętych tekstów oraz przemawiania. Różnice występują w 5 dźwiękach (po lewej podano wariant w wymowie potocznej, po myślniku zaś wymowę artystyczną):
r - ʁ ʃ - ʂ ʧ - tʂ ʒ - ʐ ʤ - dʐ
Akcent[]
Akcent w języku guńskim jest ruchomy i może padać na dowolną sylabę. Istnieją jedynie dwie zasady akcentowania.
- Akcentuje się pierwszą w kolejności sylabę zawierającą samogłoskę nosową.
- Jeżeli w jakiejkolwiek końcówce występuje samogloska nosowa, powyższa reguła nie obowiązuje.
Alfabet hebrajski[]
Do zapisu języka guńskiego służy również alfabet hebrajski, jest jednak stosowany bardzo rzadko - jedynie do przekładu Biblii lub innych świętych tekstów, a także do oficjalnych dokumentów.
Znak alfabetu hebrajskiego | Odpowiednik łaciński |
---|---|
א | a |
ַ | ã |
ב | b |
צץ | c |
ד | d |
ֵ | e |
פ | f |
ג | g |
ח | x |
ִ | i |
כך | k |
ל | l |
לי | ŀ |
מם | m |
נן | n |
וֹ | o |
ֻ | ơ |
פּףּ | p |
ר | r |
ש | s |
ת | t |
וּ | u |
ְ | ŭ |
ע | ų |
ו | w |
ז | z |
Standard nowohebrajski (ŬXS2)[]
Od 24 czerwca 2007 roku wprowadzony nowy standard zapisu guno alfabetem hebrajskim, uznając historyczny (skodyfikowany jako ŬXS1) za nieadekwatny i nieuporządkowany. Od tej pory standardem ŬXS2 zapisywać się będzie wszelkie tłumaczenia dokumentów oficjalnych i będzie to oficjalny sposób zapisu guno alfabetem hebrajskim.
Aa | Ãã | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Xx | Ii | Kk | Ll | Ŀŀ | Mm | Nn | Oo | Ơơ | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Ŭŭ | Ųų | Ww | Zz | Xs xs | Xz xz | Xg xg | Xdg xdg |
א | ַ | ב | צץ | ד | ה | פף | ג | ח | י | ק | ל | וּ | מם | נן | וֹ | ָ | פּףּ | ר | ס | ת | ו | ע | ֻ | װ | ז | ש | שׂ | שׁ | דשׁ |
Gdy nie ma nad czym nadpisać tzw. nikkudu, zapisujemy go pod ayinem (ע). Obecnie nazwa języka zapisana alfabetem hebrajskim to גונוֹ וַּחװאגא.
Historia[]
Okres praguński[]
Okres etlapocki[]
Okres wczesnoguński[]
Ledwo rozwinięte guno różniło się nieco od dzisiejszego.
- Istniały różnice leksykalne, np. gun. dta - wczesnogun. ơdta
- Fonemy ʃ ʧ ʒ ʤ dopiero się rozwijały, a w wielu słowach po prostu ich nie było, np. xexs (dach) - wczesnogun. xesk.
- Wczesnoguński różnił się w wielu kwestiach gramatycznych (np. budowa dopełniacza poprzez dodawanie kócówki -ze)
- W rękopisach zauważyć można charakterystyczną pisownię litery X, zapisywanej jak J z pętelką, na wyższym poziomie. Czasami zdarza się, że w komputerowym zapisie jęz. wczesnoguńskiego dźwięk /x/ oddaje się przez J, np. pŭja (miękki).
- W rękopisach - oddawanie z przez ʒ, nierzadko także ơ przez ū.
- Dwuznak xs wymawiano podwójnie (szsz); samogłoski w wyrazach jednosylabowych wymawiano podwójnie (ier - /je:r/); dłuższa wymawiano również ŭ.
Oto przykładowy tekst, zapisany zgodnie z normami rękopiśmiennymi występującymi w guno:
„(…) lã nŭp jʒabtap, ralbūjgasŭb ų jŭl, ūdta fãdba nuctã, nãūdtaredasŭ lã gūʒbasŭ nãjlãsajgawų dŭtjgawų ʒli iaŀnūbiijsretã. (…)”
Tłumaczenie: „ (…) i wyszli, zostawiając go samego, na pastwę losu, niedoświadczonego i przytłumionego niechybnym czynem swych oprawców (…)”
Guno dzisiejsze[]
Zdanie, które uznaje się za początek okresu współczesnego, uznaje się Fedwơ xfap Kai lã Sonia. - Oto są Kaj i Sonia. W języku guno nieustannie zachodzą przemiany - dziś przez literę ų oddaje się na przykład wyłącznie samogłoskę nosową, kiedyś fonem ten miał również postać /u:/, np. ųtuxgawų (żoną) - /ũtuʒa'vu:/.
Język guno wciąż zmienia się i ewoluuje. Trwa nieustanny rozwój fonemów, które pomału zaczynają rozróżniać formę mówioną potoczną od oficjalnej. Przykładowo, sama nazwa języka, guno ŀãxwaga, wedle wszelkich prawideł wymowy guńskiej powinna być wymawiana /'gunɔ 'wãxfaga/ (wewnątrz wyrazu zachodzi ubezdźwięcznienie, trudne jest bowiem wymówienie połączenia [xv]). Potocznie wymawia się to zaś jako /'gunə 'wãfəgə/.
Gramatyka[]
Rzeczownik[]
Rzeczownika guńskiego nie rozróżnia się na rodzaje. Może występować w liczbie pojedynczej lub mnogiej, odmienia się przez przypadki, których w guno jest 5. Oto odmiana przykładowego rzeczownika - trawų - jabłko:
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |
---|---|---|
Mianownik | trawų | trawųr |
Dopełniacz | trawųtã | trawųrtã |
Celownik | trawųãx | trawųrãx |
Biernik | trawųdŭl | trawųrų |
Narzędnik | trawųxgawų | trawųrxgawų |
Dopełniacz[]
W guńskim rozróżniamy dwa rodzaje dopełniacza. Tak zwany dopełniacz prosty stosuje się w odniesieniu do wszelkiej materii ożywionej - ludzi, zwierząt, roślin itd. Tworzy się go, dodając b’ przed dane słowo. Drugi, czyli dopełniacz złożony, jest używany przy przedmiotach, pojęciach abstrakcyjnych itp. Konstruuje się go poprzez dodanie końcówki -tã. Nazwy części ciała, części roślin (w tym także i owoców oraz warzyw) również oddaje się poprzez użycie dopełniacza złożonego.
xaxsŭ b’ier – szum drzewa
macmã trawųtã – smak jabłka
Element "b'" wymawiany jest jako b' ze zwarciem gardłowym, choć dopuszczalna jest wymowa identyczna z polską partykułą by.
xaxsŭ b’ier - /xa'ʂɜ bʔ 'jer/ lub /xa'ʂɜ bɨ 'jer/
Celownik[]
Formę celownikową konstruuje się zawsze poprzez dodanie końcówki -ãx, niezależnie od tego, czy wyraz kończy się na spółgłoskę, czy też nie. Powstają przez to formy takie jak np. cããx (piecykowi). W języku potocznym w roli celownika stosuje się często konstrukcję z "dta", np. dta cã, czyli dosł. "w piecyk".
Biernik[]
Biernik w języku duńskim tworzymy zależnie od końcówki wyrazu.
- Jeżeli wyraz kończy się na –u, to aby utworzyć biernik, zamienia się je na –ų.
- Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę inną niż u, dodaje się wówczas końcówkę –dŭl.
- Jeżeli wyraz kończy się na spółgłoskę, dodaje się końcówkę -ų.
Narzędnik[]
Narzędnik tworzy się zawsze poprzez dodanie końcówki -xgawų.
Zaimki osobowe[]
W guno istnieje 6 zaimków osobowych. W ich odmianie przez przypadki występuje wiele nieregularności.
ã - ja | pu - ty | u - on(a,o) | ųp - my | gơp - wy | nŭp - oni, one | |
---|---|---|---|---|---|---|
Mianownik | ã | pu | u | ųp | gơp | nŭp |
Dopełniacz | b'ã | b'pu | b'u | b'ųp | b'gơp | b'nŭp |
Celownik | ãx | pųx | ųx | ųpãx | gơpãx | nųx |
Biernik | ãdŭl | pų | ų | ųpų | gơpų | nŭpų |
Narzędnik | ãxgawų | puxgawų | ųxgawų | ųpųxgawų | gơxgawų | nŭxgawų |
Czasownik[]
Istnieje 5 czasów (teraźniejszy, 2 przeszłe, przyszły i zaprzeszły), nie rozróżnia się rodzajów, odmiana czasowników jest całkowicie regularna.
Odmiana czasownika "być" (xfa):
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |
---|---|---|
1 osoba | ã xfa | ųp xfap |
2 osoba | pu xfa | gơp xfap |
3 osoba | u xfa | nŭp xfap |
Charakterystycznym zjawiskiem jest brak zwrotności czasownika - każdą czynność wyrażają dwa osobne czasowniki, np. pŭpra - karać i fãbơia - karać się. Nie ma też aspektu dokonanego i niedokonanego.
Czasy[]
Czas teraźniejszy - Gilxdgų btizernã[]
Budowa tego czasu odbywa się na bardzo prostej zasadzie: dla liczby pojedynczej jako orzeczenie stosuje się bezokolicznik, bez zmian, natomiast dla liczby mnogiej - dodaje się końcówkę -p, np.
U ka. - On ma.
Ųp kap. - My mamy.
Czas przeszły I - Ŀã pidŭrbiã gilxdgų uơ[]
Czas ten jest odpowiednikiem niemieckiego Imperfekt i angielskiego Past simple. Stosowany jest w sytuacjach odnoszących się do przeszłości, gdy zdarzenie zakończyło się w przeszłości. Forma przeszła czasownika może być tu regularna lub nie.
Formy regularne tworzy się, zamieniając konćówkę czasownika -a na -ãma.
Formy nieregularne przedstawia poniższa tabela:
Forma czasu teraźniejszego | Forma czasu przeszłego I | Znaczenie |
---|---|---|
ka | gơa | mieć |
xfa | ơfa | być |
bãxka | bŭxka | kochać |
ŭxzŭzŭa | ŭxzơzŀa | mówić |
mųza | mãza | iść |
dŭta | daŀta | robić |
mơxwa | xgiŀgla | dawać |
xzarxsųda | xgųrxsųda | gotować |
wza | ectãra | zamieszkiwać |
nŭma | nơma | mieć powinność |
Przymiotnik[]
Co ciekawe, w guno nie ma określonej końcówki przymiotnika. Jedyną wspólną końcówką jest -xziiaxzi występująca w przymiotnikach pochodzących od rzeczowników zakończonych na -ciơk. Należy pamiętać, że obecnie każdy przymiotnik podlega deklinacji. W fazie wczesnoguńskiej nie zawsze tak się działo.
Stopniowanie przymiotników[]
Oto schematy stopniowania przymiotników w guno:
a) przymiotniki kończące się na spółgłoskę:
___ => cơ___ => xdgų___ųk
np. zơw => cơzơw => xdgųzơwųk
b) kończące się na samogłoskę:
___ => cơ___ => xdgų___k
np. cŭcbã => cơcŭcbã => xdgųcŭcbãk
c)nieregularnie:
rŭzơ => xaxsų => xaxggŀã wųb (miły) => wųbŭ => xdgųwųbŭ
d) przymiotniki trzyliterowe z „u” w środku
_u_ => cơ_ŭ_ => xdgų_ŭ_ųk np. dun (chytry) => cơdŭn => xdgųdŭnųk
Przysłówek[]
Przysłówek guński kończy się zazwyczaj kończą się na -b. Aby utworzyć przysłówek z przymiotnika, należy dodać końcówkę -b do przymiotników zakończonych na samogłoskę, a -ơb do tych zakończonych na spółgłoskę.
Stopniowanie przysłówków[]
A oto wzór stopniowania:
___ ==> ___ã ==> ___ãi
np.
rŭzơb ==> rŭzơbã ==> rŭzơbãi
Zauważ, że mimo tego, iż przymiotnik “dobry” stopniuje się nieregularnie, to przysłówek jest stopniowany regularnie. Oczywiście, nie wszystkie przysłówki zakończone są na –b, np. ŀơxz – bardzo.
Wpływy innych języków[]
Ilość zapożyczeń w guno jest bardzo niewielka. Dotyczą one najczęściej rzeczowników z końcówką -ciơk (-cja), np. informaciơk - informacja. Niektóre rzeczywiste słowa przeszły metamorfozę, np. łac. lingua ==> etl. linguaga ==> gun. ŀãxwaga - język.
Odmiany języka[]
W guno można rozróżnić właściwie tylko dwie odmiany - potoczną i język literacki. Z oczywistych przyczyn nie istnieją dialekty guno. Forma potoczna różni się przede wszystkim budową zdania - często nadużywany jest przyimek dta - zastępuje on między innymi formę celownika. W mówionym guno używa się przeważnie pierwszej formy dopełniacza (b'). Nie używa się czasu zaprzeszłego, coraz częściej zapomina się także o czasie przeszłym II.
Guno w conworldach[]
Guno gra ważną rolę w historii conworldu Merycji i Nescyrii. Używane jako język handlu i międzynarodowej komunikacji już od tamtejszego średniowiecza, aż do dzisiaj pełni funkcje języka lingua franca. Wg meryckiej historii, guno zostało wymyślone przez zukijską arystokrację do rozmów salonowych i spotkań towarzyskich.
Podstawowe zwroty[]
Język guński | Język polski |
---|---|
Iųp | Tak |
Nã | Nie |
Ãtuzų rŭzơkų | Dzień dobry |
Aminu rŭzơkų | Do widzenia |
Nơxzã rŭzơkų | Dobranoc |
Ųiŀ | Przepraszam |
Bactap | Proszę |
Kŭb | Dziękuję |
Nã ã kitơpa. | Nie rozumiem. |
Zobacz też[]
- Pơlxsxzŭzna
Linki[]
Gunopedia - Wikipedia w języku Guno (w budowie)
Posty o guno na Polskim Forum Językotwórców
Podręcznik do nauki języka guńskiego Tơs ã kitơpa!
Artykuł o guno na Unilang Wiki
Artykuł o guno na langmaker.com
Słownik guno
Szablon:Guńska rodzina językowa